ZAPYTAJ PRAWNIKA

Jak zadać pytanie
Korzyści
O nas
Opinie klientów

Kiedy możliwe jest przysposobienie (adopcja) dziecka?

27.6.2014

Co to jest przysposobienie?

Przysposobienie inaczej adopcja lub usynowienie polega na wykreowaniu między przysposabiającym (osoba, która chce zaadoptować dziecko) i przysposobionym (dziecko, które ma być zaadoptowane) takiego stosunku prawnego, jaki istnieje między rodzicami a dzieckiem. Wskutek przysposobienia dziecko niejako „wchodzi” do rodziny osoby przysposabiającego i od tego momentu jest traktowany jakby był jego naturalnym dzieckiem. Jest to instytucja o niezwykłej doniosłości. Z jednej strony bowiem zapewnia dzieciom osieroconym lub z innych powodów pozbawionym naturalnego ogniska domowego takie warunki, w jakich by ono żyło, gdyby wychowywało się w zdrowej, naturalnej rodzinie; możliwość rozwoju, pieczę i wychowanie. Z drugiej zaś strony wychodzi naprzeciw dążeniom ludzi, którzy z różnych powodów nie mają własnych dzieci, umożliwiając im zaspokojenie instynktu rodzicielskiego. Skutki przysposobienia w skrócie można określić następująco:

Adoptujący zyskuje władzę rodzicielską nad dzieckiem, którą równocześnie tracą jego rodzice naturalni (oczywiście, jeśli żyją),
Jeżeli rodzice przysposobionego żyją, zostaje zerwany jakikolwiek kontakt dziecka z nimi, ponieważ od momentu przysposobienia rodzicami dziecka stają się adoptujący,
Na przysposabiającym ciąży obowiązek alimentacyjny względem tego dziecka, czyli obowiązek utrzymania go i wychowania,
Dziecko dziedziczy po przysposabiającym na równi z dziećmi naturalnymi przysposabiającego i w zasadzie także po innych krewnych przysposabiającego,
Dziecko nosi nazwisko przysposabiającego,
Między adoptującym a dzieckiem tworzy się więź uczuciowa jak między rodzicami a dzieckiem naturalnym.

Przysposobienie jest aktem formalnym, co oznacza tyle, że może nastąpić tylko na mocy orzeczenia sądu. Aby takie orzeczenie zapadło, należy wystąpić do sądu opiekuńczego z wnioskiem o przysposobienie konkretnego dziecka. Z wnioskiem takim może wystąpić jedynie osoba, która chce zaadoptować dane dziecko.

Jest to wyraz jej chęci roztoczenia pieczy nad dzieckiem, a także deklaracja, że przysposabiający będzie traktować to dziecko tak, jakby pochodziło od niego. Przysposabiający może być zarówno osobą zupełnie obcą w stosunku do dziecka, jak i krewnym, np. wujek. Sąd jednak orzekając o przysposobieniu ma na względzie głównie dobro dziecka i tylko tym może się kierować wydając swoje postanowienie. W postępowaniu przed sądem bada się przede wszystkim kwalifikacje osobiste przysposabiającego (prawy charakter, zdolności wychowawcze), a także osobowość dziecka, a w szczególności czy nie jest to dziecko tzw. trudne. Chodzi bowiem o to, aby przysposabiający nie dowiadywał się o trudnościach w wychowaniu dziecka dopiero po przysposobieniu, gdyż taka kolejność prowadzi często do rozczarowań i tragedii osobistych, co nierzadko prowadzi do procesu o rozwiązanie przysposobienia. Wniosek o przysposobienie składa się w sądzie opiekuńczym (którym jest sąd rejonowy, wydział rodzinny i dla nieletnich), w okręgu którego ma miejsce zamieszkania przysposabiający lub przysposobiony.

Jakie są rodzaje przysposobienia?

Ze względu na to, kto może przysposobić dziecko wyróżniamy:

Przysposobienie wspólne – dokonywane przez dwie osoby, które uzyskują władzę rodzicielską nad przysposobionym dzieckiem. Możliwe jest to tylko przez dwie osoby pozostające ze sobą w małżeństwie. Skutki w zakresie władzy rodzicielskiej rozciągają się także na przypadek, kiedy dziecko przysposobi mąż matki; matka wówczas nie utraci władzy rodzicielskiej, która od tego czasu będzie przysługiwała im wspólnie. Nie ma to oczywiście zastosowania w sytuacji, gdy dziecko chce przysposobić konkubent matki. W takim wypadku matka utraci władzę rodzicielską, zgodnie z zasadą, że władza rodzicielska przysługuje tylko przysposabiającemu, chyba że dziecko przysposobił małżonek rodzica dziecka. Przysposobienie wspólne zmierza do stworzenia tradycyjnej rodziny.
Przysposobienie przez jedną osobę – może to być zarówno osoba niezamężna, jak i jeden z małżonków. Wskutek tego skutki rodzicielstwa rozciągają się tylko na tę osobę i ewentualnie jej krewnych. Pod ten typ podpada także przysposobienie dziecka przez męża jego matki, jednakże skutki w zakresie rodzicielstwa są takie jak przy przysposobieniu wspólnym.

Ze względu na stopień związania przyspobionego z przysposabiającym możemy wyróżnić:

Przysposobienie całkowite (przysposobienie pełne nieodwołalne) – polega na tym, iż zaadoptowane dziecko na stałe wchodzi do rodziny. Związanie ma skutki trwałe, czyli niedopuszczalne jest rozwiązanie takiego stosunku. Dziecko zaadoptowane na zawsze jest dzieckiem adoptujących go rodziców, czego wyrazem jest sporządzenie nowego aktu urodzenia, gdzie jako rodziców wpisuje się adoptujących. Dopuszczalne jest to jedynie w przypadku, kiedy rodzice dziecka wyrazili przed sądem zgodę na jego adopcję w przyszłości bez wskazywania osoby przysposabiającego. Praktycznie najczęściej taką zgodę wyrażają młode, samotne matki, które wiedzą, że dziecka nie mogłyby wychować. W zasadzie przysposobienie takie ma zastosowanie tylko do niemowląt.
Przysposobienie pełne – skutki są takie same jak przy przysposobieniu całkowitym, tzn. przysposobiony wchodzi w pełni w rodzinę przysposabiającego, a wychodzi ze swej rodziny naturalnej, np. nie dziedziczy po swojej rodzonej matce, a ona nie dziedziczy po nim. Nawiązany zostaje stosunek pokrewieństwa z innymi krewnymi przysposabiającego, np. ojciec przysposabiającego jest dziadkiem adoptowanego dziecka. W przeciwieństwie jednak do przysposobienia nieodwołalnego z ważnych powodów sąd może rozwiązać taki stosunek, w wyniku czego dziecko niejako „powraca” do swojej naturalnej rodziny. Przysposobienie takie ma głównie zastosowanie w przypadku, gdy rodzice małego dziecka nie żyją albo są nieznani.
Przysposobienie niepełne – polega jedynie na stworzeniu stosunku rodzicielskiego między przysposabiającym a przysposobionym, z tym wyjątkiem, że dzieci przysposobionego będą wnukami przysposabiającego. Stosunek ten nie rozciąga się na dalszą rodzinę przysposabiającego, a więc np. ojciec przysposabiającego nie będzie dziadkiem adoptowanego dziecka, tak samo rodzeństwo przysposabiającego oraz jego dzieci nie będą spokrewnione z zaadoptowanym. Poza tym przysposobiony nie zrywa stosunków ze swoją rodziną naturalną, np. dziedziczy po swojej rodzonej matce i właściwie jego rodzice mają prawo do kontaktów ze swoim dzieckiem.
Wyrazem tego słabszego związania jest akt urodzenia dziecka, którego się nie zmienia, a w odpisach aktu urodzenia jako rodziców wymienia się zazwyczaj jego rodziców naturalnych. Stosunek ten może z ważnych powodów zostać rozwiązany przez sąd. Odnosi się najczęściej do dziecka starszego, które darzy uczuciem zarówno swoich rodziców naturalnych jak i przysposabiającego, np. wujostwo.

Ze względu na miejsce zamieszkania dziecka po adopcji możemy wyróżnić:

Przysposobienie na terenie kraju,
Przysposobienie zagraniczne – dziecko po adopcji będzie zamieszkiwało za granicą; dopuszczalne tylko, gdy przysposobienie poprzedzał okres osobistej styczności dziecka z przysposabiającym oraz po stwierdzeniu, że w kraju takiemu dziecku nie można znaleźć odpowiedniego środowiska zastępczego, np. przez długi okres czasu nikt nie chce zdecydować się na adopcję dziecka. Ten ostatni warunek nie musi być spełniony, jeżeli przysposabiający jest krewnym dziecka albo, gdy wcześniej zaadoptował już jego siostrę lub brata.

Jakie muszą zostać spełnione warunki, aby sąd orzekł przysposobienie?

Przysposobić można jedynie osobę małoletnią, a więc taką, która nie ukończyła 18 lat. Wymóg ten musi być spełniony w dniu złożenia wniosku o przysposobienie. Czyli, jeżeli osoba taka osiągnie pełnoletniość w trakcie postępowania, a wniosek złożono przed uzyskaniem przez nią tego wieku, przysposobienie jest dopuszczalne.
Adopcja jest dopuszczalna tylko ze względu na dobro dziecka. Ocenę taką przeprowadza sąd opiekuńczy z punktu widzenia warunków materialnych, jakie zapewni przysposabiający dziecku, bierze pod uwagę możliwości wychowawcze przysposabiającego, więź uczuciową, jaka łączy dziecko z jego rodzicami naturalnymi. Aby nie mieć wątpliwości czy dana adopcja będzie służyła dobru dziecka, sąd może przed jej orzeczeniem określić czas trwania osobistej styczności dziecka z osobą, która ma je zaadoptować. Jeżeli po upływie okresu próbnego okaże się, że między dzieckiem a przysposabiającym wywiązała się więź uczuciowa, że wzajemnie siebie akceptują, sąd orzeknie przysposobienie. W przeciwnym wypadku adopcja nie będzie dopuszczalna. Przy przysposobieniu zagranicznym występuje obowiązek osobistej styczności między przysposabiającym a dzieckiem przez okres wskazany przez sąd.
Przysposabiającym może być jedynie osoba posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, jeżeli jej kwalifikacje osobiste uzasadniają przekonanie, że będzie należycie wywiązywała się z obowiązków przysposabiającego oraz posiada opinię kwalifikacyjną oraz świadectwo ukończenia szkolenia organizowanego przez ośrodek adopcyjny, o którym mowa w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, chyba że obowiązek ten jej nie dotyczy. . Ma to uzasadnienie w tym, że będzie mu po adopcji przysługiwała władza rodzicielska nad zaadoptowanym dzieckiem. Nie mają pełnej zdolności do czynności prawnych osoby, które nie ukończyły lat osiemnastu, a także osoby, które zostały ubezwłasnowolnione całkowicie lub częściowo przez sąd z powodu choroby psychicznej lub innego rodzaju zaburzeń psychicznych.
Pomiędzy przysposabiającym a przysposobionym powinna być odpowiednia różnica wieku. Przysposobienie ma bowiem kreować relację dziecko – rodzic, w związku z czym przysposabiający powinien być odpowiednio starszy od przysposobionego. Różnica ta powinna wynosić około osiemnaście lat, ale nie jest również wykluczone przysposobienie, gdy oscyluje ona wokół piętnastu – szesnastu lat. W zasadzie nie ma przeciwwskazań, żeby dziecko przysposobiła osoba dużo starsza od dziecka, np. czterdziestokilkuletnia. Jednakże zbyt duża różnica wieku może stać się przeszkodą, jeżeli z okoliczności konkretnego przypadku wynika, że osoba ta nie będzie w stanie sprawować należytej pieczy nad dzieckiem, np. 68 – letni dziadek chce przysposobić swojego 2 – letniego wnuka.

Ażeby nastąpiło przysposobienie musi być wyrażona zgoda pewnych osób:

rodziców dziecka – jeżeli jednak rodzice naturalni dziecka zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej, albo nie są znani, albo porozumienie z nimi napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, wówczas zgoda ich nie jest potrzebna; nie jest potrzebna również zgoda ojca jeżeli jego ojcostwo zostało ustalone przez sąd i nie przyznał mu on władzy rodzicielskiej; zgoda rodziców jest potrzebna jeżeli ich władza rodzicielska jest tylko ograniczona lub zawieszona, a także jeżeli mają ograniczoną zdolność do czynności prawnych, np. małoletnia matka; w tym ostatnim przypadku sąd może orzec przysposobienie nawet wbrew stanowisku rodziców, jeżeli odmowa zgody jest oczywiście sprzeczna z dobrem dziecka; zgoda na przysposobienie nie może być wyrażona wcześniej niż po upływie sześciu tygodni od urodzenia się dziecka;
opiekuna – gdy dziecko pozostaje pod opieką; dziecko pozostaje pod opieką, jeżeli jego rodzice są nieznani, nie żyją, obojgu nie przysługuje władza rodzicielska ( zostali jej pozbawieni, albo są niepełnoletni, albo zostali ubezwłasnowolnieni całkowicie lub częściowo); sąd może jednak orzec przysposobienie pomimo braku zgody opiekuna, jeżeli ze względu na szczególne okoliczności wymaga tego dobro dziecka, np. opiekun sprzeciwia się przysposobieniu ze względu na jego przywiązanie do dziecka, nie będąc jednocześnie w stanie zapewnić mu należytych warunków wychowania i rozwoju;
samego dziecka – konieczna wówczas, gdy dziecko ukończyło trzynaście lat; jeżeli dziecko jest młodsze to sąd powinien je wysłuchać, oczywiście wtedy, gdy nie jest zbyt małe, aby pojąć znaczenie przysposobienia; istnieje możliwość przysposobienia bez zapytania dziecka o zgodę lub bez wysłuchania, a ma to miejsce wówczas, gdy dziecko nie jest zdolne do wyrażenia zgody , np. jest chore psychicznie albo, jeżeli uważa się za dziecko przysposabiającego, a żądanie zgody lub wysłuchanie byłoby sprzeczne z jego dobrem, np. wychowując się w rodzinie przysposabiających nie wie o tym, że nie jest ich dzieckiem;
małżonka przysposabiającego – potrzebna zawsze, gdy przysposabiający pozostaje w związku małżeńskim, ponieważ przysposobienie głęboko sięga w sferę stosunków osobistych w rodzinie; zgoda taka nie jest jednak wymagana, jeżeli małżonek nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych albo, jeżeli porozumienie się z nim napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, np. nieznane jest jego miejsce pobytu.

Przysposobienie nie może nastąpić po śmierci przysposabiającego lub przysposobionego. Ma to znaczenie takie, że jeżeli po złożeniu wniosku o przysposobienie lub w trakcie trwania postępowania jedna z tych osób umrze, postępowanie nie może być kontynuowane i należy je umorzyć; przysposobienie nie nastąpi. Jedyny wyjątek od tej zasady realizuje sytuacja, kiedy z żądaniem przysposobienia wystąpili oboje małżonkowie, a jeden z nich zmarł po wszczęciu postępowania, drugi zaś żądanie swe podtrzymuje. Przysposobienie może wtedy nastąpić, jeżeli dziecko przed dłuższy czas przed wszczęciem postępowania pozostawało pod pieczą wnioskodawców albo tylko zmarłego i między stronami powstała więź jak między rodzicami a dzieckiem naturalnym.

Pamiętaj, że:

Przysposobienie służy przede wszystkim dobru dziecka, a nie egoistycznym pobudkom przysposabiającego. Zatem chęć przysposobienia, której głównym motywem jest korzyść finansowa, ponieważ np. osierocone dziecko ma duży majątek, jest z moralnego punktu widzenia naganna i przysposobienie nie powinno nastąpić,
Ze względu na cel przysposobienia adoptowane powinny być przede wszystkim dzieci nie mające rodziców lub mające tylko jedno z nich,
Przysposobienie stwarza węzeł pokrewieństwa, jaki istnieje między dzieckiem a jego naturalnym rodzicem,
Wskutek przysposobienia naturalni rodzice tracą władzę rodzicielską nad dzieckiem, a także najczęściej prawo do osobistych kontaktów z nim, zatem do przysposobienia niezbędna jest ich zgoda,
Przysposobienie może nastąpić jedynie na wniosek przysposabiającego, na mocy orzeczenia sądu, który bada, czy faktycznie adopcja będzie służyła dobru dziecka, mając na względzie predyspozycje osobowościowe i finansowe, a także zdrowotne przysposabiającego,
Przysposabiającym może być zarówno osoba obca jak i krewny,
Przysposobić wolno tylko dziecko niepełnoletnie,
Przy przysposobieniu całkowitym rodzice „tracą” już swoje dziecko na zawsze,
Najbardziej pożądanym sposobem przysposobienia jest przysposobienie wspólne przez małżonków, bowiem wtedy możliwe jest stworzenie dziecku prawdziwego ogniska rodzinnego.

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (tekst jednolity: Dz. U. 2012 r. poz. 788 ze zmianami),
Ustawa z dnia 29 września 1986 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (tekst jednolity: Dz. U. 2011 r. Nr 212 poz. 1264 ze zmianami),
Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (tekst jednolity: Dz. U. 2014 r. poz. 101 ze zmianami),
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (tekst jednolity: Dz. U. 2014 r. poz. 121 ze zmianami).

Potrzebujesz porady prawnej?