Kto dziedziczy spadek w przypadku braku testamentu?

Jeśli spadkodawca nie pozostawił testamentu, to według jakich zasad ustala się porządek dziedziczenia?

Jeśli spadkodawca nie sporządził testamentu albo jego testament okazał się nieważny, czy też testament został odwołany przez spadkodawcę bądź powołany do spadku w testamencie spadkobierca nie chce lub nie może dziedziczyć, to w grę wchodzi dziedziczenie ustawowe, tzn. dziedziczenie z mocy samego prawa.

 Porządek dziedziczenia ustawowego został szczegółowo uregulowany w przepisach Kodeksu cywilnego i obowiązują poniższe zasady.

Powołani w pierwszej kolejności

W pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednak część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych.

W braku zstępnych...

W braku zstępnych spadkodawcy (tzn. dzieci, wnuków, prawnuków itd.) powołani są do spadku z ustawy jego małżonek i rodzice.

Udział spadkowy każdego z rodziców, które dziedziczy w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy, wynosi jedną czwartą całości spadku. Jeżeli ojcostwo rodzica nie zostało ustalone, udział spadkowy matki spadkodawcy, dziedziczącej w zbiegu z jego małżonkiem, wynosi połowę spadku.

W braku zstępnych i małżonka spadkodawcy cały spadek przypada jego rodzicom w częściach równych.

Jeżeli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, to udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych. Jeśli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku pozostawiając zstępnych, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału między dalszych zstępnych spadkodawcy. Jeżeli jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku i brak jest rodzeństwa spadkodawcy lub ich zstępnych, udział spadkowy rodzica dziedziczącego w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy wynosi połowę spadku.

Udział spadkowy małżonka, który dziedziczy w zbiegu z rodzicami, rodzeństwem i zstępnymi rodzeństwa spadkodawcy, wynosi połowę spadku. W braku zstępnych spadkodawcy, jego rodziców, rodzeństwa i ich zstępnych, cały spadek przypada małżonkowi spadkodawcy.

W braku zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy, cały spadek przypada dziadkom spadkodawcy; dziedziczą oni w częściach równych. Jeżeli któreś z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału spadku między zstępnych spadkodawcy. W braku zstępnych tego z dziadków, który nie dożył otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada pozostałym dziadkom w częściach równych.

W braku małżonka spadkodawcy i krewnych, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada w częściach równych tym dzieciom małżonka spadkodawcy, których żadne z rodziców nie dożyło chwili otwarcia spadku.

Spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w przypadku braku małżonka spadkodawcy, jego krewnych i dzieci małżonka spadkodawcy, powołanych do dziedziczenia z ustawy. Jeżeli ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Rzeczypospolitej Polskiej nie da się ustalić albo ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu.

Inne zasady

Przepisów o powołaniu do dziedziczenia z ustawy nie stosuje się do małżonka spadkodawcy pozostającego w separacji. Poza tym małżonek jest wyłączony od dziedziczenia, jeśli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione.

Szczególne reguły dziedziczenia ustawowego zostały przewidziane w przypadku przysposobienia pełnego albo przysposobienia niepełnego. Zasady dziedziczenia ustawowego w tym zakresie zostały określone w art. 936-937 Kodeksu cywilnego.

Wszystkie zasady dziedziczenia przygotowaliśmy dla Państwa w artykule: Porządek dziedziczenia, czyli kto i w jaki sposób dziedziczy po zmarłym, jeśli nie pozostawił on testamentu?

Jakiego spadkobrania dotyczą powyższe zasady?

Przedstawiony wyżej porządek dziedziczenia ma zastosowanie do spadków otwartych po dniu 28 czerwca 2009 roku. Do spadków otwartych przed tą datą stosuje się przepisy o dziedziczeniu ustawowym w brzmieniu sprzed nowelizacji dokonanej ustawą z dnia 2 kwietnia 2009 o zmianie ustawy – Kodeks cywilny. Trzeba pamiętać, że w prawie spadkowym obowiązuje bowiem zasada, że do spraw spadkowych stosuje się prawo obowiązujące w momencie otwarcia spadku -  to znaczy w chwili śmierci spadkodawcy.

Podstawa prawna: 

• ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. 1964 r., Nr 16, poz. 93, ze zmianami).

A.J.
Zespół e-prawnik.pl