Zawieszenie władzy rodzicielskiej, jakie są przesłanki i skutki?

Przesłanki zawieszenia władzy rodzicielskiej

Sąd opiekuńczy może zawiesić wykonywanie władzy rodzicielskiej w razie przemijającej przeszkody w jej wykonywaniu (artykuł 110 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego). Jest to jedyna przesłanka warunkująca możliwość takiego sądowego ograniczenia władzy rodzicielskiej w czasie. Mamy z nią do czynienia w każdym przypadku, gdy rodzic nie zajmuje się dzieckiem, a ma takie możliwości, czyli chodzi tu o taką przeszkodę, która ze względu na swój charakter ustaje, i nie ma przeszkód do dalszego wykonywania władzy rodzicielskiej. W praktyce mogą to być następujące zdarzenia:

• długotrwały wyjazd rodzica za granicę,
• choroba,
• krótkotrwały pobyt w zakładzie karnym (w razie zaś długotrwałego pobytu rodzica w zakładzie karanym, zasadnym może okazać się orzeczenie o pozbawieniu władzy rodzicielskiej).

Postępowanie w sprawie o zawieszenie władzy rodzicielskiej

Wniosek o zawieszenie władzy rodzicielskiej składa się do sądu rejonowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania dziecka. Legitymację do jego wniesienia ma między innymi każdy z rodziców, który występuje następnie w postępowaniu jako wnioskodawca. W postępowaniu uczestniczą też: rodzic dziecka, którego władza rodzicielska ma zostać zawieszona, oraz małoletni. Gdy żaden z rodziców nie może reprezentować dziecka, reprezentuje je kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy.

Sad rozpoznaje sprawę o zawieszenie władzy rodzicielskiej w postępowaniu nieprocesowym, natomiast postanowienie może zapaść tylko po przeprowadzeniu rozprawy. Sąd przy tym nie jest związany zaistniałymi okolicznościami, co oznacza, iż może, ale nie musi zawieszać władzy rodzicielskiej - kieruje się przy tym zawsze dobrem dziecka i wszechstronnym rozpatrzeniem okoliczności sprawy.

W ostatnich latach sprawy dotyczące dopuszczelności zawieszenia lub odebrania władzy rodzicielskiej były kilkatrotnie przedmiotem badania przez Europejski Trybunał Praw Człowieka w kontekście art. 8 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, przewidującego prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego. Wymaga on bowiem, by organy krajowe zachowały sprawiedliwą równowagę pomiędzy interesami dziecka oraz interesami rodziców. Zgodnie z tym przepisem, "1. Każdy ma prawo do poszanowania swojego życia prywatnego i rodzinnego, swojego mieszkania i swojej korespondencji. 2. Niedopuszczalna jest ingerencja władzy publicznej w korzystanie z tego prawa z wyjątkiem przypadków przewidzianych przez ustawę i koniecznych w demokratycznym społeczeństwie z uwagi na bezpieczeństwo państwowe, bezpieczeństwo publiczne lub dobrobyt gospodarczy kraju, ochronę porządku i zapobieganie przestępstwom, ochronę zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności osób.".

Ponieważ zasadą jest, że wszystkie sprawy między małżonkami mają być rozwiązane w wyroku rozwodowym, jeżeli sprawa o rozwód lub o separację jest w toku, to nie może być wszczęte odrębne postępowanie dotyczące władzy rodzicielskiej nad wspólnymi małoletnimi dziećmi stron lub o ustalenie kontaktów z nimi. W razie potrzeby orzeczenia o władzy rodzicielskiej lub o kontaktach stosuje się przepisy o postępowaniu zabezpieczającym. Postępowanie w sprawie dotyczącej władzy rodzicielskiej lub kontaktów wszczęte przed wytoczeniem powództwa o rozwód lub o separację ulega z urzędu zawieszeniu, a o władzy rodzicielskiej lub kontaktach przez cały czas trwania sprawy o rozwód lub o separację sąd orzeka w postępowaniu zabezpieczającym. Sąd postanowi podjąć postępowanie dotyczące władzy rodzicielskiej lub kontaktów, jeżeli w prawomocnym orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie o rozwód lub o separację nie orzeczono o władzy rodzicielskiej lub kontaktach. W przeciwnym wypadku postępowanie ulega umorzeniu.

Skutki zawieszenia władzy rodzicielskiej

Orzeczenie o zawieszeniu władzy rodzicielskiej jest skuteczne i wykonalne po uprawomocnieniu się.

Zawieszenie władzy rodzicielskiej powoduje całkowite wyłączenie rodziców od jej sprawowania. Stąd w razie zawieszenia dotyczącego obojga rodziców, sąd ustanawia dla dziecka opiekę.

Istotą zawieszenia jest to, że rodzice nie zostają pozbawieni władzy rodzicielskiej, ale nie mogą jej wykonywać do czasu ustania przeszkody w jej sprawowaniu.

Przywrócenie władzy rodzicielskiej po jej zawieszeniu

Zawieszenie władzy rodzicielskiej będzie uchylone, gdy jego przyczyna odpadnie (artykuł 110 § 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego). Aby sąd opiekuńczy przywrócił zawieszoną władzę rodzicielską, ustać musi przyczyna stanowiąca podstawę zawieszenia. Przywrócenie władzy rodzicielskiej nie jest jednak obligatoryjne i sąd może uznać, iż wprawdzie ustała przyczyna zawieszenia skutkująca takim orzeczeniem, to istnieje inna (która nie występowała w czasie orzekania) i nie ma podstaw do przywrócenia władzy rodzicielskiej. W każdym przypadku sąd kieruje się też dobrem dziecka.

Aby władza rodzicielska została przywrócona, należy wystąpić do sądu z wnioskiem o przywrócenie władzy rodzicielskiej, w którym należy uprawdopodobnić ustanie przyczyn zawieszenia. Sądem właściwym do rozpoznania wniosku jest sąd rejonowy właściwy dla miejsca zamieszkania dziecka. Wnioskodawcą zazwyczaj jest rodzic pozbawiony władzy rodzicielskiej, a uczestnikami też drugi z rodziców oraz dziecko. Małoletni, który ukończył 13 lat i nie został ubezwłasnowolniony, może samodzielnie dokonywać czynności procesowych, chyba że sąd opiekuńczy ograniczy albo wyłączy osobisty udział małoletniego w postępowaniu ze względów wychowawczych. Małoletni, który nie ukończył 13 lat albo jest ubezwłasnowolniony całkowicie, może podejmować czynności procesowe tylko przez swego przedstawiciela ustawowego (artykuł 66 kodeksu postępowania cywilnego). Jeżeli żaden z rodziców nie może reprezentować dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską, reprezentuje je kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy (artykuł 99 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego).

Sprawa o przywrócenie władzy rodzicielskiej podlega rozpoznaniu w postępowaniu nieprocesowym, po przeprowadzeniu rozprawy. Orzeczenie jest skuteczne i wykonalne po uprawomocnieniu się. 

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks" rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U. z 2015 r., poz. 2082, z późn. zm.).

A.J.
Zespół e-prawnik.pl