Szkoda na osobie, czyli o odszkodowaniu za utratę zdrowia

Co to jest szkoda na osobie?

Szkoda na osobie polega na uszkodzeniu ciała, wywołaniu rozstroju zdrowia, pozbawieniu życia, pozbawieniu wolności i naruszeniu innych dóbr osobistych człowieka. Szkoda na osobie może być wywołana czynem niedozwolonym (np. pobiciem, spowodowaniem wypadku samochodowego itp.). Pod pojęciem szkody kodeks cywilny rozumie wszelkie uszczerbki wynikłe z czynu niedozwolonego. Mogą one mieć charakter majątkowy (np. pozbawienie kogoś zdolności do pracy i przez to spowodowanie utraty zarobku) lub niemajątkowy. Uszczerbek niemajątkowy polega na spowodowaniu czynem niedozwolonym krzywdy, której nie można wymierzyć w formie pieniężnej (np. ból, cierpienie). Kodeks cywilny przewiduje zarówno dla szkody majątkowej jak i niemajątkowej odszkodowanie od sprawcy czynu niedozwolonego.

Jakie są przesłanki odpowiedzialności

Na wstępnie należy przypomnieć, że odszkodowanie przysługuje jedynie wówczas, gdy sprawca szkody ponosi winę za czyn niedozwolony, który szkodę wywołał, czyn nosi znamiona czynu zabronionego, a pomiędzy powstałą szkodą a popełnionym czynem istnieje związek przyczynowo - skutkowy.

Co oznacza pojęcie "wina sprawcy"?

Pojęcie winy na gruncie prawa cywilnego należy rozumieć podobnie jak na gruncie prawa karnego. Wina jest psychicznym nastawieniem sprawcy do czynu. Sprawca jest winny popełnienia czynu niedozwolonego, jeżeli podjął decyzję o dokonaniu danego czynu ze świadomością naganności tego czynu. Wyróżnić można winę umyślną i winę nieumyślną. Sprawca popełnia czyn niedozwolony umyślnie, jeżeli sprawca ma świadomość naganności czynu (wina) oraz ma zamiar jego popełnienia i dąży do tego, tj. chce go popełnić albo przewidując możliwość jego popełnienia godzi się na to. Natomiast wina jest nieumyślna wówczas, gdy sprawca nie ma zamiaru popełnić czynu niedozwolonego, jednak z powodu niezachowania ostrożności wynikającej z danych okoliczności popełnia czyn pomimo iż możliwość jego popełnienia przewidywał lub mógł przewidzieć. Nieco uogólniając należy stwierdzić, że zdecydowana większość wypadków samochodowych popełniona jest nieumyślnie, natomiast większość np. pobić dokonywana jest z winy umyślnej. Należy jednak rozpatrywać każdy przypadek z osobna.

W przypadku szkody na osobie kodeks cywilny nie odróżnia winy umyślnej od winy nieumyślnej. Kwalifikacja winy może mieć jedynie znaczenie dla ustalenia wysokości odszkodowania dla poszkodowanego. Natomiast zasadniczymi warunkami powstania odpowiedzialności przy spowodowaniu szkody czynem niedozwolonym jest wina sprawcy, niedozwoloność czynu oraz związek przyczynowy pomiędzy czynem a szkodą.

Czy szkoda musi mieć związek przyczynowy z jakimś zdarzeniem?

W celu dochodzenia roszczeń z tytułu szkody na osobie należy wykazać związek przyczynowy pomiędzy zawinionym czynem niedozwolonym a powstałą szkodą. Związek taki musi być bezpośredni. Oznacza to, że związek przyczynowy zachodzi, jeżeli szkoda wynikająca z czynu niedozwolonego nie powstałaby, gdyby sprawca nie dopuścił się tego czynu. Nie będzie więc związku przyczynowego pomiędzy spowodowaniem wypadku samochodowego a śmiercią poszkodowanego w wypadku, jeżeli śmierć nastąpiła z przyczyn nie związanych z wypadkiem (np. uszkodzenia ciała w postaci połamania nóg, a śmierć nastąpiła wskutek przewlekłej choroby nowotworowej).

Co to jest czyn niedozwolony?

Aby uzyskać odszkodowanie szkoda na osobie musi być spowodowana czynem niedozwolonym. Za czyn niedozwolony należy uznać każde zachowanie zabronione przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. Nie musi to być czyn, którego znamiona opisane są w kodeksie" karnym. Może to być zachowanie zakazane przez kodeks wykroczeń lub inne ustawy, które zawierają przepisy karne.

Jakie są uprawnienia poszkodowanego?

Zakres uprawnień osoby poszkodowanej czynem niedozwolonym uzależniony jest od charakteru szkody spowodowanej tym czynem.

Kiedy mamy do czynienia ze szkodą majątkową?

1. Uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia

Uszkodzenie ciała występuje wówczas, gdy naruszona została integralność fizyczna organizmu człowieka. Natomiast wywołanie rozstroju zdrowia polega na spowodowaniu zakłóceń w funkcjonowaniu organizmu.

Odszkodowanie

W razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia naprawienie szkody obejmuje wszystkie wynikłe z tego koszty.

Zakresem kosztów objęte są wszelkie wydatki konieczne wynikające z uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia, a więc koszty leczenia, pobytu w szpitalu, odpowiedniego odżywiania, zwiększonych potrzeb poszkodowanego, kosztów przejazdów do szpitala (nie tylko poszkodowanego lecz także jego rodziny, która mu pomaga, odwiedza go). Do kosztów tych zaliczyć także należy koszty związane z rekonwalescencją poszkodowanego, przyuczeniem go do nowego zawodu (jeżeli z powodu rozstroju zdrowia lub uszkodzenia ciała utracił możliwość pracy na dotychczasowym stanowisku), a także koszty utraconego za czas niezdolności do pracy zarobku.

Co do zasady koszty te powinny być pokryte przez sprawcę czynu po przedstawieniu mu rachunków. Jednakże na żądanie poszkodowanego zobowiązany do naprawienia szkody musi wyłożyć z góry sumę potrzebną na pokrycie tych kosztów. Jeżeli poszkodowany stał się inwalidą, zobowiązany, na żądanie poszkodowanego obowiązany jest także wyłożyć z góry niezbędne środki potrzebne na pokrycie kosztów przygotowania do innego zawodu.

Renta

Jeżeli wskutek czynu niedozwolonego poszkodowany utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej albo zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszyły widoki powodzenia na przyszłość, poszkodowany może żądać od osoby zobowiązanej do naprawienia szkody odpowiedniej renty. Często jednak zdarza się tak, że nie wiadomo z góry jakie są konsekwencje czynu niedozwolonego. Dlatego też k.c. dopuszcza możliwość żądania renty tymczasowej - do czasu ustalenia jej rzeczywistej i stałej wysokości.

Wysokość renty uzależniona jest od stopnia utraty przez poszkodowanego zdolności do pracy zarobkowej. Jeżeli zdolność ta została utracona całkowicie, wysokość renty powinna odpowiadać prawdopodobnym zarobkom poszkodowanego, które uzyskałby, gdyby nie wyrządzono mu szkody. Natomiast w razie częściowej niezdolności do pracy, renta powinna odpowiadać różnicy, pomiędzy zarobkami, które poszkodowany uzyskuje po powstaniu niezdolności a tymi, które uzyskiwałby gdyby niezdolność nie nastąpiła. W każdym wypadku renta powinna uwzględniać zwiększone potrzeby poszkodowanego oraz jego zmniejszone widoki powodzenia na przyszłość.

Z ważnych powodów i tylko na żądanie poszkodowanego sąd, zamiast renty, może przyznać poszkodowanemu jednorazowe odszkodowanie.

2. Śmierć poszkodowanego wskutek uszczerbku ciała lub rozstroju zdrowia

Jeżeli wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia poszkodowany umiera, naprawienie szkody przejawia się w trzech roszczeniach, które przysługują rodzinie poszkodowanego. Roszczenia te dotyczą:

• renty

• jednorazowego odszkodowania

• zwrotu kosztów leczenia i pogrzebu.

Roszczenia te nie wykluczają się wzajemnie i wszystkie z nich mogą być dochodzone przez uprawnionych.

Renta

Renta w takim przypadku przysługuje dwóm grupom osób. Do pierwszej grupy zalicza się osoby, wobec których zmarły miał ustawowy obowiązek alimentacyjny - np. rodzic w stosunku do dziecka, które jeszcze nie jest się w stanie samodzielnie utrzymać. Osoby te mogą żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody renty. Rentę tę oblicza sie stosownie do potrzeb poszkodowanego oraz możliwości zarobkowych i majątkowych zmarłego. Przysługuje ona przez czas prawdopodobnego trwania obowiązku alimentacyjnego. Należy podkreślić, iż dla skuteczności tego roszczenia nie jest konieczne ustalenie faktycznego wypłacania przez zmarłego świadczeń alimentacyjnych, lecz tylko zaistnienie podstaw do ich wypłacania.

Podobne roszczenie przysługuje innym osobom bliskim zmarłemu, którym zmarły dobrowolnie i stale dostarczał środków utrzymania. W przeciwieństwie jednak do pierwszej z wymienionych grup, przyznanie renty innym osobom bliskim, na rzecz których zmarły dobrowolnie dostarczał środków utrzymania, renta ta przysługuje, jeżeli wymagają tego zasady współżycia społecznego.
Z ważnych powodów, na żądanie uprawnionego sąd, zamiast renty może przyznać mu jednorazowe odszkodowanie pieniężne.

Odszkodowanie pieniężne

Niezależnie od roszczeń o rentę, sąd może przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego odszkodowanie pieniężne, jeżeli wskutek śmierci zmarłego, nastąpiło znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej.

Zwrot kosztów leczenia i pogrzebu

Zobowiązany do naprawienia powstałej szkody powinien zwrócić osobom, które koszty takie poniosły, wydatki związane z leczeniem zmarłego oraz koszty pogrzebu. Do kosztów pogrzebu zalicza się także koszty skromnego nagrobka, odpowiadającego miejscowym zwyczajom.

Należy jednak pamiętać, że powyższe roszczenia przysługują uprawnionym wówczas, gdy śmierć była spowodowana czynem niedozwolonym i nastąpił związek przyczynowo - skutkowy pomiędzy czynem a śmiercią.

A co ze szkodą niemajątkową?

Szkoda niemajątkowa za doznaną krzywdę jest trudna do przeliczenia na wartość pieniężną.

Pomimo to, kodeks cywilny przyjął rozwiązanie uprawniające osoby upoważnione do żądania zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. Zadośćuczynienie to przysługuje jedynie poszkodowanemu z powodu uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia. Zadośćuczynienie to przysługuje także w wypadku pozbawienia wolności, skłonienia za pomocą podstępu, gwałtu lub nadużycia stosunku zależności do poddania się czynowi nierządnemu oraz w razie zawinionego naruszenia dobra osobistego. W tej ostatniej sytuacji poszkodowany sam decyduje czy zasądzenie odpowiedniej kwoty nastąpi na jego rzecz czy na wskazany przez niego cel społeczny.

Jaki jest charakter roszczeń o naprawienie szkody na osobie?

Roszczenia o naprawienie szkody na osobie mają charakter osobisty i dlatego co do zasady nie mogą być zbyte. Inaczej jest w wypadku, gdy są już wymagalne i zostały uznane na piśmie lub przyznane prawomocnym orzeczeniem.

Roszczenie o zadośćuczynienie przechodzi na spadkobierców poszkodowanego tylko wtedy, gdy zostało uznane na piśmie albo gdy powództwo zostało wytoczone za życia poszkodowanego.

Pamiętaj, że:

• Roszczenia przysługują za spowodowanie szkody poprzez zawiniony czyn niedozwolony,

• Pomiędzy szkodą a czynem musi istnieć związek przyczynowy,

• Roszczenia o naprawienie szkody i o zadośćuczynienie za doznana krzywdę nie mogą być zbyte, chyba że zostały uznane na pismie albo przyznane prawomocnym orzeczeniem.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. 1964 r., Nr 16, poz. 93 ze zmianami).

Michał Włodarczyk

Radca Prawny

Zajmuje się sprawami osób fizycznych jak również przedsiębiorców. Posiada rozległe doświadczenie w poradnictwie w sprawach życiowych osób fizycznych jak również profesjonalnych problemów prawnych przedsiębiorców. Bazując na swoim doświadczeniu skutecznie doradza w sprawach osób fizycznych jak i przedsiębiorców zawsze dbając o praktyczną stronę problemów prawnych z jakimi zwracają się do niego jego klienci.