Instytucja powództwa opozycyjnego jako środek obrony dłużnika przed egzekucją

(fot. www.sxc.hu)

Jednym ze sposobów obrony, który może zastosować dłużnik podczas postępowania egzekucyjnego skierowanego przeciwko jego osobie jest możliwość wniesienia przez niego powództwa opozycyjnego które to uregulowane jest w art. 840 Ustawy z dnia 17 listopada 1964 roku Kodeks postępowania cywilnego.

Prawo do wystąpienia z powództwem opozycyjnym posiada dłużnik, który wskazany jest w tytule wykonawczym (np. wyrok, nakaz zapłaty czy akt notarialny zaopatrzony w klauzulę wykonalności), a także spadkobiercy dłużnika w sytuacji, gdy wierzyciel skierował przeciwko nim egzekucję na podstawie tytułu wykonawczego. Uprawnienie do złożenia powództwa opozycyjnego posiada również małżonek dłużnika przeciwko któremu wszczęto egzekucję w trybie art. 787 k.p.c.. Zgodnie z art. 787 k.p.c. wierzyciel ma prawo wszcząć egzekucję przeciwko małżonkowi dłużnika z ograniczeniem jego odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością majątkową w przypadku, gdy dochodzona przez niego wierzytelność powstała z czynności prawnej (np. zawarcia umowy kredytowej) dokonanej za zgodą małżonka dłużnika.   

Małżonek musi udowodnić, że dochodzone przez wierzyciela świadczenie mu się nie należy, przy czym małżonkowi temu przysługują zarzuty, które może podnieść osobiście, lecz także zarzuty, które wcześniej podczas toczącego się postępowania sądowego nie mogły być podniesione przez jego małżonka. W tym miejscu należy zaznaczyć, iż powództwo opozycyjne wniesione przez małżonka dłużnika na podstawie art. 840 § 1 pkt 3 k.p.c. może być oparte na zarzutach dotyczących zdarzeń, które wystąpiły przed powstaniem tytułu egzekucyjnego. Uwzględnienie przez Sąd takiego powództwa nie powoduje zmiany treści tytułu wykonawczego, a ogranicza jedynie krąg podmiotów, w stosunku do których można prowadzić postępowanie egzekucyjne (Wyrok SN z 25 lutego 1998 r., II CKN 603/97, OSNC 1998, nr 10, poz. 165).

Dłużnik składając powództwo opozycyjne może żądać pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności w całości lub części albo jego ograniczenia, powołując się na jedną z poniżej opisanych przyczyn.

W pierwszej kolejności podstawą wystąpienia z pozwem może być zaprzeczenie przez dłużnika zdarzeniom, na których oparto wydanie klauzuli wykonalności, a w szczególności gdy dłużnik zaprzecza istnieniu zobowiązania stwierdzonego tytułem egzekucyjnym niebędącym orzeczeniem sądu albo gdy podważa przejście obowiązku, mimo istnienia właściwego dokumentu potwierdzającego to przejście. Wystąpienie przez dłużnika z powództwem opartym na zaprzeczeniu zdarzeniom, na których oparto wydanie klauzuli wykonalności jest możliwe jedynie w przypadku, gdy spełnione są następujące warunki, tj. gdy ma możliwość wystąpić na drogę sądową, gdy nie mamy do czynienia z sytuacją, w której w tej samej sprawie zostało już wydane orzeczenie lub sprawa jeszcze się toczy. W tym miejscu należy wskazać, iż do tytułów egzekucyjnych nie korzystających z powagi rzeczy osądzonej należy zaliczyć między innymi ugodę sądową, akt notarialny, ugodę zawartą przed sądem polubownym czy bankowy tytuł egzekucyjny. Odnośnie bankowego tytułu wykonawczego, dłużnik w złożonym powództwie ma prawo podnieść zarzuty powstałe zarówno przed wystawieniem przez bank bankowego tytułu wykonawczego zaopatrzonego w klauzulę wykonalności, jak i powstałe przed uzyskaniem klauzuli wykonalności. Przykładowo dłużnik może podnieść, iż roszczenie przysługujące bankowi wobec niego jest w innej wysokości niż stwierdzone bankowym tytułem egzekucyjnym lub zarzut, iż roszczenie banku wogóle nie istnieje.

Kolejną podstawą do wystąpienia z powództwem opozycyjnym jest sytuacja, gdy po powstaniu tytułu egzekucyjnego nastąpiło zdarzenie, w wyniku, którego zobowiązanie wygasło albo nie jest możliwe jego dochodzenie w postępowaniu egzekucyjnym. Gdy tytułem jest orzeczenie sądowe, dłużnik może w pozwie powołać się także na zdarzenia, które nastąpiły po zakończeniu rozprawy, a także na zarzucie uregulowania wierzytelności stwierdzonej danym orzeczeniem, jeżeli zarzut ten nie był podniesiony podczas toczącego się wcześniej postępowania sądowego.

Wśród zdarzeń w wyniku których zobowiązanie wygasa należy wymienić spłacenie długu przez dłużnika, brak możliwości spłaty zadłużenia z powodu zdarzeń, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności, skuteczne potrącenie przez dłużnika swojego zadłużenia z inną przysługującą mu wobec tego samego wierzyciela wierzytelnością, czy sytuację, w której wierzyciel zwolnił dłużnika z długu. Natomiast do zdarzeń, w wyniku których zobowiązania nie można dochodzić zaliczamy; przedawnienie roszczenia stwierdzonego tytułem egzekucyjnym, rozłożenie danego roszczenia przez wierzyciela na raty, a także odroczenie spłaty danego świadczenia.                                 

Zgodnie z poglądem Sądu Najwyższego podstawy wystąpienia z powództwem o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności w całości ocenia się według stanu rzeczy w chwili orzekania (Uchwała SN z 30 marca 1976 r., III CZP 18/76, OSNCP 1976, nr 9, poz. 195). Do zdarzeń wskutek, których zobowiązanie wygasło albo nie może być egzekwowane nie może być zaliczona niekorzystna zmiana sytuacji materialnej dłużnika, jaka nastąpiła po powstaniu tytułu egzekucyjnego. (Uchwała SN z 30 stycznia 1986 r., III CZP 77/85, OSNCP 1986, nr 12, poz. 206).

Należy również wskazać sytuację, w której podstawą prowadzenia postępowania egzekucyjnego jest tytuł wydany przez organ administracyjny. W takim przypadku do stwierdzenia, że zobowiązanie wygasło lub nie może być egzekwowane, powołany jest organ, który ten tytuł wydał. Wobec powyższego pozbawienie wykonalności tytułu wydanego przez organ administracyjny istnieje w sytuacji, gdy organ administracyjny, który wydał dany tytuł stwierdzi, iż zobowiązanie dłużnika wygasło lub nie może być dochodzone w postępowaniu egzekucyjnym albo, że stwierdzone nim świadczenie wierzycielowi się nie należy.

Należy również zaznaczyć, iż z powództwem opozycyjnym można wystąpić dopiero po nadaniu tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności, nawet w przypadku gdy postępowanie egzekucyjne nie zostało jeszcze rozpoczęte, jednak przed całkowitą spłatą stwierdzonego w nim zadłużenia, czyli wygaśnięciem wykonalności. 

  Michał Rygielski

Źródło: www.egb.pl