Zbrodnie komunistyczne nie ulegną przedawnieniu. Dotychczas obowiązujące przepisy przewidywały, że karalność zbrodni niebędących zbrodniami wojennymi lub zbrodniami przeciwko ludzkości (te już wcześniej nie ulegały przedawnieniu) wygaśnie 1 sierpnia 2020 r. (a zabójstw 1 sierpnia 2030 r.). Zmiany przynosi nowelizacja ustawy o IPN – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.
Co przewiduje ustawa z dnia 15 lipca 2020 r. o zmianie ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu?
Ustawa stanowi, że zbrodnie komunistyczne w rozumieniu art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, niebędące zbrodniami wojennymi lub zbrodniami przeciwko ludzkości, nie będą ulegać przedawnieniu.
Zbrodniami komunistycznymi w rozumieniu ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu są czyny popełnione przez funkcjonariuszy państwa komunistycznego w okresie od dnia 8 listopada 1917 r. do dnia 31 lipca 1990 r., polegające na stosowaniu represji lub innych form naruszania praw człowieka wobec jednostek lub grup ludności bądź w związku z ich stosowaniem, stanowiące przestępstwa według polskiej ustawy karnej obowiązującej w czasie ich popełnienia. Zbrodniami komunistycznymi są również czyny dokonane przeciwko dokumentom w rozumieniu ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów – na szkodę osób, których te dokumenty dotyczą.
Według ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej zbrodnie komunistyczne to zatem represje lub inne formy naruszania praw człowieka wobec jednostek lub grup ludności, które popełnili funkcjonariusze państwa komunistycznego w latach 1917–90, stanowiące przestępstwa według polskiej ustawy karnej obowiązującej w czasie ich popełnienia. Zaliczają się do nich również przestępstwa przeciwko dokumentom, czyli ich fałszowanie przez funkcjonariuszy państwa komunistycznego na szkodę osób trzecich. Zgodnie z obecnymi przepisami część tego rodzaju zbrodni przedawniłaby się 1 sierpnia 2020 r.
Obecnie, w myśl art. 4 ust. 1a ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, bieg terminu przedawnienia zbrodni komunistycznych w rozumieniu art. 2 ust. 1 tej ustawy rozpoczyna się od dnia 1 sierpnia 1990 r. Karalność tych zbrodni ustaje po 40 latach, gdy czyn stanowi zbrodnię zabójstwa, oraz po 30 latach, gdy czyn stanowi inną zbrodnię komunistyczną.
Zgodnie ze zmianą wprowadzaną ustawą z dnia 15 lipca 2020 r., zbrodnie komunistyczne w ogóle nie będą ulegać przedawnieniu.
Nowelizacja wprowadza więc trwałe nieprzedawnianie się karalności zbrodni komunistycznych, podobnie jak w wypadku zbrodni stanowiących, według prawa międzynarodowego, zbrodnie przeciwko pokojowi, ludzkości lub zbrodnie wojenne.
Wiceminister sprawiedliwości Marcin Warchoł podkreślił, że to ustawa potrzebna, żeby móc osądzić sprawy, które z różnych przyczyn, czy to dowodowych, czy prawnych, nie mogły być ścigane. Z kolei Robert Kopydłowski, prokurator w Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, wyjaśnił, że dotychczas przeanalizowano blisko 28 tys. akt postępowań w sprawach o uznanie za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu państwa polskiego i o odszkodowanie, do analizy pozostało jeszcze ok. 12,5 tys. akt spraw, ich liczba stale rośnie.
Kiedy nowe przepisy wejdą w życie?
Ustawa z dnia 15 lipca 2020 r. wejdzie w życie z dniem 31 lipca 2020 r., ponieważ – zgodnie z obecnym brzmieniem art. 4 ust. 1a ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu – dnia 1 sierpnia 2020 r. nastąpiłoby przedawnienie karalności zbrodni komunistycznych, które nie stanowią zbrodni zabójstwa albo zbrodni wojennych lub zbrodni przeciwko ludzkości.