Kiedy rodzice zostaną pozbawieni władzy rodzicielskiej?

1.12.2023

Przesłanki do pozbawienia władzy rodzicielskiej

Sąd opiekuńczy pozbawia rodziców władzy rodzicielskiej, jeżeli nie może być ona wykonywana z powodu trwałej przeszkody albo jeżeli rodzice nadużywają jej lub w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka (artykuł 111 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego).

Pozbawienie władzy rodzicielskiej jest najostrzejszym środkiem ingerencji sądu w sferę władzy rodzicielskiej, gdyż rodzice całkowicie tracą tę władzę. Orzeczenie sądu pozbawiające rodziców władzy rodzicielskiej nie zmierza do ukarania rodziców, ale ma na celu wyłącznie ochronę interesów dziecka. Może być orzeczone zarówno co do jednego, jak i obojga rodziców.

Przesłankami pozbawienia władzy rodzicielskiej są:

• trwała przeszkoda uniemożliwiająca wykonywanie władzy rodzicielskiej,
• nadużywanie władzy rodzicielskiej,
• rażące zaniedbywanie obowiązków względem dziecka.

Przez "trwałą przeszkodę uniemożliwiającą wykonywanie władzy rodzicielskiej" należy rozumieć taki układ stosunków, który wyłącza sprawowanie przez rodzica władzy rodzicielskiej na stałe w tym sensie, że albo według rozsądnego przewidywania nie można ustalić czasu trwania tego układu, albo co najmniej że układ ten będzie istniał przez długi czas (tak: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 2 czerwca 2000 roku, II CKN 960/00, LEX nr 51976). W odróżnieniu zatem od przeszkody przemijającej, przeszkody trwałej nie da się określić w przedziale czasowym, ale przewiduje się, że będzie ona trwała długi czas.

Przykład:

Do takich przeszkód o długotrwałym charakterze zaliczyć można:

• skazanie na dożywotnią lub wieloletnią karę pozbawienia wolności,
• zaginięcie tego z rodziców, co do którego sąd orzeka pozbawienie władzy rodzicielskiej,
• wyjazd rodzica na stałe za granicę, połączony z brakiem zainteresowania dzieckiem,
• porzucenie dziecka,
• poważne schorzenie rodzica związane z umieszczeniem go w leczniczym zakładzie zamkniętym.

"Nadużywanie władzy rodzicielskiej" jest pojęciem bardzo szerokim, rozpatrywanym w oparciu o konkretny stan faktyczny.

Przykład:

Jako przykłady nadużyć wskazać można następujące sytuacje:

• nadużywanie alkoholu, uprawianie przestępnego procederu i uchylanie się od świadczeń alimentacyjnych na rzecz dziecka (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia.2000 roku, III CKN 834/99, LEX 51565),
• rozwiązły tryb życia rodziców,
• wykorzystywanie dziecka do czynów nierządnych, w tym nakłanianie do prostytucji,
• nadmierne karcenie dziecka, zwłaszcza cielesne,
• wychowywanie dziecka we wrogości do drugiego rodzica,
• zamieszkiwanie wraz z dzieckiem z nowym partnerem, jeżeli układ taki wywiera niekorzystny wpływ na wychowywanie dziecka (orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 25 maja 1949 roku, C 48/49, PiP 1950, nr 4, str. 180), np. czasami w przypadku związku homoseksualnego,
• pozbawienie przez ojca kilkuletniego dziecka naturalnego środowiska rodzinnego i bezpośredniej opieki matki oraz możliwości wychowywania się wspólnie z małoletnim rodzeństwem oraz zatrzymanie go na stałe - wbrew woli matki - w obcym kraju (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 października 1970 roku, III CRN 181/70, OSNC 1971/6/107),
• zmuszanie dziecka do nadmiernej pracy w domu, jak i do pracy zarobkowej,
• zabójstwo jednego z rodziców dziecka przez drugiego ojca nich, mającego negatywne cechy osobowości, zagrażające dobru dziecka (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 1998 roku, II CKN 893/97, OSP 2001/3/46) i odwrotnie.

Nie stanowią nadużycia władzy rodzicielskiej np.:

• przypadki, gdy ojciec, kierując się uczuciem do dziecka, odmawia zgody na przysposobienie dziecka przez obecnego męża matki, choćby nawet dziecko było w nowej rodzinie wychowywane należycie i było do swego ojczyma przywiązane (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 lutego 1974 roku, III CRN 346/73, OSNC 1975/6/92), chyba że odmowa udzielenia takiej zgody nie ma w ogóle na względzie interesów dziecka;
• sam fakt przebywania dziecka w domu dziecka i rzekomy brak szans, by matka mogła je w terminie dającym się określić stamtąd odebrać, nie daje odmowie jej zgody na przysposobienie dziecka charakteru nadużycia władzy rodzicielskiej (orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 18 stycznia.1954 roku, I C 1538/53, N P 1954, nr 5-6, str. 187).

Wskazane przyczyny nadużyć nie stanowią katalogu zamkniętego i zależą od okoliczności indywidualnie rozpatrywanej sprawy.

Do pozbawienia władzy rodzicielskiej prowadzi tylko rażące zaniedbywanie obowiązków - muszą to być zatem zaniedbania poważne. Ponadto nie chodzi tu o zaniedbania sporadyczne, lecz trwałe lub przynajmniej wielokrotne zaniedbywanie obowiązków względem dziecka. Zaniedbania, które nie mają przymiotu trwałości oraz rażącego charakteru, powodują wydanie odpowiednich zarządzeń tylko ograniczających władzę rodzicielską.

Ocena, czy dane zaniedbania mają charakter uzasadniający pozbawienie władzy rodzicielskiej, dokonywana jest w kontekście dobra dziecka i interesu społecznego. Jako przykłady wskazać można alkoholizm czy narkomanię rodziców, które prowadzą do braku zainteresowania dzieckiem, jago życiem i zachowaniem.

Postępowanie w sprawie o pozbawienie władzy rodzicielskiej

Wniosek o pozbawienie władzy rodzicielskiej składa się do sądu rejonowego właściwego dla miejsca zamieszkania dziecka, którego postępowanie dotyczy. Wnioskodawcą może być każdy z rodziców, a także każda osoba, która ma interes prawny w rozstrzygnięciu - na przykład babcia dziecka lub ciotka. Uczestnikiem postępowania jest też rodzic, który ma zostać pozbawiony władzy rodzicielskiej, oraz małoletni. Uczestnikiem w sprawie może być też prokurator. Małoletni, który nie ukończył 13 lat lub jest ubezwłasnowolniony całkowicie, może podejmować czynności procesowe tylko przez przedstawiciela ustawowego (artykuł 66 kodeksu postępowania cywilnego). Gdy żaden z rodziców nie może reprezentować dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską, reprezentuje je kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy (artykuł 99 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego).

Sądem opiekuńczym jest sąd rodzinny. Może on wszcząć postępowanie z urzędu.

Sprawa o pozbawienie władzy rodzicielskiej podlega rozpoznaniu w postępowaniu nieprocesowym; orzeczenie, w postaci postanowienia, może być wydane tylko po przeprowadzeniu rozprawy. Postanowienie o pozbawieniu władzy rodzicielskiej jest skuteczne i wykonalne po uprawomocnieniu się.

W razie umieszczenia dziecka w pieczy zastępczej sąd opiekuńczy okresowo, nie rzadziej niż raz na 6 miesięcy, dokonuje oceny sytuacji dziecka w celu ustalenia możliwości powrotu dziecka do rodziny. Jeżeli wymaga tego dobro dziecka, sąd wszczyna postępowanie o pozbawienie władzy rodzicielskiej jego rodziców.

Pozbawienie władzy rodzicielskiej może nastąpić również w wyroku orzekającym rozwód małoletniego, separację, bądź też unieważnienie małżeństwa.

Jeżeli sprawa o rozwód lub o separację jest w toku, nie może być wszczęte odrębne postępowanie dotyczące władzy rodzicielskiej nad wspólnymi małoletnimi dziećmi stron lub o ustalenie kontaktów z nimi. W razie potrzeby orzeczenia o władzy rodzicielskiej lub o kontaktach stosuje się przepisy o postępowaniu zabezpieczającym. Postępowanie w sprawie dotyczącej władzy rodzicielskiej lub kontaktów wszczęte przed wytoczeniem powództwa o rozwód lub o separację ulega z urzędu zawieszeniu, a o władzy rodzicielskiej lub kontaktach przez cały czas trwania sprawy o rozwód lub o separację sąd orzeka w postępowaniu zabezpieczającym. Sąd postanowi podjąć postępowanie dotyczące władzy rodzicielskiej lub kontaktów, jeżeli w prawomocnym orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie o rozwód lub o separację nie orzeczono o władzy rodzicielskiej lub kontaktach. W przeciwnym wypadku postępowanie ulega umorzeniu.

Skutki pozbawienia władzy rodzicielskiej

Skutkiem pozbawienia władzy rodzicielskiej jest utrata ogółu praw i obowiązków, które składają się na władzę rodzicielską, ale nie mają wpływu na zakres praw i obowiązków niewchodzących w zakres tej władzy.

W szczególności rodzice nadal korzystają z praw stanu cywilnego, bowiem fakt, iż dziecko pochodzi od nich nie zmienia się. Zatem:

• na rodzicach ciąży obowiązek alimentacyjny względem dziecka,
• rodzice dziedziczą po dziecku,
• rodzice zachowują prawo do osobistej styczności z dzieckiem, chyba że sąd opiekuńczy inaczej postanowi.

I odwrotnie:

• dziecko zachowuje względem rodziców pełne prawo do alimentacji,
• dziecko dziedziczy po rodzicach,
• dziecko ma prawo do styczności z rodzicami, chyba że sąd opiekuńczy inaczej postanowi.

W razie pozbawienia władzy rodzicielskiej jej miejsce zajmuje opieka, bowiem sąd opiekuńczy w takiej sytuacji obowiązany jest ustanowić opiekę (artykuł 145 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego).

Kiedy może nastąpić przywrócenie władzy rodzicielskiej?

Sąd opiekuńczy może przywrócić władzę rodzicielską w razie ustania przyczyny, która była podstawą pozbawienia władzy rodzicielskiej (artykuł 111 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego).

Przykład:

• Rodzice alkoholicy poddali się leczeniu.

Użycie w przepisie sformułowania "może" powoduje, iż ustanie przyczyny, która spowodowała pozbawienie rodziców władzy rodzicielskiej, nie spowoduje automatycznie jej odżycia. Sąd musi rozważyć, czy przywrócenie władzy w danych okolicznościach jest zgodne z dobrem dziecka. Uznanie sądu w tym zakresie nie może być dowolne, lecz musi opierać się na wszechstronnym rozważeniu wszystkich okoliczności danej sprawy, przy uwzględnieniu dobra dziecka i interesu społecznego. Zatem władza rodzicielska nie odżywa automatycznie, a jedynie na mocy orzeczenia sądowego.

Przesłanki, postępowanie sądowe oraz wniosek o przywrócenie władzy rodzicielskiej w następstwie jej pozbawienia są podobne, jak w przypadku przywracania zawieszonej władzy rodzicielskiej - zob.: Kiedy sąd zawiesi władzę rodzicielską? 

W przypadku pozbawienia praw rodzicielskich przez sąd karny, prawa rodzicielskie ulegają odnowieniu po upływie okresu, na który orzeczono karę dodatkową, bądź wcześniej, jeżeli tak postanowi sąd. W przypadku środka zabezpieczającego terminu nie określa się, jednakże przywrócenie tych praw stanie się możliwe jeżeli ustaną przyczyny orzeczenia tego środka.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. 1964 r., Nr 9, poz. 59, ze zmianami)

Udostępnij

Tweet

A.J.
Zespół e-prawnik.pl

Masz inne pytanie do prawnika?

ZAPYTAJ ONLINE

Komentarze

• Załamana 2019-07-05 10:49:22

  Mam zabraną córkę do rodziny zastępczej minął rok czasu .Mam kontakt z nią telefoniczny ,dwa razy w mięsiącu zabieram ją do domu na wekennd,dwa razy w miesiącu spotykamy się w pcpr na półtorej godziny zabieram wtedy córkę na miasto .Moja sytuacja się zmieniła .Walcze o powrót córki a zabrali mi dzieci spowodu demorizacji starszych synów.Samotnie wychowywałam dzieci.Czy odzyskam córkę może mi ktoś odpowie.Pozdrawiam

• Niezależna 2019-06-26 21:47:48

  Zrozpaczona matka Wyjaśniło się coś ?

• Rozpaczona matka 2019-05-13 09:27:18

  Witam w lutym odebrano mi dzieci , I prawa rodzicielskie zaczelam pisac wniosek do sadu o adwokata ktury sedzina odzucila mieszkam teraz sama chodze na : grupe wsparcia do psychologa I szkoly dla rodziców .Mój konkubent wogle sie nie nadaje do roli ojca gdyż naduzywa alkocholu I to przez niego odebrali mi dzieci dwudziestego dziewiątego maja mam sprawe o wladze rodzicielską chce sie dowiedziec czy mam jakies szanse odzyskac wladze a przedewszystkim dzieci

• juzia 2018-03-19 11:31:03

  A ja i mój narzeczony mamy taką sytuację ze przyszły nam listy ze sądu ze 30 tego miesiąca odbędzie się rozprawa w związku z odebraniem nam praw rodzicielskich do naszej 1 córki która 21 będzie mieć rok. I sie zastanawiam czemu jak nic jej nie brakuje nie chodzi głodna ani brudna i nie jest bita i sie zastanawiam dlaczego i czy na pierwszej rozprawie mogą nam juz ja odebrać i w żaden sposób nie sprawdzić czy dziecku cos się dzieje. Czy ktos juz miał taką sytuację.jeżeli tak to proszę opisać.

• Aga 2018-02-08 13:36:19

  A jezeli Maria wychowuje dziecko,dostaje alimenty od ojca i nie wywiazuje sie nalezycie z opieki nad dzieckiem to co? Wyzywa ojca dziecka i stale chce wieksze alimenty a sama prowadzi dzialalnosc,ma Dom i samochod

• Ewa 2018-01-14 14:51:53

  Witam serdecznie moja sprawa wygląda następująco . Mój były mąż ma zawieszona władzę nad naszym 5 letnim synem ma za sadzone alimenty w kwocie 300 zł miesięcznie.Płaci alimenty kiedy chce od 4 miesięcy nie przyjeżdża na spotkania z synem ponieważ drugi raz trafił do więzienia.To mój partner pomaga mi w wychowaniu mojego syna i naszej 7 letniej córki. Synek nawet nie przyjmuje do wiadomości ze jego biologiczny ojciec to ten który nim sie nie zajmuje i nie przyjeżdża za równo teraz jak i przed tym gdy trafił spowrotem do więzienia. Chce wyjść za mąż za mojego partnera i stworzyć normalna rodzinę naszym dzieciom,ale nie wiem czy bedzie łatwo odebrać prawa osobie która przesiaduje w więzieniu. Proszę o poradę

• JAGA 2017-05-23 07:32:58

  MAM ZNAJOMEGO MIESZKA W TUCHOLI W LUTYM ZMARŁA MU ŻONA MA DOJKĘ DZIECI BARDZO JE KOCHA OPIEKUJE SIE NIMI ALE JEST JEDEN SZKOPUŁ PRACUJE W DELEGACJI DZIECI MAJA OPIEKE BO MU POMAGA SIOSTRA JEGO ZMARŁEJ ŻONY PILNUJE MU DZIECI ON NATOMIAST JEST CO DWA TYGODNIE W DOMU A OPIEKA SIE DO NIEGO UCZEPIŁA ZE DZIECI NIE MAJA OPIEKI ZE DOBRZE BY BYLO GDYBY PRACOWAŁ NA MIEJSCU ALE ON TAM W TUCHOLI NIE ZAROBI TYLE CO W DELEGACJI I TEGO NIE UMIEJA ZROZUMIEC NO I POMALU DOCHODZI DO TEGO ZE KOMBINUJA ZEBY MU ZABRAC DZIECI CO ON MA ROBIC. JA CHCE MU POMOC ZALATWILAM JUZ SPOTKANIE S PRAWNIKIEM NO BO TRZEBA DZIAŁAC MOZE DORADZCIE WY CO MOZNA JESZCZE ZROBIC.Z GORY DZIEKUJE.

• d 2016-05-17 19:34:21

  moze ktos podesle wzor na pozbawienie praw rodzicielskich

• ilona 2015-12-30 21:44:05

  mnie pozbawiono praw rodzicielskich z powodu potkniecia z glupiej i nic niewartej milosci stracilam poczucie wartosci i zaczelam pic wpadla pani kurator i w ciagu tygodnia zabrano mi dzieci . Sad nawet nie sprawdzi warunki jakie maja dzieci ktore kochan ponad zycie. teraz musze walczyc o nie, jestem dobra matka i serce mi peka kiedy ide do domu dziecka moje corki maja jedna siedem lat a druga rok skonczyla 28.12 dobrze ze moglam zabrac je do domu na swieta ale nie wiem ile bede czekac na rozprawe o przywrocenie praw rodzicielski

• taka sobie 2015-12-08 11:33:17

  aja znam ludzi korzy ojciec pali maryske codziennie a maka uprawia i handluje bo sie prozniakowi do pracy nie chce isc .i tacy maja prawo opieki nad dziecmi.a takich historii o dilerach moglabym podac kilka .gdzie ta policja? spi po marysce?

• Marta 2015-10-28 19:08:52

  Witam, Ja z kolei utrzymuje mojego byłego męża, płacę 1600 zł alimentów na dwoje dzieci którym i tak muszę kupować ubrania i dawać kieszonkowe.Ciągle narzekają na ojca, nie chcą już z nim być. Przez to, że jestem za granicą już dwukrotnie zaocznie miałam podniesione alimenty a oprócz tego ograniczone prawa rodzicielskie, żadne zawiadomienie o tych rozprawach do mnie na mój adres domowy nie dotarło!!!!! (zaznaczam, że mieli dostęp do adresu)Przypadkowo po paru miesiącach dowiedziałam się, że muszę zapłacić wyrównanie do alimentów w wysokości 14.000 zł. Nawet nikt łaskawie nie przysłał mi postanowienia. Pozdrawiam panią sędzine z Rzeszowa

• kasia_love 2015-08-10 11:14:55

  Moj znajomy nie wiedzial ze ma dziecko dowiedzial sie dopiero na sprawie w sadzie,sad pozbawil go praw rodzicielskich.chcial nadac dziecku nazwisko ale sad sie nie zgodzil.i tak juz cierpi lata gdzie sprawiedliwosc???ona zyje z alimentow dziecka a on ma prace nie pije alkocholu.W polsce nie ma sprawiedliwosci ojcom zabieraja dzieci a matka ktore nie maja z czego utrzymac dzieci sady daja.Takiej sedzinie bym lep sciela!!!!!!!!!!!!!!!!!!kasia z gdanska

• kolo 2015-02-04 21:37:15

  do All Skoro taki kochany tatus to po prostu bądź tym tatą i dalej dbaj o swoje dzieci , kupuj im potrzebne rzeczy, ubrania , płać alimenty a bedzie na pewno ok . W końcu możesz widywać dzieci tylko na co ci ta władza- na wyrażenie zgody na wyjazd dziecka ...to po co te nerwy.. Kochaj je a one to docenią

• all 2012-12-09 14:18:21

  Witam ja zostalem pozbawiony wladzy rodzicielskiej na pierwszej rozprawie zawsze dobro dziecka stawialem przed swoim placilem na to dziecko wiecej niz powinienem jedzilem do niego tak czesto jak to bylo mozliwe oczywiscie nie z pustymi rekoma.I co!!! matka ktora poznala jakiegos kolejnego goscia w internecie zeznala w sadzi ze chce sobie poukladac nowe zycie i do tego potrzebne jest jej pozbawienie mnie tej wladzy .Tu odezwala sie solidarnosc kobieca sedzina w uzasadnieniu powiedziala ze mieszkam za daleko zeby wlasciwie zajmowac sie dzieckiem i przychylila sie wnioskoi wnioskodacy!!! Jedynym sposobem naprawienia sadownictwa w polsce jest wyremontowanie i odpalenie obozozow w Oswiecimiu tam powinny trafiac takie osoby jak sklad sedziowski z BOCHNI uwaga ludzie na SAD RODZINNY W BOCHNI TO SA JAJA!!!

• Jolanta Wierzbick 2012-09-12 21:25:05

  Od stycznia 2012 roku obowiązuje ( dodany ustawą z dn. 9.06.2011r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej- Dz.U nr 149 poz.887) przepis art. 578 par.2 kpc, który zobowiązuje sąd opiekuńczy do przesłania postanowienia o pozbawieniu władzy rodzicielskiej w terminie 7 dni od uprawomocnienia się postanowienia o pozbawieniu władzy rodzicielskiej do właściwego ośrodka adopcyjnego, prowadzącego wojewódzki bank danych o dzieciach oczekujących na przysposobienie. Uregulowana sytuacja prawna dziecka, jaką jest pozbawienie władzy rodzicielskiej rodziców nad ich małoletnim dzieckiem - otwiera takiemu dziecku drogę do adopcji.Wtedy o przywróceniu władzy rodzicielskiej rodziców biologicznych - nie ma mowy. Dziecko umieszczone zostanie w rodzinie adopcyjnej, po uprzednim ustanowieniu opiekuna prawnego dla dziecka. Opiekun musi wyrazić zgodę na adopcję. Rodzin dysfunkcyjnych, które nie radzą sobie z wychowaniem dziecka wcale nie jest tak mało. Ale sąd też nie orzeka o pozbawieniu władzy pochopnie; zanim taką decyzję podejmie -próbuje rodzicom pomóc w różny sposób. Kiedy i to nie przynosi rezultatów-pozbawia władzy. Większość rodziców nawet od takiej decyzji nie odwołuje się do sądu II instancji. Skoro sąd tak postanowił-godzą się z decyzją sadu. Oczywiście, są wyjątki, ale większość postępowań o pozbawienie władzy rodzicielskiej kończy się w I instancji. ( Takie są moje spostrzeżenia z praktyki, statystyk nie znam).

• Oli1 2012-07-19 18:48:54

  Nie zawsze dobro dziecka dla rodzica jest najważniejsze! Mój mąż nie interesuje się dziećmi w ogóle, uchyla się od alimentów, choć drzwi domu są dla niego otwarte, a dzieci czekają jak na największy prezent właśnie na jego odwiedziny, to nigdy ich nie odwiedza, a kiedy przyjeżdża po jakieś swoje rzeczy to do dzieci do domu nawet nie wchodzi bo nie ma czasu! Zostawił mnie z chorym tygodniowym dzieckiem i drugim dwuletnim i pojechał do kochanki. Dziecko jest po trzech operacjach, nie był z nami ani raz w szpitalu, choć o operacjach był powiadamiany, nie oddaje pieniędzy, które kiedyś pożyczył. Najważniejszy jest on i jego kochanka! więc gdzie tu dobro dzieci i wypełnianie obowiązków rodzicielskich?

• bolo 2012-03-23 14:30:06

  urzędnicy ikuratorzy w wielu przypadkach swóją funkcję traktują jak zawód i dość pochopnie opisują sytuację w rodzinie, opinia trafia do Sadą , a Sądy uazasadniają postanowienia jedynie opinią kuratora Sądowego nie dajac wiary rodzicom dla których dobro ich dziecka jest najważniejsze