Kogo możesz powołać na świadka w swojej sprawie?

8.1.2024

W postępowaniu cywilnym przed sądem możesz i musisz zarazem często przytaczać dowody na swoje twierdzenia. I nie ma tu znaczenia, czy jest to postępowanie procesowe (np. spierasz się o zapłatę z jakiegoś tytułu), czy nieprocesowe (np. gdy chodzi o zniesienie współwłasności). Jednym z rodzajów dowodów są zeznania świadków.

Jakich obowiązków musisz dopełnić, gdy chcesz powołać świadka?

W doktrynie postępowania cywilnego przyjmuje się, iż taki dowód osobowy, jakim są zeznania świadka jest wielce niedoskonały, co nie zmienia faktu, iż jest dowodem w postępowaniu cywilnym najczęściej wykorzystywanym i najbardziej dostępnym.

Świadkiem jest osoba fizyczna wezwana przez sąd do złożenia zeznań dotyczących posiadanych wiadomości, a zarazem osoba, która dzięki własnym spostrzeżeniom uzyskała wiadomości o fakcie badanym w toku postępowania.

Zeznaniem jest oświadczenie świadka o posiadanych przez niego wiadomościach na temat faktów badanych w toku postępowania, złożone w formie przepisanej przez prawo procesowe. Wielu świadków, stosownie do okoliczności, może mieć te same wiadomości co do faktów spornych w procesie. Sąd nie musi więc dopuszczać zeznań wszystkich w ogóle świadków. Zeznanie świadków jest oświadczeniem wiedzy o określonych faktach (zdarzeniu, stosunku, stanie), odtwarzającym te fakty.

O czym zeznaje świadek?

Przedmiotem zeznań świadka obok faktów zewnętrznych mogą być również stany wewnętrzne człowieka, jego przeżycia i reakcje psychiczne, intencje oraz dobra czy zła wiara. Przedmiotem zeznania powinny być osobiste spostrzeżenia świadka, a nie sądy o faktach tworzone w drodze wnioskowań i wartościowania. Poza tym pamiętaj, iż świadek nie ma możliwości złożenia zeznać na piśmie, dowodem mogą być tylko zeznania złożone osobiście i ustnie przed sądem.

Co ocenia sędzia, czyli jakie znaczenie mają cechy świadka?

W ocenie wartości dowodowej zeznań świadka sąd bierze pod uwagę m.in. wiek, charakter, poziom intelektualny, zgodność (zwartość) logiczną wypowiedzi, szczerość, sposób i styl wypowiedzi oraz sympatię lub niechęć świadka do strony.

Kiedy już zdecydowałeś, że w Twojej sprawie ktoś powinien zeznawać, możesz zdecydować o powołaniu świadka. W tym celu musisz wskazać, kto miałby nim być. Wskazanie świadków powinno być takie, by „wezwanie ich do sądu było możliwe”. W zasadzie więc Ty jako strona powinieneś podać imię, nazwisko i adres, pod którym świadek zamieszkuje. Pamiętaj poza tym, iż w sytuacji, kiedy powołujesz się na dowód ze świadków, masz obowiązek dokładnie oznaczyć fakty, które mają być zeznaniami poszczególnych świadków stwierdzone.

Czy każdy może być Twoim świadkiem?

Niestety nie. Same przepisy kodeksu postępowania cywilnego stanowią, iż świadkami nie mogą być:

osoby niezdolne do spostrzegania lub komunikowania swych spostrzeżeń,
wojskowi i urzędnicy nie zwolnieni od zachowania w tajemnicy informacji niejawnych o klauzuli „zastrzeżone” lub „poufne”, jeżeli ich zeznanie miałoby być połączone z jej naruszeniem,
przedstawiciele ustawowi stron oraz osoby, które mogą być przesłuchane w charakterze strony jako organy osoby prawnej lub innej organizacji mającej zdolność sądową,
współuczestnicy jednolici.

Pamiętaj przy tym, iż pomimo, iż zasadą jest, iż wojskowi i urzędnicy nie mogą zeznawać, jeżeli nie zostali zwolnieni od zachowania tajemnicy informacji niejawnych, to zwolnienie to jest jednak możliwe. Osoby te mogą oczywiście zeznawać także co do faktów mających dla sprawy istotne znaczenie, a nie objętych tajemnicą.

W przypadku określania niezdolności do spostrzegania lub komunikowania spostrzeżeń nie sposób pominąć sytuacji, w których chodzi o odurzenie środkami odurzającymi. Pamiętaj jednak, iż z punktu widzenia praktyki stosowania przepisów o postępowaniu cywilnym nie ma przeszkód, aby osobę uzależnioną od narkotyków lub środków odurzających przesłuchać w charakterze świadka, jeżeli stan odurzenia ustąpił i osoba ta jest zdolna do spostrzegania i komunikowania się z otoczeniem.

Czy świadek może odmówić składania zeznań?

Tak, istnieje taka możliwość, jednak nie każdy świadek może z niej skorzystać. Co do zasady bowiem nikt nie ma prawa odmówić zeznań w charakterze świadka. Odmówić mogą natomiast:

małżonkowie stron,
wstępni stron (rodzice, dziadkowie itd.),
zstępni stron (dzieci, wnuki, itd.),
rodzeństwo stron (także bracia i siostry przyrodnie),
powinowaci w tej samej linii lub stopniu,
osoby pozostające ze stronami w stosunku przysposobienia.

Prawo odmowy zeznań trwa po ustaniu małżeństwa lub rozwiązaniu stosunku przysposobienia. Jednakże odmowa zeznań nie jest dopuszczalna w sprawach o prawa stanu, z wyjątkiem spraw o rozwód.

Poza tym świadek może odmówić odpowiedzi na zadane mu pytanie. Ma taką gwarancję wynikającą z samych przepisów, jeżeli zeznanie mogłoby narazić jego lub jego bliskich (wymienionych powyżej) na odpowiedzialność karną, hańbę lub dotkliwą i bezpośrednią szkodę majątkową albo jeżeli zeznanie miałoby być połączone z pogwałceniem istotnej tajemnicy zawodowej. Duchowny może odmówić zeznań co do faktów powierzonych mu na spowiedzi.

O prawie odmowy zeznań, jak i odmowy odpowiedzi na zadane pytania przewodniczący powinien uprzedzić świadka przed jego przesłuchaniem.

W celu skorzystania z możliwości odmowy zeznań, świadek składa stosowne oświadczenie, które jednak może zawsze odwołać. Nie działa to w drugą stroną, tzn. po złożeniu zeznań świadek nie może już skorzystać z prawa ich odmowy. Gdyby jednak nie został uprzednio pouczony o prawie odmowy zeznań, późniejsze oświadczenie świadka, że chce skorzystać z prawa odmowy zeznań, powoduje, że złożone już zeznania traktować należy jako „nie istniejące”.

Oprócz prawa odmowy zeznań nie wolno zapominać o prawie odmowy odpowiedzi na konkretne pytanie.

A gdybyś to Ty został wezwany na świadka?

Kiedy zostaniesz wezwany w charakterze świadka, zwróć uwagę, czy zrobiono to w sposób prawidłowy. W wezwaniu bowiem powinien być podany przedmiot sprawy (według przyjętej klasyfikacji), a nie treść tezy dowodowej. Na wezwaniu sąd powinien wymienić imię, nazwisko i zamieszkanie wezwanego, miejsce i czas przesłuchania, nazwiska stron i przedmiot sprawy oraz zwięzłą osnowę przepisów o karach za pogwałcenie obowiązków świadka, a ponadto o zwrocie wydatków koniecznych, związanych ze stawiennictwem do sądu, oraz o wynagrodzeniu za utratę zarobku.

Gdybyś to Ty powoływał świadka nie zniechęcaj się tym, że przebywa za granicą. Sąd może bowiem wezwać świadka przebywającego za granicą. Inną kwestią jest to, że osoba taka nie może być zmuszona do zastosowania się do wezwania (bez względu na to, czy jest obywatelem obcym, czy polskim), gdyż stosowanie środków przymusu na terenie obcego państwa jest niedopuszczalne.

Czy każdy świadek musi być przesłuchany w sądzie?

Niekoniecznie. Przesłuchanie osób dotkniętych chorobą lub kalectwem odbywa się w miejscu, gdzie przebywają, jeżeli nie mogą go opuścić. Chodzi tu oczywiście o osoby, które ze względu na chorobę (trwałą lub czasową) albo kalectwo nie mogłyby, bez szkody dla zdrowia lub nadmiernej niedogodności, przybyć w celu przesłuchania do budynku sądu.

Czy świadkowie przesłuchiwani są w dowolnej kolejności?

Właściwie nie, ponieważ kolejność ich przesłuchania oznacza przewodniczący. Musi być przy tym zachowana zasada, zgodnie z którą świadkowie, którzy nie złożyli jeszcze zeznań, nie mogą być obecni przy przesłuchaniu innych świadków. Pomimo jednak, iż o kolejności decyduje sędzia przewodniczący, to kolejność przesłuchania świadków powinna być najbardziej dogodna dla samych przesłuchiwanych.

Czy świadkiem może być ktoś, kto nie zna języka polskiego?

Oczywiście, że tak. W takim wypadku sąd może przybrać tłumacza, od którego można odstąpić tylko wtedy, gdy sędzia dokonujący przesłuchania zna obcy język tak dobrze, że pomoc tłumacza jest zbędna.

Jakich obowiązków względem świadka ma dopełnić sąd?

Jednym z najważniejszych obowiązków jest pouczenie świadka jeszcze przed jego przesłuchaniem. Wtedy to są ma obowiązek uprzedzić świadka o prawie odmowy zeznań i odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywych zeznań. Uprzedzenie o odpowiedzialności karnej powinno znaleźć odzwierciedlenie w protokole rozprawy. Uprzedzenie to jest bowiem warunkiem odpowiedzialności karnej z art. 233 § 2 k.k., grożącej za fałszywe zeznania także, gdy świadek nie składał przyrzeczenia. Sąd musi rozpocząć przesłuchanie od zadania świadkowi pytań dotyczących jego osoby oraz stosunku do stron. Jego tożsamość może być sprawdzona na podstawie dokumentu tożsamości (dowód osobisty, paszport itp.).

Jeżeli świadek ma składać zeznania, przewodniczący odbiera od niego przyrzeczenie, po pouczeniu go o znaczeniu tego aktu. Oczywiście odebranie przyrzeczenia od świadka nie przesądza jeszcze wiarygodności jego zeznań. Należy przy tym pamiętać, iż niedopuszczalne jest odebranie od świadka przyrzeczenia po jego przesłuchaniu. W takiej sytuacji świadek powinien być przesłuchany powtórnie, po uprzednim odebraniu od niego przyrzeczenia.

Czy każdy świadek musi złożyć przyrzeczenie?

Nie, nie robią tego świadkowie małoletni, którzy nie ukończyli 17 lat oraz osoby skazane wyrokiem prawomocnym za fałszywe zeznania. Inni świadkowie mogą być za zgodą stron zwolnieni przez sąd od złożenia przyrzeczenia.

Czy każdy świadek składa przyrzeczenie tej samej treści?

Tak, ma ono bowiem z góry, w przepisach, ustaloną treść. Przyrzeczenie to brzmi następująco:

„Świadomy znaczenia mych słów i odpowiedzialności przed prawem przyrzekam uroczyście, że będę mówił szczerą prawdę, niczego nie ukrywając z tego, co mi jest wiadome”.

Świadek składa przyrzeczenie, powtarzając za sędzią lub odczytując na głos tekst przyrzeczenia, przy czym wszyscy - z wyjątkiem sędziego - stoją. Niemi i głusi składają przyrzeczenie przez podpisanie jego tekstu lub przy pomocy biegłego. W razie powtórnego przesłuchania świadka świadek nie składa po raz drugi przyrzeczenia, tylko przypomina mu się poprzednio złożone przyrzeczenie.

Kto i w jaki sposób przesłuchuje świadka?

Świadek składa zeznanie ustnie, zaczynając od odpowiedzi na pytania przewodniczącego, co i z jakiego źródła wiadomo mu w sprawie, po czym sędziowie i strony mogą w tymże przedmiocie zadawać mu pytania. Niemi i głusi składają zeznania na piśmie lub przy pomocy biegłego. Zasadniczo przesłuchanie prowadzi przewodniczący składu orzekającego. Dopiero w fazie zadawania pytań strony mogą zadawać świadkom tzw. pytania krzyżowe. Świadek powinien kierować swe zeznania do sądu, a nie do stron. Niedopuszczalne jest odczytywanie zeznań sporządzonych przez świadka na piśmie.

Czy świadkowie są konfrontowani?

Istnieje taka możliwość. Chodzi o takie sytuacje, w których zeznania poszczególnych świadków przeczą sobie wzajemnie. Niekoniecznie musi to być dokonane od razu. W razie stwierdzenia sprzeczności w zeznaniach świadków przewodniczący powinien najpierw dążyć do ich wyjaśnienia lub usunięcia, a dopiero jeżeli nie da to rezultatu, sąd może zarządzić konfrontację świadków. Oczywiście celem konfrontacji jest powtórzenie zeznań w tej części, w której istnieją sprzeczności oraz odebranie oświadczeń świadków co do tego, czy podtrzymują własne zeznania i jakie zajmują stanowisko wobec odmiennych zeznań innego świadka.

Jakie formalności muszą zostać dokonane po złożeniu zeznań przez świadka?

Zeznanie świadka, po zapisaniu do protokołu, ma być mu odczytane i stosownie do okoliczności na podstawie jego uwag uzupełnione lub sprostowane. Przy czym między wypowiedzią świadka a wersją stylistyczną tej wypowiedzi w protokole powinna istnieć możliwie najmniejsza rozbieżność. W protokole rozprawy powinna znaleźć się wzmianka, że zeznanie zostało świadkowi odczytane.

Czy świadek może wcale nie stawić się na wezwanie sądu?

Bez przyczyny usprawiedliwiającej nie może. Bowiem za nie usprawiedliwione niestawiennictwo sąd skazuje świadka na grzywnę, po czym wzywa go powtórnie, a w razie ponownego niestawiennictwa skazuje go na ponowną grzywnę i może zarządzić jego przymusowe sprowadzenie. Jeżeli zatem zostałeś wezwany w charakterze świadka przed sąd cywilny nie możesz – na przykład – pisemnie oświadczyć, iż nie masz żadnych wiadomości co do faktów. Nie możesz także pisemnie skorzystać z prawa odmowy zeznań. Zawsze musisz stawić się w sądzie.

Jednak nie oznacza to, że ów obowiązek stawiennictwa jest całkowicie bezwzględny. Jako świadek możesz usprawiedliwiać swe niestawiennictwo chorobą lub inną ważną przyczyną (np. niezbędnym wyjazdem służbowym). Okoliczności mające uzasadnić usprawiedliwienie powinny być w odpowiedni sposób udokumentowane. Pamiętaj także, iż w przypadku Twojego niestawiennictwa, które naraziło stronę postępowania na koszty, możesz zostać zobowiązany do ich zwrotu.

Jak i kiedy należy usprawiedliwić niestawiennictwo świadka?

Są dwie możliwości usprawiedliwienia niestawiennictwa:

w terminie tygodnia od daty doręczenia postanowienia skazującego na grzywnę lub
na pierwszym posiedzeniu, na które zostanie wezwany.

Za nieuzasadnioną odmowę zeznań lub przyrzeczenia sąd, po wysłuchaniu obecnych stron co do zasadności odmowy, skaże świadka na grzywnę. Mało tego, niezależnie od powyższej grzywny sąd może nakazać aresztowanie świadka na czas nie przekraczający tygodnia. Określenie „odmowa zeznań” obejmuje także odmowę udzielenia odpowiedzi na zadane pytanie i odmowę udzielenia odpowiedzi na pytania dotyczące osoby świadka.

Czy świadkowi należy się zwrot wydatków związanych ze stawiennictwem w sądzie?

Tak, świadek ma prawo żądać zwrotu wydatków koniecznych, związanych ze stawiennictwem do sądu, a ponadto wynagrodzenia za utratę zarobku. Aby otrzymać taki zwrot, świadek jednak musi zgłosić żądanie przyznania mu należności. Wniosek o przyznanie należności świadka składa się ustnie do protokołu lub na piśmie, w terminie 3 dni od dnia zakończenia czynności z jego udziałem

Pamiętaj, że:

Obowiązek zeznawania w charakterze świadka jest jedną z gwarancji funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości. Przejawia się on jako: obowiązek stawienia się w sądzie, zeznawania zgodnie z prawdą i ewentualnie złożenia przyrzeczenia. Za złożenie fałszywych zeznań grożą świadkowi sankcje,
Obowiązek zeznawania w charakterze świadka dotyczy także cudzoziemców, którzy znajdują się na terenie Polski,
Ciągle jest problematyczne, czy osoby pozostające w konkubinacie mogą powoływać się na prawo odmowy zeznań jako osoby bliskie, w tym zakresie przeważa pogląd, że pojęcie osób bliskich nie rozciąga się na osoby faktycznie pozostające we wspólnym pożyciu, czyli konkubentów,
Nie ma obowiązku składania przyrzeczenia osoba korzystająca z immunitetu, nie uprzedza się jej również o odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania,
Świadek może oddalić się z sądu nie wcześniej niż po uzyskaniu na to zezwolenia przewodniczącego.

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. 1964 r., Nr 43, poz. 296 ze zmianami).

Zespół
e-prawnik.pl