Zmiany w odpowiedzialności podmiotów zbiorowych

30 czerwca br. Sejm uchwalił nowelizację ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary. Co się zmieniło?

Skąd się wzięła odpowiedzialność podmiotów zbiorowych? 

Odpowiedzialność podmiotów zbiorowych jest nowym rozwiązaniem w polskim prawie. Ustawa z 27 września 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary weszła w życie z dniem 28 listopada 2003 r. Ustawa umożliwia karanie przedsiębiorstw i innych podmiotów zbiorowych za takie przestępstwa, jak np. przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu, ochronie danych, zanieczyszczanie środowiska, pranie pieniędzy, nieuczciwą konkurencję, łapownictwo i płatną protekcję lub rozpowszechnianie pornografii dziecięcej. Sąd może wymierzyć karę, jeżeli przestępstwo przyniosło lub mogło przynieść przedsiębiorstwu jakąś korzyść, chociażby niemajątkową.

Porady prawne

Teraz została ona częściowo zmieniona.

Skąd zmiany?

Zmiany wymuszone zostały stanowisko Trybunału Konstytucyjnego. 3.11.2004 r. wydał on orzeczenie w sprawie zgodności z Konstytucją niektórych przepisów ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary. W orzeczeniu tym uznał za sprzeczne z Konstytucją aż 9 przepisów ustawy, decydujących o modelu odpowiedzialności podmiotów zbiorowych i systemie stosowanych wobec nich kar. Trybunał Konstytucyjny odroczył jednak utratę mocy niezgodnych z Konstytucją przepisów do końca czerwca 2005 r. - aby ustawodawca miał czas na zmianę modelu odpowiedzialności podmiotów zbiorowych tak, aby odpowiadały zasadom konstytucyjnym.

Od 30 czerwca nie obowiązuje zatem kilka ważnych przepisów ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary, m.in. art. 4 i art. 36 ustawy, na podstawie których odpowiedzialność firmy była możliwa, jeżeli wcześniej za czyn zabroniony skazany został jej pracownik.

Dotyczy to również art. 5 ustawy, który wprowadzał pojęcie "winy organizacyjnej" podmiotu zbiorowego. Zgodnie z tym przepisem pracodawca podlegał odpowiedzialności w razie stwierdzenia "co najmniej braku należytej staranności w wyborze osoby fizycznej [pracownika] (.

..), lub co najmniej braku należytego nadzoru nad tą osobą albo gdy organizacja działalności tego podmiotu nie zapewnia uniknięcia popełnienia czynu zabronionego (...)". Trybunał uznał, że ustawa zbyt szeroko wytyczyła związek przyczynowy między zachowaniem osoby fizycznej a odpowiedzialnością podmiotu zbiorowego. Wskazał także na niedopuszczalność stosowania odpowiedzialności represyjnej wobec podmiotu, któremu nie można zarzucić naruszenia prawa, choćby poprzez niedołożenie dostatecznej staranności. Ponadto niejasność przepisu prowadzi do naruszenia zasady poprawnej legislacji (art. 2 Konstytucji).

Co się zmieniło?

Dopuszczalność karania

Według znowelizowanych od 30 czerwca br. przepisów, aby możliwe było ukaranie podmiotu zbiorowego, niezbędny jest wcześniejszy prawomocny wyrok skazujący osobę fizyczną, działającą za ten podmiot, za jedno z przestępstw wymienionych w art. 16 ustawy. Wcześniej firma odpowiadała przed sądem także np. w razie warunkowego umorzenia postępowania.

Przebieg orzekania

W procesie osoby fizycznej poprzedzającym pociągnięcie firmy do odpowiedzialności może teraz wziąć udział przedstawiciel przedsiębiorstwa. Zapewnia to firmie pewne prawo do obrony, gdyż w razie skazania osoby fizycznej może następnie ponieść odpowiedzialność podmiot zbiorowy.

Jeśli przestępstwo popełnione zostało przez osobę nieuprawnioną do reprezentowania firmy, ale dopuszczonej do działania lub działającą za zgodą osoby uprawnionej, prokurator musi obecnie udowodnić co najmniej brak należytej staranności w wyborze tej osoby lub brak należytego nadzoru ze strony organu czy przedstawiciela podmiotu zbiorowego.

Jakie kary?

Sąd, orzekając jakąkolwiek karę, musi wziąć pod uwagę wielkość korzyści uzyskanej przez podmiot, jego sytuację majątkową i wpływ danej kary na jego dalsze funkcjonowanie.

Teraz wysokość kary pieniężnej, jaką można wymierzyć przedsiębiorstwu, wynosić może od 1 000 do 20 mln złotych, jednak nie więcej niż 3% przychodu firmy w roku obrotowym, w którym popełniono czyn zabroniony.

Przewidziano również pewne kary niepieniężne, np. zakazy reklamy i promocji, korzystania z pomocy publicznej, podanie wyroku do publicznej wiadomości, ubiegania się o zamówienia publiczne lub zakaz prowadzenia określonej działalności głównej czy ubocznej. Ta ostatnia kara nie może być jednak orzeczona, gdyby mogłoby to doprowadzić do upadku czy likwidacji przedsiębiorstwa albo do zbiorowych zwolnień pracowników.

Podstawa prawna:

  • Ustawa z 27 września 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary (Dz.U. Nr 197, poz. 1661, ze zm.),

  • Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 3 listopada 2004 r. (sentencja wyroku w Dz.U. Nr 243, poz. 2442),

  • Projekt ustawy o zmianie ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary (druki sejmowe nr 3837, 4170; druk senacki nr 1000).


A.J.
Zespół e-prawnik.pl

Skomentuj artykuł - Twoje zdanie jest ważne

Czy uważasz, że artykuł zawiera wszystkie istotne informacje? Czy jest coś, co powinniśmy uzupełnić? A może masz własne doświadczenia związane z tematem artykułu?


Masz inne pytanie do prawnika?

 

Komentarze

    Nie dodano jeszcze żadnego komentarza. Bądź pierwszy!!

Potrzebujesz pomocy prawnej?

Zapytaj prawnika