Kiedy rodzice zostaną pozbawieni władzy rodzicielskiej?

Pozbawienie władzy rodzicielskiej to najmocniejszy środek ingerencji sądu w sferę władzy rodzicielskiej, który skutkuje całkowitą utratą tej władzy przez rodziców. Orzeczenie takie nie ma charakteru karnego (np. w celu karania rodzica), lecz ma na celu wyłącznie ochronę interesów dziecka.

Przesłanki pozbawienia władzy rodzicielskiej

Zgodnie z art. 111 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, sąd opiekuńczy pozbawi rodziców władzy rodzicielskiej w trzech podstawowych sytuacjach:

Trwała przeszkoda uniemożliwiająca wykonywanie władzy rodzicielskiej

Przez "trwałą przeszkodę" należy rozumieć taki układ stosunków, który wyłącza sprawowanie przez rodzica władzy rodzicielskiej na stałe. Może to oznaczać, że nie można określić czasu trwania tego układu, albo że będzie on istniał przez długi czas.

Nadużywanie władzy rodzicielskiej

Nadużywanie władzy rodzicielskiej to pojęcie bardzo szerokie, rozpatrywane indywidualnie w każdej sprawie. Katalog nadużyć nie jest zamknięty i zależy od konkretnych okoliczności.

Przykłady nadużyć władzy rodzicielskiej:

• Nadużywanie alkoholu, uprawianie przestępnego procederu i uchylanie się od świadczeń alimentacyjnych
• Rozwiązły tryb życia szkodzący dziecku
• Wykorzystywanie dziecka do czynów nierządnych, w tym nakłanianie do prostytucji
• Nadmierne karcenie dziecka, zwłaszcza cielesne
• Wychowywanie dziecka we wrogości do drugiego rodzica
• Zamieszkiwanie z nowym partnerem, gdy wywiera to niekorzystny wpływ na wychowanie dziecka
• Zmuszanie dziecka do nadmiernej pracy w domu lub do pracy zarobkowej
• Zabójstwo jednego z rodziców przez drugiego

Rażące zaniedbywanie obowiązków względem dziecka

Do pozbawienia władzy rodzicielskiej prowadzi tylko rażące zaniedbywanie obowiązków - muszą to być zaniedbania poważne, trwałe lub przynajmniej wielokrotne. Sporadyczne zaniedbania nie uzasadniają tak drastycznego środka.

Ocena charakteru zaniedbań dokonywana jest zawsze w kontekście dobra dziecka i interesu społecznego. Jako przykłady można wskazać alkoholizm czy narkomanię rodziców, które prowadzą do braku zainteresowania dzieckiem, jego życiem i zachowaniem.

Postępowanie sądowe o pozbawienie władzy rodzicielskiej

Wniosek o pozbawienie władzy rodzicielskiej składa się do sądu rejonowego właściwego dla miejsca zamieszkania dziecka. Wnioskodawcą może być każdy z rodziców, a także każda osoba mająca interes prawny w rozstrzygnięciu.

Uczestnicy postępowania:

• Rodzic, który ma zostać pozbawiony władzy rodzicielskiej
• Małoletni (dziecko)
• Prokurator (fakultatywnie)
• Osoby mające interes prawny (np. babcia, ciotka dziecka)

Reprezentant dziecka - nowe przepisy

Od 2024 roku obowiązują nowe przepisy dotyczące reprezentanta dziecka, wprowadzone ustawą z 28 lipca 2023 roku. Gdy żaden z rodziców nie może reprezentować dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską, sąd opiekuńczy ustanawia reprezentanta dziecka.

Skutki pozbawienia władzy rodzicielskiej

Pozbawienie władzy rodzicielskiej skutkuje utratą ogółu praw i obowiązków składających się na władzę rodzicielską, ale nie wpływa na inne prawa i obowiązki niewchodzące w jej zakres.

Prawa i obowiązki zachowane przez rodziców:

• Obowiązek alimentacyjny względem dziecka
• Prawo dziedziczenia po dziecku
• Prawo do osobistej styczności z dzieckiem (chyba że sąd postanowi inaczej)

Prawa dziecka:

• Pełne prawo do alimentacji od rodziców
• Prawo dziedziczenia po rodzicach
• Prawo do styczności z rodzicami (chyba że sąd postanowi inaczej)

Przywrócenie władzy rodzicielskiej

Sąd opiekuńczy może przywrócić władzę rodzicielską w razie ustania przyczyny, która była podstawą jej pozbawienia. Użycie sformułowania "może" oznacza, że ustanie przyczyny nie powoduje automatycznego odżycia władzy rodzicielskiej.

Sąd musi rozważyć, czy przywrócenie władzy w danych okolicznościach jest zgodne z dobrem dziecka. Uznanie sądu nie może być dowolne, lecz musi opierać się na wszechstronnym rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy.