Zabezpieczenie tymczasowe sprawie o naruszenie prawa wspólnotowego
Spółka Factortame Ltd oraz inne spółki będące stroną sporu były właścicielami lub użytkowały 95 kutrów rybackich wpisanych do brytyjskiego rejestru statków na podstawie ustawy z 1894 roku. Większość wspólników i członków zarządów ww. spółek posiadała obywatelstwo hiszpańskie. Część kutrów była pierwotnie wpisana do rejestrów hiszpańskich i pływała pod hiszpańską banderą; kutry te były następnie stopniowo wpisywane do rejestru brytyjskiego. Pozostałe kutry od początku figurowały w rejestrze brytyjskim, choć spółki nabywały je w różnym czasie.
W 1988 roku zasady rejestracji brytyjskich kutrów rybackich zostały istotnie zmienione w celu ograniczenia korzystania z kwot połowowych przysługujących Zjednoczonemu Królestwu przez statki, które nie mają rzeczywistych związków z tym krajem. Nowa ustawa wprowadziła wiele warunków wpisu statków do rejestru, dotyczących m.in. obywatelstwa ich właściciela, zarządzania i kontroli połowów z terytorium Zjednoczonego Królestwa oraz kwalifikacji wymienionych w ustawie osób. Zmiany prawne weszły w życie z dniem 1 grudnia 1988 r. z tym, że przedłużono ważność dotychczasowych wpisów do 31 marca 1989 r.
Ponieważ kutry ww. spółek nie spełniały wymogów nowej ustawy, spółki wszczęły postępowanie przed sądem brytyjskim, zarzucając niezgodność przepisów ustawy z prawem wspólnotowym. Ponadto spółki-powódki wniosły o zastosowanie zabezpieczenia tymczasowego do momentu ostatecznego rozstrzygnięcia sprawy - gdyż kwestionowane przepisy krajowe wyłączały możliwość prowadzenia przez niektóre ich kutry połowów, co naraziłoby spółki na ogromne straty.
Sąd rozpatrujący sprawę w pierwszej instancji przedstawił ETS pytania w trybie prejudycjalnym i zastosował zabezpieczenie tymczasowe zakazując administracji stosowania nowych przepisów wobec powodów do czasu rozstrzygnięcia sprawy. Orzeczenie to stało się przedmiotem odwołania w zakresie zastosowania zabezpieczenia tymczasowego. W ostatniej instancji sprawę rozpatrywała Izba Lordów, która uznała za uzasadnione argumenty powodów dotyczące niebezpieczeństwa poniesienia nieodwracalnej szkody w braku orzeczenia zabezpieczenia tymczasowego.
Jednak zgodnie ze starą zasadą common law niedopuszczalne jest orzekanie zabezpieczenia tymczasowego przeciwko państwu.
Ponadto w prawie brytyjskim obowiązuje domniemanie zgodności ustaw z prawem wspólnotowym. W konsekwencji w maju 1989 r. Izba Lordów przestawiła Europejskiemu Trybunałowi Sprawiedliwości w trybie prejudycjalnym pytanie o to, czy w powyższych okolicznościach prawo wspólnotowe nakazuje sądowi krajowemu lub zezwala (i w oparciu o jakie kryteria) na zastosowanie zabezpieczenia tymczasowego.
W odpowiedzi na to zapytanie prejudycjalne ETS orzekł, co następuje:
Pełna skuteczność prawa wspólnotowego wymaga, aby w przypadku sądowego sporu o istnienie prawa podmiotowego chronionego przez prawo wspólnotowe istniała możliwość wydania zabezpieczenia tymczasowego.
Jeżeli sprzeciwiają się temu przepisy prawa krajowego, sąd, który uznaje za zasadne orzeczenie takiego zabezpieczenia, musi odmówić ich zastosowania.
ETS powołał się przy tym na wcześniejszy wyrok z dnia 9 marca 1978 r. w sprawie 106/77 Simmenthal, z którego wynika, że zgodnie z zasadą pierwszeństwa prawa wspólnotowego postanowienia Traktatu i bezpośrednio obowiązujące akty prawne wydane przez instytucje wspólnotowe, po ich wejściu w życie, automatycznie wyłączają stosowanie jakichkolwiek sprzecznych z nimi aktów prawa krajowego.
Przypomniał też, że do sądów krajowych należy, w oparciu o zasadę współpracy wynikającą z art. 5 [obecnie: 10] TWE, zapewnienie ochrony prawnej, którą podmioty indywidualne wywodzą z bezpośreddniej skuteczności przepisów prawa wspólnotowego. Nie do pogodzenia z wymogami wynikającymi z samej natury prawa wspólnotowego byłyby, zdaniem Trybunału, przepisy krajowe, jak również praktyka legislacyjna, administracyjna lub sądowa, które prowadziłyby do zmniejszenia skuteczności prawa wspólnotowego pozbawiając sądu krajowego orzekającego w sprawie i stosującego prawo wspólnotowe możliwości uczynienia wszystkiego, co konieczne, aby uchylić stosowanie prawa krajowego stojącego na przeszkodzie (nawet tymczasowo) pełnej skuteczności norm wspólnotowych.
Z podstawowymi wymogami prawa wspólnotowego sprzeczne są więc jakiekolwiek krajowe przepisy oraz praktyki legislacyjne, administracyjne lub sądowe, które mogą osłabiać skuteczność prawa wspólnotowego, pozbawiając sąd krajowy, stosujący przepisy wspólnotowe, możliwości pominięcia w toczącym się przed nim postępowaniu przepisów krajowych, które ograniczają, choćby przejściowo, moc obowiązyjącą i skuteczność przepisów wspólnotowych.
Gdy przepis krajowy uniemożliwia sądowi krajowemu wydanie zarządzenia tymczasowego celem zapewnienia pełnej skuteczności orzeczenia w przedmiocie istnienia praw dochodzonych na podstawie przepisów prawa wspólnotowego, dochodzi do istotnego naruszenia pełnej skuteczności prawa wspólnotowego. W związku z tym sąd krajowy, wydając w takich okolicznościach zarządzenie tymczasowe (naewt wyłączające czasowo zastosowanie kwestionowanej ustawy krajowej), ma obowiązek nie stosować się do takiego przepisu prawa krajowego.
Ponadto, jak argumentował Trybunał, skuteczność art. 234 (dawniej 177) TWE byłaby osłabiona, gdyby sąd krajowy, który zawiesił postępowanie i zwrócił się do ETS z wnioskiem o wydanie orzeczenia wstępnego, nie mógł udzielić stronie tymczasowej ochrony do momentu wydania wyroku przez Trybunał.
Orzeczenie Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości z dnia 19 czerwca 1990 r. w sprawie C-213/89 - Factortame and others (Zjednoczone Królestwo); http://europa.eu.int/eur-lex
A.J.
Zespół e-prawnik.pl
Skomentuj artykuł - Twoje zdanie jest ważne
Czy uważasz, że artykuł zawiera wszystkie istotne informacje? Czy jest coś, co powinniśmy uzupełnić? A może masz własne doświadczenia związane z tematem artykułu?