Spis treści
Dziedziczenie przez rodzeństwo spadkodawcy to zagadnienie, które budzi wiele pytań. W niniejszym artykule omówimy szczegółowo, kiedy i na jakich zasadach bracia i siostry mogą dziedziczyć po zmarłym oraz jakie są nowe regulacje dotyczące niegodności dziedziczenia.
Kiedy rodzeństwo dziedziczy z ustawy
Rodzeństwo spadkodawcy dziedziczy zawsze wtedy, gdy zostanie powołane do spadku w drodze ważnego testamentu. Znacznie częściej jednak spotykamy się z dziedziczeniem ustawowym, które regulują przepisy Kodeksu cywilnego.
Kluczowa zasada
Rodzeństwo dziedziczy z ustawy tylko wtedy, gdy brak zstępnych spadkodawcy oraz przynajmniej jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku. Wówczas udział spadkowy zmarłego rodzica przypada rodzeństwu w częściach równych.
Zgodnie z art. 932 § 4 Kodeksu cywilnego, jeżeli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych. Oznacza to, że rodzeństwo nie dziedziczy samodzielnie, lecz zajmuje miejsce zmarłego rodzica.
Ważna informacja
Brak zstępnych nie oznacza jedynie fizycznego ich braku. Obejmuje także sytuacje, gdy zstępni zostali uznani za niegodnych dziedziczenia, odrzucili spadek lub zrzekli się dziedziczenia.
To samo dotyczy rodziców.
Warunki dziedziczenia rodzeństwa
Aby rodzeństwo mogło dziedziczyć z ustawy, muszą zostać spełnione następujące warunki:
Wysokość udziałów spadkowych rodzeństwa
Wysokość udziału spadkowego rodzeństwa zależy od tego, z kim dziedziczą oraz ile jest osób uprawnionych. Wyróżniamy trzy podstawowe sytuacje:
Rodzeństwo dziedziczące samodzielnie
Gdy spadek przypada jedynie rodzeństwu (brak małżonka i drugiego rodzica), dzielą oni spadek po równo. Przy trzech braciach - każdy otrzymuje 1/3 spadku.
Rodzeństwo w zbiegu z małżonkiem
Małżonek otrzymuje 1/2 spadku, a pozostała część jest dzielona między rodzeństwo. Przy dwóch braciach - każdy otrzymuje 1/4 spadku.
Rodzeństwo w zbiegu z jednym rodzicem
Żyjący rodzic otrzymuje swoją część (1/4 przy małżonku lub 1/2 bez małżonka), a rodzeństwo dzieli resztę po równo.
Przykłady obliczeń udziałów
| Sytuacja | Małżonek | Żyjący rodzic | Rodzeństwo (każde) | Uwagi |
|---|---|---|---|---|
| 2 braci, brak małżonka i rodziców | - | - | 1/2 | Dziedziczenie samodzielne |
| Małżonek + 2 braci | 1/2 | - | 1/4 | Jeden rodzic nie żyje |
| Małżonek + matka + 3 siostry | 1/2 | 1/4 | 1/12 | Ojciec nie żyje |
Dziedziczenie zstępnych rodzeństwa
Gdy któreś z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, ale pozostawiło po sobie zstępnych (dzieci, wnuki), wówczas udział który przypadłby zmarłemu bratu lub siostrze, przechodzi na ich potomstwo.
Zasada reprezentacji
Jeżeli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku pozostawiając zstępnych, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Podział następuje w częściach równych między uprawnionymi zstępnymi.
Przykład: Spadkodawca miał dwóch braci. Jeden z nich zmarł wcześniej, pozostawiając po sobie troje dzieci. W takiej sytuacji dzieci zmarłego brata otrzymują łącznie udział, który przypadłby ich ojcu, dzieląc go między siebie po równo (każde otrzyma 1/6 spadku, podczas gdy żyjący brat otrzyma 1/2).
Niegodność dziedziczenia - nowe przepisy 2025
Jedną z najważniejszych zmian w prawie spadkowym, która weszła w życie 15 listopada 2023 roku, jest rozszerzenie katalogu przesłanek niegodności dziedziczenia. Zmiany te mają szczególne znaczenie dla rodzeństwa spadkodawcy.
Nowe podstawy niegodności dziedziczenia
Od listopada 2023 roku spadkobierca (w tym rodzeństwo) może być uznany za niegodnego dziedziczenia, jeśli:
- Uporczywie uchylał się od wykonywania obowiązku alimentacyjnego wobec spadkodawcy, określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową
- Uporczywie uchylał się od wykonywania obowiązku opieki nad spadkodawcą, w szczególności wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka.
Obowiązek alimentacyjny
Nowe przepisy dotyczą sytuacji, gdy obowiązek alimentacyjny został określony co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem lub umową. Nie wystarczy sama niewykonywanie obowiązków wynikających z zasad współżycia społecznego - musi istnieć formalna podstawa prawna.
Obowiązek opieki
Drugą nową przesłanką jest uporczywe uchylanie się od obowiązku pieczy nad spadkodawcą. Dotyczy to sytuacji, w których obowiązek opieki wynikał z władzy rodzicielskiej, roli opiekuna prawnego, funkcji rodzica zastępczego lub innych relacji prawnych.
Praktyczne znaczenie dla rodzeństwa
Nowe przepisy oznaczają, że brat lub siostra, którzy przez lata zaniedbywali obowiązki wobec spadkodawcy - nie odwiedzali go, nie pomagali finansowo ani fizycznie - mogą zostać wykluczeni od dziedziczenia na skutek orzeczenia sądowego.
Przykłady praktyczne
Kluczowe zmiany w prawie spadkowym 2025
Oprócz rozszerzenia przesłanek niegodności dziedziczenia, nowelizacja z 15 listopada 2023 roku ograniczyła krąg spadkobierców w trzeciej grupie. Cioteczne i stryjeczne wnuki oraz dalsi krewni zostali wyłączeni od dziedziczenia ustawowego. Zmiana ma na celu uproszczenie postępowań spadkowych.
Pamiętaj
Dziedziczenie spadku polega na otrzymaniu udziału w całej masie spadkowej, a nie na otrzymaniu konkretnych przedmiotów. Wskazanie określonych rzeczy następuje z chwilą działu spadku lub w przypadku dokonania zapisu windykacyjnego w testamencie notarialnym.
Podstawa prawna
Dziedziczenie rodzeństwa spadkodawcy regulują następujące przepisy:
- Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 1061 ze zmianami)
- Ustawa z dnia 28 lipca 2023 r. o zmianie Kodeksu cywilnego i niektórych innych ustaw (Dz. U. 2023 poz. 1615) - nowe przepisy o niegodności dziedziczenia
Artykuły szczególnie istotne: art. 932 § 4-5 KC (dziedziczenie rodzeństwa), art. 928 KC (niegodność dziedziczenia), art. 933 KC (udział małżonka).