Działalność gospodarcza na urlopie wychowawczym a składki - opinia prawna

14.11.2008

Stan faktyczny

Jestem zatrudniona na czas nieokreślony, obecnie przebywam na urlopie wychowawczym. Zastanawiam się nad rozpoczęciem własnej działalności gospodarczej. Jak w tym wypadku wygląda sprawa ubezpieczenia społecznego - emerytalnego i rentowego? Co jest tytułem – stosunek pracy, urlop wychowawczy czy działalność gospodarcza? Czy muszę obowiązkowo płacić składki z działalności czy składki odprowadza za mnie Państwo?

Opinia prawna

Niniejsza opinia prawna sporządzona została na podstawie ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. 1998 r., Nr 137, poz. 887 ze zmianami).

Zgodnie z ustawą o systemie ubezpieczeń społecznych ubezpieczenia te obejmują:

ubezpieczenie emerytalne,
ubezpieczenie rentowe,
ubezpieczenie w razie choroby i macierzyństwa zwane ubezpieczeniem chorobowym,
ubezpieczenie wypadkowe.

Obowiązkowe ubezpieczenie emerytalne i rentowe

Wśród osób, które zgodnie z powołaną ustawą podlegają obowiązkowemu ubezpieczeniu tego rodzaju są osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są pracownikami a także, które prowadzą pozarolniczą działalność lub z osobami takimi współpracują, a także osoby przebywające na urlopach wychowawczych lub pobierające zasiłek macierzyński albo zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego (art. 6 ust. 1 pkt 1, 5 i 19 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych).
Z przedstawionego stanu faktycznego wynika, iż należy rozważyć każdą z powyższych możliwości, gdyż jest Pani pracownikiem, przebywa na urlopie wychowawczym i nadto zamierza rozpocząć działalność gospodarczą.

Zgodnie z ustawą o systemie ubezpieczeń społecznych, osoba prowadząca działalność pozarolniczą to osoba, która:

prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej,
jest twórcą lub artystą,
prowadzi działalność w zakresie wolnego zawodu,
jest wspólnikiem jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością,
jest wspólnikiem spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej.

W przedstawionej sprawie przebywa Pani na urlopie wychowawczym. Urlop wychowawczy jest instytucją zastrzeżoną dla pracowników – tj. osób, które łączy z pracodawca stosunek pracy.

W związku z tym, iż w okresie urlopu wychowawczego pracownik nie pobiera wynagrodzenia ze stosunku pracy, podlega on obowiązkowemu ubezpieczeniu z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym (pkt 19). Nie zmienia to jednak w niczym faktu, iż osoby, które przebywają na urlopie wychowawczym pozostają w stosunku pracy.

Podleganie obowiązkowemu ubezpieczeniu z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym uregulowane jest w art. 9 ust. 6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Zgodnie z tym przepisem, osoby przebywające na urlopie wychowawczym podlegają obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu tylko wówczas, gdy nie mają ustalonego prawa do emerytury lub renty i nie mają innych tytułów rodzących obowiązek ubezpieczeń społecznych. Z kolei zgodnie z art. 9 ust. 1 ustawy osoby, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1 tej ustawy, czyli osoby będące pracownikami, które jednocześnie spełniają warunki objęcia ich obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnymi i rentowymi z innych tytułów, są obejmowane tylko z tytułu stosunku pracy - co nie wyklucza, że mogą one dobrowolnie, na swój wniosek, być objęte ubezpieczeniami emerytalnymi i rentowymi również z innych tytułów.

W związku z powyższym pojawia się pytanie czy wobec faktu dalszego pozostawania w stosunku pracy istnieje obowiązek zapłaty składek z tytułu działalności gospodarczej. Innymi słowy czy przebywanie na urlopie wychowawczym oznacza, że składki płacone są z tytułu stosunku pracy – wtedy zgodnie z art. 9 ust. 1 kobieta jest objęta ubezpieczeniem tylko z tego tytułu, czy składki są płacone na podstawie zupełnie odrębnego tytułu ubezpieczenia, tj. urlopu wychowawczego – i jakie skutki wywoła przyjęcie takiego założenia.

W tym miejscu można już powiedzieć, że oczywiście jeśli składki będą płacone z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym, to finansuje je Skarb Państwa. Jeśli natomiast przyjmiemy, iż tytułem obowiązkowego ubezpieczenia stanie się w tym wypadku działalność gospodarcza, to składki finansuje sam przedsiębiorca. Poniższe uwagi dotyczą również osób pobierających zasiłek macierzyński.

W przedmiotowej sprawie wypowiadał się Sąd Najwyższy:

Zgodnie z wyrokiem SN z dnia 27 września 2006 r., sygn. I UK 70/2006, opubl. wLexPolonica nr 1291054:

Osoby przebywające na urlopach macierzyńskim i wychowawczym, mające inny jeszcze niż korzystanie z tych urlopów, tytuł rodzący obowiązek ubezpieczenia (np. prowadzenie działalności pozarolniczej), nie podlegają obowiązkowi ubezpieczeń emerytalnego i rentowych na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 19 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, ale z mocy art. 6 ust. 1 pkt 5.

Fakt, że przerwy w świadczeniu pracy z tytułu urodzenia dziecka i sprawowania nad nim osobistej opieki nie powodują utraty statusu pracownika (rozumianego w art. 8 ust. 1 ustawy systemowej jako „osoba pozostająca w stosunku pracy”), nie może jednak prowadzić do wniosku, że pozostaje „w mocy” pracowniczy tytuł ubezpieczenia.

W wyroku z dnia 14 czerwca 2005 r., sygn. I UK 280/2004, opubl. w OSNP 2006/3-4 poz. 61 SN stwierdził, iż

korzystanie z urlopu wychowawczego lub pobieranie zasiłku macierzyńskiego albo zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego (art. 6 ust. 1 pkt 19 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych - Dz. U. 1998 r. Nr 137 poz. 887 ze zm.) stanowi odrębny tytuł obowiązkowego ubezpieczenia społecznego (art. 9 ust. 6 tej ustawy), co w razie prowadzenia działalności pozarolniczej rodzi obowiązek opłacania składek z tytułu tej działalności, bez względu na równoczesne pozostawanie w stosunku pracy.

Odmienne stanowisko, zgodnie z którym w takiej sytuacji nie ma obowiązku płacenia składek z tytułu prowadzenia działalności zawarte zostało w orzeczeniach SN:

z dnia 20 października 2005 r., sygn. I UK 63/2005, opubl. w LexPolonica nr 389809:

Dyspozycja art. 9 ust. 6 w zw. z art. 6 ust. 1 pkt 19 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, wedle której osoby przebywające na urlopach macierzyńskich lub pobierające zasiłek macierzyński podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu, „jeżeli nie mają ustalonego prawa do emerytury lub renty i nie mają innych tytułów rodzących obowiązek ubezpieczeń społecznych”, nie dotyczy tych osób, które będąc pracownikami, prowadzącymi jednocześnie pozarolniczą działalność gospodarczą, objęte zostały (zgodnie z dyspozycją art. 9 ust. 1 tej ustawy) wyłącznie obowiązkowym ubezpieczeniem emerytalnym i rentowym z tytułu stosunku pracy, a następnie w ramach tego ubezpieczenia skorzystały z prawa do zasiłku macierzyńskiego.

z dnia 18 stycznia 2005 r. II UK 128/2004, opubl. w OSNP 2005/15 poz. 233:

korzystanie z urlopów macierzyńskiego i wychowawczego w okresie pozostawania w stosunku pracy nie aktualizuje obowiązku pracownika ubezpieczenia z tytułu jednoczesnego prowadzenia w tych okresach pozarolniczej działalności gospodarczej (art. 6 ust. 1 pkt 5 w związku z art. 9 ust. 6).

Jak wskazał SN w uzasadnieniu orzeczenia z dnia 20 października 2005 r. I UK 63/2005 „w rozpoznawanej sprawie jest poza sporem, że ubezpieczona - Joanna K. zgłoszona została do obowiązkowego pracowniczego ubezpieczenia emerytalnego i rentowego z tytułu stosunku pracy w firmie „B.D." Sp z o.o., natomiast nie skorzystała ona z możliwości dobrowolnego („na swój wniosek") ubezpieczenia emerytalnego i rentowego z tytułu prowadzonej równocześnie pozarolniczej działalności gospodarczej - biura rachunkowego. W tej sytuacji, skoro w okresie pobierania przez ubezpieczoną zasiłku macierzyńskiego, a więc w okresie od dnia 27 marca 2000 r. do dnia 13 sierpnia 2000 r., podlegała ona wyłącznie obowiązkowemu ubezpieczeniu pracowniczemu i z tego tytułu korzystała z prawa do zasiłku macierzyńskiego, natomiast nie posiadała prawa do zasiłku macierzyńskiego z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej, trafny okazał się zarzut kasacji, że rozstrzygnięcie zaskarżonego wyroku Sądu Apelacyjnego oparte zostało na błędnej wykładni przepisów art. 9 ust. 1 i ust. 6 w związku z art. 6 ust. 1 pkt 1 i pkt 5 oraz art. 16 ust. 1 pkt 1 i ust. 8 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych."

Z powyższego naszym zdaniem wynika, że wydając wyrok korzystny z Pani punktu widzenia, SN wziął pod uwagę przede wszystkim chronologię powstania potencjalnych tytułów ubezpieczenia społecznego, kwestie ewentualnego opłacania - dobrowolnie - składki na ubezpieczenie chorobowe z tytułu działalności, a z jakiego tytułu pobierany był zasiłek.

Należy wskazać, że stanowisko ZUS-u w tej sprawie jest na ogół odmienne. Zgodnie z interpretacja powyższych przepisów przyjmowaną przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, istnienie obowiązku podlegania ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym, kończy się w każdym przypadku, gdy osoba przebywająca na tym urlopie uzyska inny tytuł do obowiązkowego ubezpieczenia społecznego. Zgodnie z uwagami przedstawionymi powyżej, powstanie w okresie przebywania na urlopie wychowawczym tytułu do obowiązkowego ubezpieczenia społecznego powoduje, że ubezpieczony traci możliwość podlegania ubezpieczeniu społecznemu z tytułu przebywania na urlopie.

Aby zaprzeczać obowiązkowi płacenia składek z tytułu ubezpieczeń społecznych należałoby argumentować, że pracownik na urlopie macierzyńskim prowadzący działalność gospodarczą podlega ubezpieczeniu pracowniczemu. Należałoby wykazywać, że taka osoba nadal posiada status pracownika, bo urlop macierzyński i wychowawczy są instytucjami ściśle związanymi z pozostawaniem w stosunku pracy i z tego tytułu pracownik podlega obowiązkowi ubezpieczeń społecznych. Dlatego też, jeżeli osoba prowadząca działalność gospodarczą pozostaje pracownikiem, to tytułem do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych jest stosunek pracy.

Zespół
e-prawnik.pl

Komentarze