Spis treści
- Co to jest przedawnienie?
- Co ulega przedawnieniu?
- Kiedy przedawniają się roszczenia?
- Jakie są skutki przedawnienia?
- Szczególna ochrona konsumentów
- Jak oblicza się termin przedawnienia?
- Zawieszenie i przerwanie biegu przedawnienia
- Mediacja i zawezwanie do próby ugodowej
- Przepisy przejściowe po nowelizacji 2018
- Praktyczne wskazówki
Co to jest przedawnienie?
Przedawnienie oznacza możliwość uchylenia się dłużnika od zaspokojenia roszczenia po upływie określonego prawem terminu. Jest to instytucja prawa cywilnego, która służy stabilizacji stosunków prawnych i ochronie dłużników przed dochodzeniem potencjalnie nienależnych roszczeń w sytuacji, gdy po upływie długiego okresu nie posiadają już dowodów na spłatę zobowiązania.
Kluczowe zasady przedawnienia
Przedawnienie polega na tym, że przysługujące komuś prawo nie może być egzekwowane w związku z tym, że nie zostało ono zrealizowane w określonym czasie, o ile zobowiązany podniesie zarzut przedawnienia.
- Sądy nie badają przedawnienia z urzędu (z wyjątkiem roszczeń przeciwko konsumentom)
- Dłużnik musi sam podnieść zarzut przedawnienia
- Roszczenie przedawnione nie gaśnie, ale nie można go przymusowo wyegzekwować
Przykład praktyczny
Kowalski zawarł umowę pożyczki z Nowakiem, pożyczając mu określoną kwotę, ale nie wypłacił Nowakowi tej sumy. Po upływie czasu wskazanego w ustawie (6 lat w przypadku zwykłego roszczenia majątkowego) nastąpi przedawnienie roszczenia Nowaka. Jeżeli Nowak wniesie pozew przeciwko Kowalskiemu o wypłacenie mu pożyczonej kwoty, Kowalski może powołać się na przedawnienie, w następstwie czego sąd oddali powództwo Nowaka.
Co ulega przedawnieniu?
Przedmiotem przedawnienia mogą być wyłącznie cywilnoprawne roszczenia majątkowe (czyli takie, które w pierwszej kolejności prowadzą do powiększenia bądź utrzymania dotychczasowego stanu majątkowego osoby uprawnionej). Ze stosunku pracy przedawnieniu podlegają również roszczenia niemajątkowe.
Podlegają przedawnieniu
Cywilnoprawne roszczenia majątkowe, roszczenia o charakterze pieniężnym, roszczenia ze stosunku pracy (także niemajątkowe)
Nie podlegają przedawnieniu
Roszczenia niemajątkowe (np. dotyczące dóbr osobistych), prawa podmiotowe bezwzględne (np. prawo własności), roszczenia windykacyjne dotyczące nieruchomości
Kiedy przedawniają się roszczenia?
Terminy przedawnienia są określone przez normy prawa bezwzględnie wiążące, które nie mogą być zmienione poprzez umowę stron. Postanowienia umowne wydłużające bądź skracające terminy przedawnień są bezwzględnie nieważne.
Ogólne terminy przedawnienia
3 lata
Roszczenia o świadczenia okresowe: czynsz najmu, świadczenia rentowe, odsetki
Roszczenia związane z działalnością gospodarczą: roszczenia przedsiębiorców wynikające z prowadzonej przez nich działalności
6 lat
Wszystkie inne roszczenia nie objęte trzyletnim okresem przedawnienia ani dla których przepisy nie przewidują innych terminów
To jest podstawowa reguła przedawnienia
Ważna zmiana od 2018 roku
Od 9 lipca 2018 roku podstawowy termin przedawnienia został skrócony z 10 lat do 6 lat. Wprowadzono również zasadę, że koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego (chyba że termin jest krótszy niż 2 lata).
Szczególne terminy przedawnienia
| Termin | Rodzaj roszczenia | Podstawa prawna |
|---|---|---|
| 6 miesięcy | Naprawienie szkody z utraty rzeczy wniesionych do hotelu | art. 848 K.c. |
| 1 rok | Roszczenia z umowy składu | art. 859 K.c. |
| 2 lata | Roszczenia z tytułu sprzedaży w zakresie działalności przedsiębiorstwa | art. 554 K.c. |
| 5 lat | Roszczenia z tytułu zapisu | art. 981 K.c. |
| 6 lat | Roszczenia stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu | art. 125 K.c. |
Jakie są skutki przedawnienia?
Najważniejsze skutki
- Roszczenie przedawnione nie gaśnie - nadal istnieje prawnie
- Wierzyciel nie może przymusowo wyegzekwować przedawnionego roszczenia
- Sąd oddali powództwo, jeżeli dłużnik podniesie zarzut przedawnienia
- Dłużnik nie może domagać się zwrotu świadczenia spełnionego po przedawnieniu
Szczególna ochrona konsumentów
Od 9 lipca 2018 roku obowiązuje szczególna ochrona konsumentów w zakresie przedawnienia roszczeń. Po upływie terminu przedawnienia nie można domagać się zaspokojenia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi.
Wyjątek dla konsumentów
W wyjątkowych przypadkach sąd może, po rozważeniu interesów stron, nie uwzględnić upływu terminu przedawnienia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi, jeżeli wymagają tego względy słuszności.
Kryteria oceny sądu
Korzystając z tego uprawnienia sąd powinien rozważyć w szczególności:
- Długość terminu przedawnienia
- Długość okresu od upływu terminu przedawnienia do chwili dochodzenia roszczenia
- Charakter okoliczności, które spowodowały niedochodzenie roszczenia przez uprawnionego
- Wpływ zachowania zobowiązanego na opóźnienie uprawnionego w dochodzeniu roszczenia
Jak oblicza się termin przedawnienia?
Bieg terminów przedawnienia rozpoczyna się zazwyczaj od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne, czyli od dnia, w którym wierzyciel skutecznie mógł żądać świadczenia od dłużnika.
Szczególne zasady biegu przedawnienia
Bieg przedawnienia roszczeń o zaniechanie (czyli o zaprzestanie określonych działań) rozpoczyna się od dnia, w którym ten, przeciwko komu roszczenie przysługuje, nie zastosował się do treści roszczenia.
Przedawnienie względem osoby, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, nie może skończyć się wcześniej niż z upływem lat dwóch od ustanowienia dla niej przedstawiciela ustawowego albo od ustania przyczyny jego ustanowienia.
Zawieszenie i przerwanie biegu przedawnienia
Bieg terminu przedawnienia może ulec zawieszeniu albo przerwaniu. To dwie różne instytucje prawne o odmiennych skutkach.
Zawieszenie przedawnienia
Przy ustalaniu biegu terminów przedawnienia nie uwzględnia się okresów, w których występowały okoliczności uniemożliwiające dochodzenie roszczeń. Po ustaniu przeszkody termin biegnie dalej.
Przerwanie przedawnienia
Termin przedawnienia zaczyna biec od nowa po ustaniu okoliczności powodujących przerwanie. Dotychczasowy okres nie jest uwzględniany.
Okoliczności zawieszające bieg przedawnienia
- Roszczenia przysługujące dzieciom przeciwko rodzicom - przez czas trwania władzy rodzicielskiej
- Roszczenia osób niemających pełnej zdolności do czynności prawnych przeciwko opiekunom - przez czas sprawowania opieki lub kurateli
- Roszczenia przysługujące jednemu z małżonków przeciwko drugiemu - przez czas trwania małżeństwa
- Siła wyższa uniemożliwiająca dochodzenie roszczenia przed sądem - przez czas trwania przeszkody
- Roszczenia objęte umową o mediację - przez czas trwania mediacji
- Roszczenia objęte wnioskiem o zawezwanie do próby ugodowej - przez czas trwania postępowania pojednawczego
Okoliczności przerywające bieg przedawnienia
- Podjęcie dochodzenia roszczenia przez uprawnionego przed organem powołanym do rozpatrywania sporu lub do egzekwowania roszczeń
- Uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje
- Każda czynność przed sądem przedsięwzięta w celu dochodzenia, ustalenia, zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia
Mediacja i zawezwanie do próby ugodowej - ważne zmiany od 2022 roku
Istotna zmiana od 30 czerwca 2022 roku
Mediacja i zawezwanie do próby ugodowej nie przerywają już biegu przedawnienia, a jedynie go zawieszają na czas trwania postępowania. To znacząca zmiana w porównaniu z poprzednim stanem prawnym!
Nowe zasady od 30 czerwca 2022 roku
Przed 30 czerwca 2022
Mediacja i zawezwanie do próby ugodowej przerywały bieg przedawnienia - termin zaczynał biec od nowa po zakończeniu postępowania
Po 30 czerwca 2022
Mediacja i zawezwanie do próby ugodowej jedynie zawieszają bieg przedawnienia - po zakończeniu postępowania termin biegnie dalej
Praktyczne konsekwencje zmiany
Zmiana ma na celu:
- Ukrócenie praktyki składania przez wierzycieli wniosków o zawezwanie do próby ugodowej jedynie w celu przerwania biegu przedawnienia
- Ograniczenie liczby spraw wpływających do sądów z tego tytułu
- Zwiększenie zainteresowania mediacją jako sposobem polubownego rozwiązywania sporów
Uwaga dla praktyki
Decydując się na wszczęcie mediacji pozasądowej lub skierowanie wniosku o zawezwanie do próby ugodowej, należy brać pod uwagę, że nie uzyskamy kolejnych lat na wystąpienie do sądu z pozwem. Pozew należy przygotowywać równolegle, aby uniknąć przedawnienia roszczenia.
Przepisy przejściowe po nowelizacji 2018 roku
Do roszczeń powstałych przed dniem 9 lipca 2018 roku i w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych stosuje się nowe przepisy z następującymi zasadami:
Praktyczne wskazówki
Pamiętaj
- Dłużnik może zrzec się korzystania z zarzutu przedawnienia, ale tylko po upływie terminu
- Jeżeli dłużnik spełni świadczenie po przedawnieniu, nie może domagać się jego zwrotu
- Terminy przedawnienia nie mogą być zmieniane umownie
- W przypadku wątpliwości co do terminu przedawnienia, warto skonsultować się z prawnikiem
Jak uniknąć przedawnienia roszczenia?
Aby zapobiec przedawnieniu roszczenia, można:
- Wystąpić z powództwem do sądu
- Złożyć wniosek o wszczęcie egzekucji
- Uzyskać uznanie roszczenia przez dłużnika
- Wszcząć postępowanie przed sądem polubownym
- Złożyć zawezwanie sądowe do próby ugodowej (pamiętając o nowych zasadach)
Ważne dla przedsiębiorców
Przedsiębiorcy powinni szczególnie uważać na terminy przedawnienia w relacjach z konsumentami, ponieważ po upływie terminu nie mogą już dochodzić swoich roszczeń, a sąd uwzględni przedawnienie z urzędu.
Podstawa prawna: Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. 2024 r., poz. 1061), Ustawa z dnia 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2018 r., poz. 1104), Ustawa z dnia 2 grudnia 2021 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny, ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2021 r., poz. 2459).