Właściwość sądu przy ustaleniu wstąpienia w stosunek najmu

W judykaturze tylko marginalnie rozważano znaczenie zawartego w art. 505[1] kpc wyrażenia „sprawy o roszczenia wynikające z umów”. Przystępując do szczegółowej analizy przedstawionego zagadnienia prawnego, należy wyjaśnić, czy sprawa o ustalenie wstąpienia w stosunek najmu po zmarłym najemcy jest sprawą o roszczenie w rozumieniu art. 505[1] pkt 1 kpc, oraz rozważyć, czy chodzi tu o roszczenie wynikające z umowy w rozumieniu tego przepisu.

Co do pierwszej kwestii podnieść należy, że zakres pojęcia roszczenie zależy od tego, czy przyjmie się, iż przepis art. 505[1] pkt 1 kpc ma na względzie sprawy, w których dochodzone jest roszczenie w znaczeniu materialnoprawnym, czy też termin ten został tu użyty w znaczeniu szerszym, obejmującym każde żądanie zawarte w powództwie. W judykaturze zwrócono uwagę, że żądanie ustalenia wstąpienia w stosunek najmu nie jest roszczeniem w znaczeniu materialnoprawnym, lecz roszczeniem procesowym o ustalenie istnienia stosunku prawnego (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 2002 r. I CKN 527/2000 OSNC 2002/12 poz. 159). Także w powołanej uchwale z dnia 26 czerwca 2002 r. III CZP 42/2002, Sąd Najwyższy podkreślił, że w określonych wypadkach termin „roszczenie” jest używany w przepisach kodeksu postępowania cywilnego w znaczeniu szerokim, tj. jako uprawnienie doznające ochrony prawnej. W ślad za tym stanowiskiem i zapatrywaniem większości doktryny należy przyjąć, że powództwo o ustalenie wstąpienia w stosunek najmu po zmarłym najemcy może być uznane za roszczenie w rozumieniu art. 505[1] kpc, co pozwala przejść do rozważenia drugiej kwestii.

W obecnym stanie prawnym źródłem najmu jest zasadniczo umowa stron, tak więc przy przyjęciu umownego charakteru stosunku najmu i uwzględnieniu, że jego istnienie jest przesłanką roszczenia - w znaczeniu przyjętym w art. 505[1] pkt 1 kpc - o wstąpienie w ten stosunek przez osobę trzecią po śmierci dotychczasowego najemcy, można zakładać, iż takie żądanie ma przyczynę w umowie. Od razu podnieść jednak należy, że słabością tego rozumowania jest fakt, iż jakkolwiek obecnie źródłem najmu jest najczęściej umowa, to jednak istnieją stosunki najmu powstałe wcześniej na innej podstawie, w szczególności w wyniku wydania decyzji administracyjnej. Trudno zatem przyjąć, aby sprawy o ustalenie wstąpienia w te stosunki były sprawami o roszczenia wynikające z umów w rozumieniu art. 505[1] pkt 1 kpc. Mając na względzie powyższe rozważania należy uznać, że sprawa o ustalenie wstąpienia w stosunek najmu lokalu mieszkalnego w miejsce zmarłego najemcy na podstawie art. 691 § 1 kc, nie podlega rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym.

Uchwała Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 20 listopada 2003 r., sygn. akt III CZP 77/2003