Jak się rozliczyć przy odpowiedzialność in solidum?

Stosowanie art. 376 k.c. przez analogię jest wyłączone, gdy jeden ze współdłużników in solidum odpowiada z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, a drugi - z tytułu czynu niedozwolonego.

Sąd Najwyższy wskazał najpierw, iż odpowiedzialność in solidum (solidarność nieprawidłowa) nie jest wyraźnie uregulowana w ustawie, niemniej jednak może wystąpić sytuacja, w której kilka podmiotów na podstawie odrębnych stosunków prawnych jest zobowiązanych do naprawienia szkody, przy czym spełnienie świadczenia przez jedną osobę zwalnia pozostałe z obowiązku świadczenia względem poszkodowanego, mimo że nie występuje solidarność bierna ze względu na brak stosownego uregulowania w ustawie lub w umowie. Charakter tej insytucji jest sporny.

Ze względów etycznych i celowościowcych SN uznał, iż między dłużnikami w takiej sytuacji dopuszczalne są rozliczenia. Z reguły dłużników nie łączy żaden stosunek, który by takie rozliczenia określał. Brak jest też uniwersalnej podstawy dla takich rozliczeń. W braku uregulowań szczególnych - pisze SN - oraz w sytuacji, kiedy nie mogą znaleźć wprost zastosowania zasady ogólne, podstaw dla roszczeń regresowych sensu largo należy poszukiwać na drodze analogii.

SN rozważał analogiczne zastosowanie przepisów dotyczących solidarności biernej, w szczególności art. 376 k.c. Zgodnie z treścią § 1 tego przepisu o tym, czy i w jakich częściach osoba spełniająca świadczenie może żądać zwrotu jego równowartości od współdłużników rozstrzyga treść istniejącego między nimi stosunku wewnętrznego. Jeśli z treści tego stosunku nie wynika nic innego, dłużnik, który świadczenie spełnił, może żądać zwrotu w częściach równych. SN uznał, iż analogiczne stosowanie tej reguły należy co do zasady wykluczyć z uwagi na to, że pomiędzy współdłużnikami in solidum zwykle nie istnieje żaden stosunek wewnętrzny. Zastrzegł jednocześnie, że wyłączenie stosowania analogicznego art. 376 k.c. nie stanowi reguły bezwzględnej. Jeżeli bowiem dłużników in solidum łączy jakiś stosunek wewnętrzny, sięgnięcie do analogicznego zastosowanie art. 376 k.c. jest uzasadnione.

Skoro nie można co do zasady stosować art. 376 k.c., SN rozważał zastosowanie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Tu jednak SN stwierdził, że przeciwko takiej możliwości przemawia fakt, iż wszyscy dłużnicy in solidum odpowiadają za własne długi; istnieje zatem podstawa prawna spełnionego świadczenia. Ponadto, wysoce wątpliwe jest wystąpienie zubożenia w wyniku spełnienia świadczenia, skoro w rezultacie po stronie świadczącego wygasa obciążający go obowiązek naprawienia szkody.

SN ostatecznie uznał, iż otwarta pozostaje kwestia analogicznego stosowania przepisów regulujących odpowiedzialność deliktową (art. 415 k.c.). W konkretnych okolicznościach może się bowiem okazać, że dla dochodzącego zwrotu świadczenia oparcie żądania na przepisach dotyczących tej odpowiedzialności jest korzystne. Możliwe jest także sięgnięcie do analogicznego stosowania art. 441 § 2 i § 3 k.c. Zastosowanie tych przepisów ma tę zaletę, że przy ocenie czy i w jakim zakresie przysługuje spełniającemu świadczenie roszczenie regresowe sensu largo, możliwe jest sięgnięcie do bardziej elastycznych kryteriów niż przewiduje art. 376 k.c. i uwzględnienie okoliczności konkretnego przypadku.

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 17 lipca 2007 r., sygn. akt III CZP 66/07