Jakie są założenia nowej ustawy?

Z dniem 1 października 2008 roku w życie weszły przepisy nowej ustawy z dnia 7 września 2007 roku o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, która - po raz kolejny - zmienia zasady pomocy państwa dla osób, które mają trudności z uzyskaniem należnych im alimentów. Zob.: Zmiany ważne dla uprawnionych i zobowiązanych do alimentów!

Ustawa przywraca co prawda fundusz alimentacyjny (znany już z ustawy z 1974 roku), ale nie oznacza to prostego powrotu do kiedyś już obowiązujących przepisów. Twórcy ustawy już na samym początku (preambuła) podkreślili, iż utrzymanie dzieci to przede wszystkim obowiązek ich rodziców. Państwo ma pomagać tylko wtedy, gdy rodzice rzeczywiście tego obowiązku nie wypełniają. Dlatego też ustawa z jednej strony kładzie nacisk na dokładnie badanie sytuacji, a z drugiej - na takie działania, które zmobilizują rodziców do łożenia na ich utrzymanie.

Warto zwrócić uwagę, że z funduszu alimentacyjnego świadczenia przysługują jedynie dzieciom. Co prawda prawo rodzinne przewiduje, iż alimenty mogą się należeć także innym osobom (np. rodzicom), ale zgodnie z wymienioną wyżej zasadą państwo ogranicza się do pomocy tylko najbardziej potrzebującym, czyli dzieciom.

Oddziaływanie na dłużników alimentacyjnych

Ważnym celem nowej formuły funduszu alimentacyjnego jest próba zaakcentowania odpowiedzialności dłużników alimentacyjnych oraz osób zobowiązanych zgodnie z art. 132 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego do alimentowania osoby pobierającej świadczenia z funduszu alimentacyjnego w dalszej kolejności.

Osobę, która na podstawie wyroku lub ugody (zawartej przed sądem lub zatwierdzonej przez sąd) ma obowiązek płacić alimenty, ustawa nazywa dłużnikiem alimentacyjnym. Takiego dłużnika nie da się oczywiście fizycznie zmusić do tego, by łożył na swoje dzieci. Ustawa przewiduje jednak pewne działania, które mają go do tego zmobilizować.

O podjęcie działań wobec dłużnika alimentacyjnego może zwrócić się osoba uprawniona - w praktyce często będzie to przedstawiciel ustawowy, czyli rodzic. Działania takie będą podejmowane także z urzędu, jeśli osoba uprawniona co prawda takiego wniosku nie złoży, ale złoży wniosek o świadczenie z funduszu i to świadczenie otrzyma. Chodzi o to, by ewentualne przyznania prawa do świadczeń zawsze łączyło się z mobilizowaniem rodzica do płacenia alimentów.

Gdyby się okazało, iż marne wyniki postępowania egzekucyjnego wynikają z opieszałości komornika, wtedy gmina (zarówno gmina dłużnika, jak i gmina wierzyciela, czyli dziecka) ma obowiązek zawiadomić o tym sąd - celem jest dyscyplinowanie komorników, którzy niejednokrotnie mało się przykładali do prowadzenia egzekucji.

Gmina przeprowadzi u dłużnika wywiad alimentacyjny (art. 4) - m.in. odbierze oświadczenie majątkowe pod rygorem odpowiedzialności karnej (za złożenie fałszywego oświadczenia grozi kara do 3 lat pozbawienia wolności - art. 233 kodeksu karnego). Jeśliby się okazało, że dłużnik nie płaci alimentów, bo nie pracuje, wtedy gmina zobowiąże dłużnika alimentacyjnego do zarejestrowania się jako bezrobotny (albo jako poszukujący pracy w przypadku braku możliwości zarejestrowania się jako bezrobotny) oraz poinformuje właściwy powiatowy urząd pracy o potrzebie aktywizacji zawodowej dłużnika alimentacyjnego.

W przypadku gdy dłużnik alimentacyjny będzie uniemożliwiał przeprowadzenie wywiadu alimentacyjnego lub odmówi złożenia oświadczenia majątkowego, zarejestrowania się w powiatowym urzędzie pracy jako bezrobotny albo poszukujący pracy, czy też bez uzasadnionej przyczyny, w rozumieniu przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, odmówi przyjęcia propozycji odpowiedniego zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, wykonywania prac społecznie użytecznych, prac interwencyjnych, robót publicznych, prac na zasadach robót publicznych albo udziału w szkoleniu, stażu lub przygotowaniu zawodowym dorosłych - gmian złoży wniosek o ściganie za przestępstwo określone w art. 209 § 1 kodeksu karnego oraz kieruje wniosek do starosty o zatrzymanie prawa jazdy dłużnika alimentacyjnego - starosta wydaje więc decyzję o zatrzymaniu prawa jazdy.

Zwrot zatrzymanego prawa jazdy nastąpi na wniosek gminy, gdy dłużnik umożliwi przeprowadzenie wywiadu alimentacyjnego, złoży oświadczenie majątkowe, zarejestruje się jako bezrobotny albo poszukujący pracy, podejmie pracę albo inną formę aktywizacji zawodowej zaproponowaną przez powiatowy urząd pracy.

Ustawa zakłada, że dłużnik alimentacyjny powinien zwrócić gminie kwoty, które zostały wypłacone w ramach świadczeń z funduszu (art. 27) . Gmina wydaje w tej sprawie decyzję, a należności podlegają egzekucji w trybie administracyjnym. Świadczenia z funduszu alimentacyjnego nie oznaczają zatem, iż rodzić jest zwolniony z odpowiedzialności za swoje dziecko. Oczywiście w praktyce egzekucja może przynieść różne efekty. W wyjątkowych sytuacjach należności te mogą być umorzone (art. 30).

Komu i w jakiej wysokości przysługują świadczenia?

Świadczenia z funduszu alimentacyjnego przysługują osobie uprawnionej do ukończenia przez nią 18 roku życia; jeśli jednak osoba ta uczy się w szkole lub szkole wyższej - to do ukończenia przez nią 25 roku życia. Jeśli zaś posiadana orzeczenia o znacznym stopniu niepełnosprawności - bezterminowo (art. 9). Przez „osobę uprawnioną" rozumieć należy dziecko, któremu należą się alimenty od rodzica na podstawie wyroku sądowego lub ugody, gdy egzekucja tych alimentów jest bezskuteczna. Definicję bezskuteczności egzekucji można znaleźć w słowniczku ustawy. Warto zwrócić uwagę, iż za bezskuteczną uważa się takę egzekucję, w wyniku której w okresie ostatnich dwóch - a nie trzech, jak to było przy zaliczce alimentacyjnej - miesięcy nie wyegzekwowano pełnej kwoty alimentów. Ponadto twórcy ustawy przewidzieli, iż niekiedy problem z uzyskaniem alimentów wiąże się z wyjazdem dłużnika alimentacyjnego za granicę - dlatego bezskuteczność przyjmuje się także wtedy, gdy nie ma prawnych możliwości wyegzekwowania alimentów na terenie innego kraju lub po prostu nie da się wskazać, gdzie dłużnik alimentacyjny przebywa.

Ustawa wprowadza próg dochodowy w kwocie 725 zł na osobę w rodzinie.

Wysokość świadczeń odpowiadać ma wysokości zasądzonych alimentów, ale będzie to najwyżej 500 zł (gdyby zatem dziecko miało zasądzone alimenty w wysokości np. 600 zł, to i tak z funduszu otrzyma tylko 500 zł). W przyszłości kwoty te mogą zostać podwyższone przez Radę Ministrów w drodze rozporządzenia. W przypadku uzyskiwania dochodów z gospodarstwa rolnego, ustawa wprowadza osobne zasady obliczania dochodu.

O wszelkich zmianach w liczbie członków rodziny, utracie lub uzyskaniu dochodu należy powiadomić gminę. Okoliczności te będą bowiem wpływać na prawo do świadczeń - oznacza to, że raz przyznana kwota może się zmienić w trakcie okresu świadczeniowego. Uzyskanie dochodu to m.in. podjęcie zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, rozumianej bardzo szeroko - to także świadczenie usług na podstawie umowy zlecenia czy umowy o dzieło.

Gdyby okazało się, że pieniądze uzyskane z funduszu są marnotrawione, gmina będzie mogła przekazywać świadczenia w całości lub w części w formie rzeczowej (art. 10 ust. 4). Zamiast pieniędzy dziecko może zatem dostać np. odzież czy pomoce szkolne. Są też sytuacje, gdy świadczenia z funduszu nie przysługują w ogóle, np. gdy dziecko zawrze związek małżeński.

Postępowanie

Organem właściwym w sprawach świadczeń jest wójt gminy (burmistrz/prezydent miasta) właściwy ze względu na miejsce zamieszkania dziecka. Miejscem zamieszkania dziecka jest miejsce zamieszkania tego rodzica, u którego stale przebywa. To w urzędzie gminy (miasta) należy złożyć wniosek o ustalenie prawa do świadczeń - służą do tego odpowiednie formularze (ustawa zobowiązuje urzędy do ich udostępniania). Do wniosku trzeba będzie dołączyć odpowiednie załączniki.

Jeśli wniosek będzie wypełniony nieprawidłowo, gmina wezwie pisemnie do poprawienia lub uzupełnienia wniosku w terminie 14 dni od dnia otrzymania wezwania. W przypadku złożenia wniosku bez wymaganych dokumentów, gmina co prawda przyjmie wniosek, ale wezwie pisemnie do uzupełnienia brakujących dokumentów w odpowiednim terminie (nie krótszym niż 14 dni i nie dłuższym niż 30 dni).

Gdyby członek rodziny osoby uprawnionej wyjechał za granicę, wtedy organy przeprowadzą postępowanie wyjaśniające w celu ustalenia, czy osoba uprawniona nie nabyła prawa do świadczeń w innym państwie (art. 17). Chodzi o uniknięcie sytuacji, gdy dziecko otrzymuje pomoc w dwóch państwach jednocześnie.

Prawo do świadczeń ustalane jest na tzw. okres świadczeniowy, który trwa od 1 października do 30 września następnego roku. Oczywiście wnioski będzie można składać także w trakcie okresu świadczeniowego, ale i tak świadczenie będzie przyznane do 30 września, a nie na okres roku od złożenia wniosku (art. 18). Prawo do świadczeń nie ulega automatycznemu przedłużeniu - na nowy okres świadczeniowy trzeba będzie złożyć kolejny wniosek (wnioski przyjmowane będą od 1 sierpnia każdego roku). Świadczenia wypłaca się co miesiąc.

Zgodnie z ustawą wypłatę wstrzymuje się w razie odmowy współpracy osoby uprawnionej (dziecka - jeśli jest dorosłe) lub jego przedstawiciela ustawowego z organami, np. odmowy udzielenia informacji. Gdyby natomiast się okazało, że ktoś pobrał świadczenia, mimo iż mu się nie należały, będzie obowiązany do ich zwrotu wraz odsetkami.

Należy pamiętać, iż decyzja o przyznaniu świadczeń może być bez zgody osoby uprawnionej czy jej przedstawiciela ustawowego zmieniona - m.in. wtedy, gdy zmieni się sytuacja rodzinna lub dochodowa (art. 24).

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 7 września 2007 roku o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz.U. 2007 r. Nr 192, poz. 1378 z późn. zm.)