Spis treści
- Kto może składać skargi i wnioski
- Rodzaje pism: skargi, wnioski, petycje
- Ochrona przed represjami
- Sposób przyjmowania skarg i wniosków
- Wymagane elementy skargi lub wniosku
- Rozpatrywanie skarg i wniosków
- Na co można składać skargi
- Gdzie składać skargę - organy właściwe
- Terminy załatwiania
- Sposób załatwiania skarg
- Wnioski - szczegółowe informacje
- Nadzór i kontrola
- Podstawa prawna
Kto może składać skargi i wnioski i do jakich instytucji?
Zgodnie z art. 63 Konstytucji RP, każdy ma prawo składać petycje, wnioski i skargi w interesie publicznym, własnym lub innej osoby za jej zgodą do organów władzy publicznej oraz do organizacji i instytucji społecznych w związku z wykonywanymi przez nie zadaniami zleconymi z zakresu administracji publicznej.
Kluczowe informacje
Prawo do składania skarg i wniosków przysługuje każdemu - nie tylko obywatelom polskim, ale także cudzoziemcom przebywającym na terytorium Polski.
- Skargi i wnioski można składać w interesie publicznym
- Można działać we własnym interesie
- Można reprezentować inną osobę za jej wyraźną zgodą
Dział VIII Kodeksu postępowania administracyjnego (w aktualnym brzmieniu) szczegółowo reguluje procedury związane ze skargami i wnioskami. Zagwarantowane w Konstytucji prawo realizowane jest na zasadach określonych w przepisach tego działu.
Rodzaje pism: skargi, wnioski, petycje
Skargi
Dotyczą zaniedbań, nieprawidłowości w działaniu organów lub ich pracowników. Służą do sygnalizowania problemów i dochodzenia swoich praw.
Wnioski
Służą do proponowania usprawnień, zmian organizacyjnych, wzmocnienia praworządności czy lepszego zaspokajania potrzeb społecznych.
Petycje
Regulowane odrębną ustawą z 2014 r. Petycja na ogół żąda działań o szerszym charakterze
Należy pamiętać, że petycja jest na ogół szerszą przedmiotowo formą skargi czy wniosku i będzie załatwiana tak samo jak każda skarga czy wniosek, chyba że składa się ją w trybie ustawy o petycjach.
Ważne rozróżnienie
O tym, czy pismo jest skargą, wnioskiem czy petycją, decyduje treść pisma, a nie jego forma zewnętrzna. Pismo nazwane przez wnoszącego "skargą" może być faktycznie np. odwołaniem od decyzji administracyjnej - wówczas zostanie rozpatrzone w odpowiednim trybie.
Ochrona przed represjami
Kodeks postępowania administracyjnego gwarantuje, że nikt nie może być narażony na jakikolwiek uszczerbek lub zarzut z powodu złożenia skargi czy wniosku, jeżeli działał w granicach prawem dozwolonych. Dotyczy to również dostarczenia materiału do publikacji o znamionach skargi lub wniosku.
Organy państwowe i samorządowe są zobowiązane do przeciwdziałania hamowaniu krytyki i innym działaniom ograniczającym prawo do składania skarg i wniosków.
Sposób przyjmowania skarg i wniosków
Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 8 stycznia 2002 r. (które nadal obowiązuje w 2025 r.), organy mają obowiązek przyjmowania obywateli w sprawach skarg i wniosków.
Przyjmowanie i koordynowanie rozpatrywania skarg powierza się wyodrębnionej komórce organizacyjnej lub imiennie wyznaczonym pracownikom. Informacja o tym musi być dostępna w widocznym miejscu.
Kierownicy organów lub ich zastępcy przyjmują obywateli co najmniej raz w tygodniu. Przynajmniej raz w tygodniu przyjęcia powinny odbywać się po godzinach pracy.
Skargi i wnioski można składać: pisemnie, telegraficznie, faksem, pocztą elektroniczną, a także ustnie do protokołu.
Wymagane elementy skargi lub wniosku
Minimalnymi wymaganymi elementami skargi czy wniosku są:
- Dane o podmiocie wnoszącym - imię i nazwisko lub nazwa
- Adres wnoszącego
- Treść dająca możliwość ustalenia przedmiotu skargi czy wniosku
Konsekwencje braków formalnych
Skargi i wnioski niezawierające imienia i nazwiska oraz adresu wnoszącego pozostawia się bez rozpoznania. Jeśli nie można ustalić przedmiotu skargi, wzywane jest do wyjaśnienia w terminie 7 dni, z pouczeniem o pozostawieniu bez rozpoznania w przypadku nieusunięcia braków.
Rozpatrywanie skarg i wniosków
Organy rozpatrują skargi i wnioski w ramach swojej właściwości. Jeśli organ otrzyma skargę spoza swojej właściwości, ma obowiązek przekazać ją właściwemu organowi w terminie 7 dni, zawiadamiając o tym skarżącego.
Gdy rozpatrzenie wymaga uprzedniego zbadania sprawy, organ zbiera niezbędne materiały i może zwrócić się do innych organów o wyjaśnienia.
Na co można złożyc skargę?
Przedmiotem skargi może być w szczególności:
- Zaniedbanie lub nienależyte wykonywanie zadań przez organy lub ich pracowników
- Naruszenie praworządności lub interesów skarżących
- Przewlekłe lub biurokratyczne załatwianie spraw
- Nieprofesjonalne traktowanie obywateli
- Błędy w procedurach administracyjnych
Gdzie składać skargę - organy właściwe
Skargi składa się do organów właściwych do ich rozpatrzenia. Jeżeli przepisy szczególne nie określają innych organów, właściwymi są:
| Organ, którego dotyczy skarga | Organ właściwy do rozpatrzenia |
|---|---|
| Rady gminy, powiatu, sejmiku województwa | Wojewoda (w sprawach finansowych - RIO) |
| Wójt, burmistrz, prezydent miasta | Rada gminy |
| Zarząd powiatu, starosta | Rada powiatu |
| Zarząd i marszałek województwa | Sejmik województwa |
| Wojewoda | Właściwy minister lub Prezes RM |
| Minister | Prezes Rady Ministrów |
Terminy załatwiania
Podstawowy termin
Organ właściwy powinien załatwić skargę bez zbędnej zwłoki, nie później jednak niż w ciągu miesiąca od jej otrzymania.
Specjalne terminy dotyczą pism od parlamentarzystów i radnych:
- Posłowie, senatorowie i radni powinni być zawiadomieni o sposobie załatwienia w terminie 14 dni
- Jeśli załatwienie wymaga zebrania dodatkowych informacji - o stanie rozpatrzenia także w terminie 14 dni
Przekroczenie terminu
W przypadku niezałatwienia skargi w terminie, organ ma obowiązek zawiadomić skarżącego o przyczynach zwłoki i wskazać nowy termin. Na niezałatwienie w terminie przysługuje zażalenie do organu wyższego stopnia.
Sposób załatwiania skarg
Zawiadomienie o sposobie załatwienia skargi powinno zawierać:
- Oznaczenie organu, od którego pochodzi
- Wskazanie sposobu załatwienia skargi
- Podpis z podaniem imienia, nazwiska i stanowiska osoby upoważnionej
- W przypadku odmowy - uzasadnienie faktyczne i prawne
Jeśli skarga zostanie uznana za bezzasadną, a skarżący ponowi ją bez wskazania nowych okoliczności, organ może podtrzymać poprzednie stanowisko bez zawiadamiania skarżącego - z odpowiednią adnotacją w aktach.
Wnioski - szczegółowe informacje
Przedmiotem wniosku mogą być sprawy dotyczące:
- Ulepszenia organizacji i usprawnienia pracy
- Wzmocnienia praworządności i zapobiegania nadużyciom
- Ochrony własności publicznej i społecznej
- Lepszego zaspokajania potrzeb ludności
- Wprowadzenia nowych rozwiązań organizacyjnych
Wnioski składa się do organów właściwych ze względu na przedmiot wniosku. Terminy załatwiania są takie same jak w przypadku skarg - miesiąc od złożenia, 14 dni dla parlamentarzystów i radnych.
Nadzór i kontrola nad przyjmowaniem i załatwianiem skarg i wniosków
Zwierzchni nadzór nad całym systemem sprawuje Prezes Rady Ministrów (dla sądów - Krajowa Rada Sądownictwa).
Ministrowie
Nadzorują skargi załatwiane przez ministerstwa i jednostki bezpośrednio podległe
Terenowe organy
Sprawują nadzór nad jednostkami organizacyjnymi, które nadzorują
Samorządy
Prezes RM i wojewodowie nadzorują skargi załatwiane przez organy JST
Organy sprawujące nadzór dokonują okresowych ocen nie rzadziej niż raz na 2 lata, dążąc do usunięcia przyczyn skarg i wykorzystania wniosków dla poprawy działalności.
Podstawa prawna
- Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. 1997 r. Nr 78 poz. 483 ze zm.) - art. 63
- Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz.U. 2024 r. poz. 572) - Dział VIII
- Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 8 stycznia 2002 r. w sprawie organizacji przyjmowania i rozpatrywania skarg i wniosków (Dz.U. 2002 r. Nr 5, poz. 46)
- Ustawa z dnia 11 lipca 2014 r. o petycjach (Dz.U. 2014 r. poz. 1195 ze zm.)
Podsumowanie
Składanie skarg i wniosków to fundamentalne prawo każdego człowieka w Polsce. System został zaprojektowany tak, aby chronić obywateli przed niesprawiedliwością i umożliwiać im wpływ na poprawę funkcjonowania administracji publicznej. Pamiętaj o przestrzeganiu terminów i prawidłowym formułowaniu swoich żądań.