Czeki - kiedy bank może odmówić realizacji czeku?

Czek jest przede wszystkim środkiem szeroko rozumianej zapłaty i stanowi jedną z powszechnie wykorzystywanych w praktyce gospodarczej form rozliczeń pieniężnych. W Polsce nadal wiele osób korzysta z tej formy płatności, pomimo tego że coraz większą popularnością cieszą się karty płatnicze.

Zgodnie z prawem polskim, czek to papier wartościowy, który zawiera skierowane do banku (tzw. trasata) bezwarunkowe polecenie wypłaty określonej sumy pieniężnej z rachunku wystawcy czeku (oczywiście wcześniej należy zawrzeć umowę z bankiem, gdyż kwota ta może być wypłacona jedynie ze środków pozostających w dyspozycji wystawcy czeku na rachunku bankowym).

Co powinien zawierać czek?

1. w samym tekście dokumentu nazwę "czek" - w języku, w jakim go wystawiono,
2. bezwarunkowe polecenie zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej,
3. nazwisko osoby, która ma zapłacić - trasata, (w czekach wystawionych i płatnych w Polsce jako trasata można wskazać jedynie bank, a wskazanie jako trasata innego podmiotu sprawia, iż czek jest nieważny),
4. oznaczenie miejsca płatności, (zazwyczaj podaje się nazwę miejscowości),
5. oznaczenie daty i miejsca wystawienia czeku,
6. podpis wystawcy czeku.

Brak jednej z powyższych cech powoduje nieważność czeku, (określenie osoby, na rzecz której czek został wystawiony, nie jest warunkiem koniecznym do ważności czeku, gdyż czek może zostać wystawiony in blanco). Niezmiernie istotnymi elementami czeku są data i miejsce wystawienia, gdyż przesądzają one o okresie ważności czeku. Czek wystawiony na terytorium Polski i płatny w Polsce jest ważny 10 dni od daty wystawienia. Czek wystawiony na terytorium Europy, poza Polską, płatny w Polsce jest ważny 20 dni od daty wystawienia. Czek wystawiony poza Europą, płatny w Polsce jest ważny 70 dni od daty wystawienia.

Czek jest zwykle sporządzony na blankiecie czekowym, a kolejno ponumerowane blankiety czekowe tworzą książeczkę czekową, którą klient otrzymuje od banku (jeżeli w banku założyliśmy rachunek oszczędnościowo-rozliczeniowy, to możemy domagać się, aby wydano nam blankiety czekowe, może je otrzymać posiadacz konta lub osoba przez niego upoważniona).

Jakie są rodzaje czeków?

Wyróżniamy między innymi:

• czek gotówkowy (kasowy) - zawiera polecenie zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej osobie uprawnionej,
• czek rozrachunkowy - jego zadaniem jest ułatwienie obrotu bezgotówkowego, bowiem wskazana w czeku kwota zostaje przelana na konto osoby uprawnionej z czeku,
• czek imienny - wskazuje imiennie oznaczoną osobę uprawnioną z czeku, wraz z zastrzeżeniem "nie na zlecenie".
• czek na okaziciela - nie wskazuje imiennie osoby uprawnionej z czeku, a jeżeli takie wskazanie istnieje, to z dodaniem klauzuli "lub okazicielowi".
• czek na zlecenie - uprawniona jest osoba wskazana imiennie w treści dokumentu, (klauzula "na zlecenie" powoduje, że oprócz osoby wskazanej imiennie w treści dokumentu, uprawniony z czeku może być każdy kolejny jego nabywca),
• czek na własne zlecenie - wystawcą czeku i odbiorcą określonej kwoty jest ta sama osoba,
• czek in blanco - jest niezupełny w chwili wystawienia, np. nie zostały podane data i miejsce wystawienia, chodzi o przypadki gdy wystawca i odbiorca czeku zawierają porozumienie co do późniejszego uzupełnienia czeku.

Kiedy bank może odmówić realizacji czeku??

Bank z reguły odmawia zapłaty tylko wówczas, gdy czek nie ma pokrycia, ponieważ w momencie wystawienia czek musi mieć pokrycie w środkach pieniężnych zgromadzonych na rachunku bankowym.

Jeżeli wystawca czeku, mimo braku pokrycia sumy czekowej na rachunku bankowym, decyduje się na wypisanie czeku, to powinien liczyć się z odpowiedzialnością karną lub cywilną np. grożą mu sankcje w postaci grzywny i do 2 lat ograniczenia lub pozbawienia wolności (pozbawieniem wolności zagrożone jest umyślne wystawienie czeku bez pokrycia, a gdy działał nieumyślnie to podlega on bowiem wówczas karze grzywny lub ograniczenia wolności). Poza tym wystawca czeku jest zobowiązany do naprawienia wszelkiej szkody, a co najmniej do wypłacenia posiadaczowi czeku odsetek w wysokości 6 proc. sumy czekowej, nie mającej pokrycia na jego rachunku.

Poza tym bank odmówi zapłaty, jeśli czek "budzi poważne wątpliwości", co do jego prawdziwości np. czek został sfałszowany - zmieniono wysokość sumy czekowej.

Co zrobić, gdy zgubimy czeki bądź zostaną one skradzione?

W takiej sytuacji należy natychmiast o tym powiadomić oddział banku, który je wystawił (lub inny oddział). Zawiadomienie składamy na piśmie, wypełniając specjalne formularze, które otrzymamy w banku. W formularzu wpisujemy swoje dane personalne np. imię i nazwisko, miejsce zamieszkania, datę urodzenia oraz zaznaczamy, ile czeków i w jaki sposób utracono: zginęły, zostały skradzione czy też zagubione. Oprócz tego na formularzu zgłoszeniowym opisujemy, kiedy (podając datę), w jakim miejscu i okolicznościach zostały utracone.

Regulaminy bankowe określają od jakiego momentu zastrzeżenie jest skuteczne w jednostce banku prowadzącej rachunek oraz w innych bankach. Od tego momentu następuje zablokowanie wypłat czekowych.

Czy bank ponosi odpowiedzialność za wypłatę sumy czekowej z czeku ukradzionego wystawcy?

Bank, który nie dochował należytej staranności przy wypłacie czeku, nie może obciążyć rachunku wystawcy sumą wypłaconą z czeku sfałszowanego, a nadto odpowiada wobec wystawcy za szkodę, jaką wyrządził mu wskutek niedołożenia należytej staranności przy wykonywaniu powierzonych mu czynności, chyba że wystawca utracił czek ze swojej winy.

Jeśli zgłoszenie utraty czeków stało się skuteczne, a bank wypłaci osobie nieuprawnionej sumę czekową, wówczas ponosi on odpowiedzialność.

Pamiętaj, że:

• Czek jest płatny za okazaniem - oznacza to, iż warunkiem wypłaty danej kwoty jest okazanie czeku w określonym miejscu, a także że środki pieniężne są płatne w dniu okazania czeku.
• W przypadku braku oznaczenia miejsca płatności, za takie miejsce uważa się miejsce wymienione obok nazwiska trasata. Jeżeli obok nazwiska trasata wymieniono kilka miejsc, czek jest płatny w miejscu wymienionym najpierw. W przypadku zaś braku oznaczenia miejsca wystawienia, czek uważa się za wystawiony w miejscu podanym obok nazwiska wystawcy.
• Przepisy prawa czekowego dotyczące odpowiedzialności karnej osoby wystawiającej czek bez pokrycia mają na celu przede wszystkim ochronę bezpieczeństwa obrotu czekowego i interesu prawnego posiadacza czeku, czyli osoby, która otrzymała czek od jego wystawcy jako formę zapłaty.

Podstawa prawna

• Ustawa z 28 kwietnia 1936 r. - Prawo czekowe (Dz. U. 1936 r., Nr 37, poz. 283 ze zmianami)

Michał Włodarczyk

Radca Prawny

Zajmuje się sprawami osób fizycznych jak również przedsiębiorców. Posiada rozległe doświadczenie w poradnictwie w sprawach życiowych osób fizycznych jak również profesjonalnych problemów prawnych przedsiębiorców. Bazując na swoim doświadczeniu skutecznie doradza w sprawach osób fizycznych jak i przedsiębiorców zawsze dbając o praktyczną stronę problemów prawnych z jakimi zwracają się do niego jego klienci.