Zatory płatnicze ukrócone

– "Ta ustawa to nasza recepta na zjawisko wpędzania przedsiębiorców w kłopoty. Zatory wywołują efekt domina – firma, która nie otrzymuje pieniędzy w terminie, sama nie ma za co płacić swoim kontrahentom, brakuje jej pieniędzy na spłatę kredytów czy opłaty. Często odbywa się to kosztem pracowników, którzy albo nie otrzymują pensji, albo dostają je po terminie. W skrajnych przypadkach zatory doprowadzają nawet do upadku przedsiębiorstw. Postanowiliśmy temu zaradzić" – powiedziała minister przedsiębiorczości i technologii Jadwiga Emilewicz.

Marek Niedużak, wiceszef MPiT odpowiedzialny za prace nad ustawą, wskazał: – "Ustawa ta powstała zgodnie z naszą filozofią, która polega na tym, że najpierw słuchamy przedsiębiorców, a dopiero potem tworzymy przepisy. Poprzedziła ją Zielona Księga i jej konsultacje. Tworząc nowe prawo, wzorowaliśmy się na Wielkiej Brytanii, Francji, Irlandii czy Holandii. Po wejściu przepisów w życie będziemy monitorować również to, jak one się sprawdzają, bo firmy stosujące niechlubne praktyki zazwyczaj chcą omijać nowe regulacje. Będziemy na to reagować".

Jak jest?

Według szacunków od 80 do 90 proc. przedsiębiorstw w Polsce nie otrzymuje zapłaty w ustalonym terminie. Dodatkowo, w praktyce mamy do czynienia z narzucaniem nawet 180-dniowych terminów płatności.

Jak podał w marcu BIG InfoMonitor, w pierwszym kwartale tego roku odsetek przedsiębiorstw, którym kontrahenci w ostatnich sześciu miesiącach opóźnili płatności o ponad 60 dni, wyniósł 49 procent. W analogicznym okresie 2018 r. było to 53 proc., a w ostatnim kwartale ub.r. 54 proc. Najgorzej pod tym względem jest w budownictwie i transporcie, w tych branżach ponad 60 proc. firm dotknęły takie problemy. Na drugim biegunie jest przemysł – tu kłopotów z nieterminowością kontrahentów doświadcza 43 proc. przedsiębiorstw.

Z Europejskiego Raportu Płatności za 2017 r. wynika, że blisko połowa polskich firm jest zmuszana do akceptowania długich terminów płatności. Według przedsiębiorców co czwarty kontrahent zalega z zapłatą, bo jest to dla niego forma taniego kredytowania swojej działalności – unika w ten sposób brania droższych kredytów bankowych. Głównie duże firmy kredytują się kosztem mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw. Niekorzystnie odbija się to na działalności najmniejszych firm (np. powoduje trudności z wprowadzeniem na rynek nowych produktów, prowadzi do ograniczenia obrotów, a w konsekwencji zysków). Akceptują one jednak taką sytuację, bo zależy im na utrzymaniu dobrych relacji z kontrahentami, którzy mają mocną pozycję w swoich branżach. Jednocześnie przedsiębiorcom, którzy nie otrzymują zapłaty za swoje towary i usługi, często brakuje pieniędzy na regulowanie swoich zobowiązań wobec innych uczestników rynku.

Co przewiduje ustawa z dnia 19 lipca 2019 r. o zmianie ustawy zmianie niektórych ustaw w celu ograniczenia zatorów płatniczych?

Ustawa zawiera cały pakiet rozwiązań prawnych (zmian podatkowych, rozwiązań cywilnoprawnych i administracyjnych), których celem jest ograniczenie zatorów płatniczych. Najważniejsze zmiany wprowadzane przez nowelizację to: skrócenie terminów zapłaty, uprawnienie prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów do ścigania dużych przedsiębiorstw generujących największe zatory, obowiązek dla największych firm informowania o swoich praktykach płatniczych, ulga na złe długi w PIT i CIT.

Nowelizacja obejmuje przede wszystkim zwiększenie dyscypliny płatniczej w obrocie gospodarczym oraz wzmocnienie ochrony prawnej słabszej strony stosunków gospodarczych tj.: mikro, małych i średnich przedsiębiorstw w stosunku do dużych firm, dlatego też najistotniejsze zmiany dotyczą przepisów ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych.

Ustawa przewiduje skrócenie terminów zapłaty w transakcjach handlowych, w których dłużnikiem jest podmiot publiczny (z wyłączeniem podmiotów leczniczych) – do maksymalnie 30 dni. Termin zapłaty w transakcjach asymetrycznych, w których dłużnikiem jest duży przedsiębiorca, a wierzycielem mikro, mały lub średni przedsiębiorca, nie będzie mógł przekraczać 60 dni, natomiast zapis umowny określający dłuższy termin zapłaty będzie nieważny. Skrócony zostaje więc do 30 dni od dnia doręczenia faktury termin zapłaty w transakcjach handlowych, w których dłużnikiem jest podmiot publiczny (z wyjątkiem podmiotów leczniczych, dla których nadal obowiązuje termin 60-dniowy) oraz do 60 dni termin zapłaty w transakcjach, w których wierzycielem jest mikro-, małe lub średnie przedsiębiorstwo, a dłużnikiem duża firma (tzw. transakcja asymetryczna). 

Ponadto przewidziano zwiększenie wysokości odsetek ustawowych za opóźnienia w transakcjach handlowych (z wyjątkiem tych, w których dłużnikiem jest podmiot leczniczy) z 9,5 do 11,5%, tak aby kredytowanie się kosztem firm było droższe niż uzyskanie pieniędzy np. z kredytu komercyjnego. Nowelizacja zakłada więc podniesienie wysokości odsetek za opóźnienia w transakcjach handlowych o dwa punkty procentowe. W przypadku zaś transakcji, w których dłużnikiem jest podmiot leczniczy, odsetki pozostaną na dotychczasowym poziomie.

Na największych podatników podatku dochodowego od osób prawnych nałożony został obowiązek przekazywania ministrowi ds. gospodarki corocznych sprawozdań o stosowanych terminach zapłaty. Grupy kapitałowe i firmy, których dochód przekracza rocznie 50 mln euro, zobowiązano mianowicie do corocznego przekazywania ministrowi ds. gospodarki sprawozdań o stosowanych przez siebie praktykach płatniczych i terminach zapłaty; mają być one dostępne publicznie. 

Ustawa zawiera również zmiany związane z dochodzeniem odsetek od należności w transakcjach handlowych na drodze sądowej.

Nowe regulacje mają na celu wzmocnienie pozycji wierzycieli w stosunku do dłużników, dotyczą:

a)    przerzucenia ciężaru dowodu, że termin w umowie nie jest rażąco nieuczciwy, na dłużnika,

b)   wprowadzenia zasady, że trzyletni termin na ustalenie, że termin zapłaty określony w umowie jest nieuczciwy wobec wierzyciela, biegnie od dnia zakończenia wykonywania umowy,

c)    nieważności zrzeczenia się roszczenia o ustalenie, że termin zapłaty jest nieuczciwy wobec wierzyciela oraz możliwość odstąpienia przez wierzyciela od umowy lub jej wypowiedzenia, gdy ustalony w niej termin zapłaty został nadmiernie wydłużony -  przekracza 120 dni, liczonych od daty doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku, potwierdzających dostarczenie towaru lub wykonanie usługi, a ustalenie tego terminu było rażąco nieuczciwe wobec wierzyciela.

W ustawie Kodeks postępowania cywilnego wprowadzono zmiany polegające na uproszczeniu procedury zabezpieczającej w sprawach o roszczenia pieniężne z tytułu transakcji handlowych w rozumieniu ustawy o terminach zapłaty, w których wartość wynagrodzenia nie przekracza 75 000 zł. Powód nie będzie musiał wykazywać interesu prawnego w udzieleniu zabezpieczenia, w przypadku, gdy dochodzi zapłaty z tytułu transakcji handlowej, której wartość nie przekracza kwoty 75 000 zł, a od dnia upływu terminu zapłaty dochodzonej należności, upłynęły co najmniej 3 miesiące.

W zakresie podatków dochodowych, zarówno od osób fizycznych, jak i od osób prawnych, ustawa przewiduje wprowadzenie przepisów szczególnych mających na celu rozpoznawanie skutków w podatku dochodowym tzw. „złych długów”. Ustawa wprowadza zatem tzw. ulgę na złe długi w podatkach PIT i CIT, na wzór mechanizmu funkcjonującego w podatku VAT. Wprowadzone zmiany przewidują możliwość pomniejszenia przez wierzyciela podstawy opodatkowania o kwotę wierzytelności, jeżeli wierzytelność ta nie została uregulowana lub zbyta w jakiejkolwiek formie w ciągu 90 dni, od dnia upływu terminu jej płatności oraz nałożenie na dłużnika obowiązku doliczenia do podstawy opodatkowania (podatek CIT i PIT) kwoty nieuregulowanego zobowiązania, jeżeli zobowiązanie nie zostało uregulowane w terminie 90 dni od dnia upływu terminu płatności określonego w fakturze (rachunku) lub umowie. Tak więc wierzyciel, który nie otrzyma zapłaty w ciągu 90 dni od upływu terminu określonego w umowie lub na fakturze, będzie mógł pomniejszyć podstawę opodatkowania o kwotę wierzytelności; jednocześnie dłużnik będzie miał obowiązek podniesienia podstawy opodatkowania o kwotę, której nie zapłacił. 

W ustawie o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji rozszerzono katalog czynów nieuczciwej konkurencji o działanie polegające na nieuzasadnionym wydłużaniu terminów zapłaty za dostarczone produkty lub wykonane usługi w ustawie o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.

Ponadto na firmy, które najbardziej opóźniają regulowanie swoich zobowiązań, prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów ma nakładać administracyjne kary pieniężne. 

Kiedy zmiany zaczynają obowiązywać?

Ustawa wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 2020 r., z wyjątkiem art. 11, który wchodzi w życie z dniem 31 grudnia 2019 r.

Zob. więcej: Walka z zatorami płatniczymi