Spis treści
Co to jest przysposobienie?
Przysposobienie (inaczej adopcja lub usynowienie) polega na wykreowaniu między przysposabiającym (osoba, która chce zaadoptować dziecko) a przysposobionym (dziecko, które ma być zaadoptowane) takiego stosunku prawnego, jaki istnieje między rodzicami a dzieckiem. Wskutek przysposobienia dziecko niejako "wchodzi" do rodziny osoby przysposabiającego i od tego momentu jest traktowane jakby było jego naturalnym dzieckiem.
Ważne: Przysposobienie to nie tylko wymiar psychologiczny, lecz także prawny - powstałe w wyniku adopcji relacje łączące dziecko i jego nowych rodziców są tożsame z relacjami opartymi na więzach krwi i pochodzenia.
Jest to instytucja o niezwykłej doniosłości. Z jednej strony bowiem zapewnia dzieciom osieroconym lub z innych powodów pozbawionym naturalnego ogniska domowego takie warunki, w jakich by ono żyło, gdyby wychowywało się w zdrowej, naturalnej rodzinie. Z drugiej zaś strony wychodzi naprzeciw dążeniom ludzi, którzy z różnych powodów nie mają własnych dzieci, umożliwiając im zaspokojenie instynktu rodzicielskiego.
Skutki prawne przysposobienia
W skrócie można je określić następująco:
- Władza rodzicielska: Adoptujący zyskuje władzę rodzicielską nad dzieckiem, którą równocześnie tracą jego rodzice naturalni (jeśli żyją)
- Zerwanie kontaktu z rodzicami naturalnymi: Jeżeli rodzice przysposobionego żyją, zostaje zerwany jakikolwiek kontakt dziecka z nimi, ponieważ od momentu przysposobienia rodzicami dziecka stają się adoptujący
- Obowiązek alimentacyjny: Na przysposabiającym ciąży obowiązek alimentacyjny względem tego dziecka, czyli obowiązek utrzymania go i wychowania
- Dziedziczenie: Dziecko dziedziczy po przysposabiającym na równi z dziećmi naturalnymi przysposabiającego i w zasadzie także po innych krewnych przysposabiającego
- Nazwisko: Dziecko nosi nazwisko przysposabiającego
- Więź uczuciowa: Między adoptującym a dzieckiem tworzy się więź uczuciowa jak między rodzicami a dzieckiem naturalnym
Procedura przysposobienia dziecka
Przysposobienie jest aktem formalnym, co oznacza, że może nastąpić tylko na mocy orzeczenia sądu. Aby takie orzeczenie zapadło, należy wystąpić do sądu opiekuńczego z wnioskiem o przysposobienie konkretnego dziecka.
Kluczowe zasady procedury:
- Z wnioskiem może wystąpić jedynie osoba chcąca zaadoptować dane dziecko
- Sąd kieruje się wyłącznie dobrem dziecka
- Bada się kwalifikacje osobiste przysposabiającego (charakter, zdolności wychowawcze)
- Analizuje się osobowość dziecka i jego szczególne potrzeby
- Wniosek składa się w sądzie opiekuńczym właściwym dla miejsca zamieszkania przysposabiającego lub przysposobionego
Rodzaje przysposobienia
Ze względu na to, kto może przysposobić dziecko
Przysposobienie wspólne
Dokonywane przez dwie osoby, które uzyskują władzę rodzicielską nad przysposobionym dzieckiem. Możliwe jest to tylko przez dwie osoby pozostające ze sobą w małżeństwie. Skutki w zakresie władzy rodzicielskiej rozciągają się także na przypadek, kiedy dziecko przysposobi mąż matki - matka wówczas nie utraci władzy rodzicielskiej, która od tego czasu będzie przysługiwała im wspólnie.
Przysposobienie przez jedną osobę
Może to być zarówno osoba niezamężna, jak i jeden z małżonków. Wskutek tego skutki rodzicielstwa rozciągają się tylko na tę osobę i ewentualnie jej krewnych.
Ze względu na stopień związania przysposobionego z przysposabiającym
Przysposobienie całkowite (przysposobienie pełne nieodwołalne)
Polega na tym, że zaadoptowane dziecko na stałe wchodzi do rodziny. Związanie ma skutki trwałe, czyli niedopuszczalne jest rozwiązanie takiego stosunku. Dziecko zaadoptowane na zawsze jest dzieckiem adoptujących go rodziców, czego wyrazem jest sporządzenie nowego aktu urodzenia, gdzie jako rodziców wpisuje się adoptujących.
Dopuszczalne jest to jedynie w przypadku, kiedy rodzice dziecka wyrazili przed sądem zgodę na jego adopcję w przyszłości bez wskazywania osoby przysposabiającego. W zasadzie przysposobienie takie ma zastosowanie tylko do niemowląt.
Przysposobienie pełne
Skutki są takie same jak przy przysposobieniu całkowitym, tzn. przysposobiony wchodzi w pełni w rodzinę przysposabiającego, a wychodzi ze swej rodziny naturalnej. W przeciwieństwie jednak do przysposobienia nieodwołalnego z ważnych powodów sąd może rozwiązać taki stosunek, w wyniku czego dziecko niejako "powraca" do swojej naturalnej rodziny.
Przysposobienie niepełne
Polega jedynie na stworzeniu stosunku rodzicielskiego między przysposabiającym a przysposobionym. Stosunek ten nie rozciąga się na dalszą rodzinę przysposabiającego. Przysposobiony nie zrywa stosunków ze swoją rodziną naturalną. Stosunek ten może z ważnych powodów zostać rozwiązany przez sąd.
Ze względu na miejsce zamieszkania dziecka po adopcji
- Przysposobienie na terenie kraju
- Przysposobienie zagraniczne - dziecko po adopcji będzie zamieszkiwało za granicą; dopuszczalne tylko, gdy przysposobienie poprzedzał okres osobistej styczności dziecka z przysposabiającym oraz po stwierdzeniu, że w kraju takiemu dziecku nie można znaleźć odpowiedniego środowiska zastępczego
Warunki przysposobienia
- Wiek przysposobionego: Przysposobić można jedynie osobę małoletnią, która nie ukończyła 18 lat. Wymóg ten musi być spełniony w dniu złożenia wniosku o przysposobienie.
- Dobro dziecka: Adopcja jest dopuszczalna tylko ze względu na dobro dziecka. Sąd może przed jej orzeczeniem określić czas trwania osobistej styczności dziecka z osobą, która ma je zaadoptować.
- Kwalifikacje przysposabiającego: Przysposabiającym może być jedynie osoba posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, jeżeli jej kwalifikacje osobiste uzasadniają przekonanie, że będzie należycie wywiązywała się z obowiązków przysposabiającego oraz posiada:
- Opinię kwalifikacyjną
- Świadectwo ukończenia szkolenia organizowanego przez ośrodek adopcyjny
- Różnica wieku: Pomiędzy przysposabiającym a przysposobionym powinna być odpowiednia różnica wieku. Różnica ta powinna wynosić około osiemnastu lat, ale nie jest również wykluczone przysposobienie, gdy oscyluje ona wokół piętnastu-szesnastu lat.
Wymagana zgoda na przysposobienie
Aby nastąpiło przysposobienie, musi być wyrażona zgoda następujących osób:
Zgoda rodziców dziecka
Zgoda rodziców nie jest potrzebna, jeżeli:
- Zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej
- Nie są znani
- Porozumienie z nimi napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody
- Ojcostwo zostało ustalone przez sąd i sąd nie przyznał ojcu władzy rodzicielskiej
Uwaga: Zgoda na przysposobienie nie może być wyrażona wcześniej niż po upływie sześciu tygodni od urodzenia się dziecka.
Zgoda opiekuna
Gdy dziecko pozostaje pod opieką. Sąd może jednak orzec przysposobienie pomimo braku zgody opiekuna, jeżeli ze względu na szczególne okoliczności wymaga tego dobro dziecka.
Zgoda dziecka
Konieczna, gdy dziecko ukończyło trzynaście lat. Jeżeli dziecko jest młodsze, to sąd powinien je wysłuchać, gdy nie jest zbyt małe, aby pojąć znaczenie przysposobienia.
Zgoda małżonka przysposabiającego
Potrzebna zawsze, gdy przysposabiający pozostaje w związku małżeńskim. Zgoda taka nie jest wymagana, jeżeli małżonek nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych albo porozumienie się z nim napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody.
Ośrodki adopcyjne i szkolenia w 2025 roku
Procedura adopcyjna w Polsce prowadzona jest przez Ośrodki Adopcyjne rozmieszczone we wszystkich 16 województwach. Kandydaci mogą zwrócić się do dowolnego, wybranego przez siebie ośrodka adopcyjnego w kraju (brak rejonizacji).
Etapy postępowania w ośrodku adopcyjnym:
- Spotkanie informacyjne - pierwsza wizyta w ośrodku
- Złożenie dokumentów i wstępna ocena kandydatów
- Wywiad adopcyjny w miejscu zamieszkania (anonimowy)
- Spotkania z psychologiem - diagnoza psychologiczno-pedagogiczna
- Obowiązkowe szkolenie kandydatów na rodziców adopcyjnych
- Opinia kwalifikacyjna wydawana przez Komisję Ośrodka
- Oczekiwanie na propozycję dziecka
- Pierwsze spotkanie z dzieckiem i nawiązanie kontaktu
- Złożenie wniosku do sądu o przysposobienie
Szkolenie w ośrodku adopcyjnym
Szkolenie jest obowiązkowe dla wszystkich kandydatów. Zwolnieni są z niego jedynie:
- Kandydaci spokrewnieni lub spowinowaceni z dzieckiem
- Osoby, które wcześniej przysposobiły rodzeństwo dziecka
- Osoby sprawujące nad dzieckiem rodzinną pieczę zastępczą
Ośrodek adopcyjny umożliwia rozpoczęcie szkolenia w terminie nie dłuższym niż 4 miesiące od złożenia wniosku wraz z kompletem dokumentów.
Nowości w legislacji 2025
Centralny Rejestr Pieczy Zastępczej
Od 15 stycznia 2025 roku rozpoczął działalność Centralny Rejestr Pieczy Zastępczej. System ten umożliwia sądom dostęp do danych o wolnych miejscach w pieczy zastępczej oraz dokonywanie rezerwacji miejsc za pośrednictwem systemu teleinformatycznego.
Nowe przepisy o związkach partnerskich
W 2024 roku do konsultacji społecznych trafił projekt ustawy o rejestrowanych związkach partnerskich. Jednak obecnie obowiązujące przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego stanowią, że przysposobić wspólnie mogą tylko małżonkowie (rozumiani jako związek kobiety i mężczyzny).
Adopcja ze wskazaniem
Od 2015 roku obowiązują przepisy dotyczące adopcji ze wskazaniem. Rodzice mogą wskazać osobę przysposabiającą, którą może być wyłącznie:
- Krewny rodziców dziecka
- Małżonek jednego z rodziców
Tylko wobec takich osób stosuje się uproszczoną procedurę adopcyjną.
Praktyczne wskazówki
Pamiętaj, że:
- Przysposobienie służy przede wszystkim dobru dziecka, a nie egoistycznym pobudkom przysposabiającego
- Ze względu na cel przysposobienia adoptowane powinny być przede wszystkim dzieci nie mające rodziców lub mające tylko jedno z nich
- Przysposobienie stwarza węzeł pokrewieństwa, jaki istnieje między dzieckiem a jego naturalnym rodzicem
- Wskutek przysposobienia naturalni rodzice tracą władzę rodzicielską nad dzieckiem
- Przysposobienie może nastąpić jedynie na wniosek przysposabiającego, na mocy orzeczenia sądu
- Przysposabiającym może być zarówno osoba obca jak i krewny
- Przysposobić wolno tylko dziecko niepełnoletnie
- Najbardziej pożądanym sposobem przysposobienia jest przysposobienie wspólne przez małżonków
Rozwiązanie przysposobienia
Przysposobienie pełne i niepełne może zostać rozwiązane z ważnych powodów przez sąd na żądanie:
- Stron stosunku przysposobienia
- Prokuratora
- Rzecznika Praw Obywatelskich
- Rzecznika Praw Dziecka
Przysposobienie całkowite nie może być rozwiązane - jest trwałe i nieodwołalne.
Podstawa prawna
- Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (tekst jednolity: Dz. U. z 2023 r. poz. 2809)
- Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (tekst jednolity: Dz. U. z 2025 r. poz. 49)
- Ustawa z dnia 29 września 1986 r. Prawo o aktach stanu cywilnego
- Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego
- Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny