Walka z porwaniami dla okupu...

Czego dotyczą projektowane zmiany?

Do Sejmu trafił poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz Kodeks postępowania karnego. Przewiduje on wyróżnienie dwóch typów kwalifikowanego przestępstwa pozbawienia wolności: pozbawienie wolności powyżej 7 dni, pozbawienie wolności połączone ze szczególnym udręczeniem. W drugim przypadku czyn będzie stanowił zbrodnię. Jednocześnie prawny obowiązek zawiadomienia o popełnieniu czynu zabronionego zostanie rozszerzony o czyn zabroniony określony w art. 189 k.k. (pozbawienie wolności). W odniesieniu do przestępstwa wzięcia lub przetrzymywania zakładnika w celu wymuszenia określonych działań (art. 252 k.k.) proponuje się podniesienie granic zagrożenia karą oraz inne określenie znamion czynu zabronionego w przypadku typu kwalifikowanego tego przestępstwa.

Przestępstwa wymierzone przeciwko wolności człowieka, a polegające na przetrzymywaniu go wbrew jego woli, są jednymi z cięższych przestępstw. Jednocześnie, sankcje karne istniejące w dotychczasowo obowiązującym Kodeksie karnym - zdaniem projektodawców - nie oddają stopnia społecznej szkodliwości tych czynów. Należy stwierdzić, że w obowiązującym stanie prawnym pozbawienie człowieka wolności połączone ze szczególnym udręczeniem (art. 189 § 2 k.k.) jest zagrożone taką samą karą jak np. kradzież z włamaniem (art. 279 § 1 k.k.), co jest oczywiście przejawem wciąż obowiązującym w polskim prawie karnym niskiej ochrony takich podstawowych dóbr człowieka, jak wolność a także szerzej jego zdrowie i życie.

Projekt dokonuje zmiany w zakresie 3 artykułów Kodeksu karnego związanych z pozbawieniem człowieka wolności, a mianowicie:

  • art. 189 k.k. przewidującego karalność pozbawienia człowieka wolności,

  • art. 252 k.k. przewidującego karalność wzięcia i przetrzymywania zakładnika celem zmuszenia innego podmiotu do określonego zachowania (co obejmuje m.in. porwania dla okupu),

  • a także wprowadza obowiązek informowania organów ścigania o popełnieniu, usiłowaniu lub karalnym przygotowaniu do popełnienia tych przestępstw (art. 240 § 1 k.k.).

Autorzy proponowanych zmian wskazują, że poprzez ograniczenie zjawisk porywania dla okupu wpłynie na poprawę bezpieczeństwa obywateli, w tym bezpieczeństwa prowadzonej działalności gospodarczej. Można bowiem, ich zdaniem, oczekiwać zmniejszenia nasilenia takiej działalności przestępczej, a to ze względu na odstraszającą rolę prawa karnego.

Jakie zmiany przewidziano w Kodeksie karnym?

Zmiana art. 189 k.k.

Projekt zaostrza odpowiedzialność za bezprawne pozbawienie wolności, które łączy się ze szczególnym udręczeniem (dotychczasowy art. 189 § 2 k.k.).

Zmiana jest podyktowana wysokim stopniem szkodliwości społecznej tego czynu, w szczególności determinowanym stopniem płynącej z niego dolegliwości dla pokrzywdzonego, którego nie odzwierciedla należycie aktualna wysokość zagrożenia ustawowego przewidzianego za ten typ przestępstwa. Jak wskazano wyżej, aktualnie przewidziana sankcja za to przestępstwo (od roku do lat 10) jest identyczna jak sankcja za szereg przestępstw o znacznie niższej szkodliwości społecznej, jak np. kradzież z włamaniem. Nie może natomiast ulegać wątpliwości, że pozbawienie wolności, nawet krótkotrwałe, jeżeli wiązało się ze szczególnym udręczeniem, jest źródłem niebywałych cierpień osoby pozbawionej wolności, która zdana na łaskę porywaczy może wyobrażać sobie jak najgorszy rozwój wydarzeń. Pozbawienie wolności wiąże się także z udręką psychiczną osób najbliższych dla porwanego, a także całej społeczności zaangażowanej w poszukiwania takich osób. Z tych względów, aktualnie obowiązująca sankcja karna jest nieadekwatna do stopnia szkodliwości społecznej czynu i musi zostać podwyższona.

Jednocześnie, ze względu na to, że długotrwałe pozbawienie wolności może także dotyczyć sytuacji rodzinnych, a zwłaszcza przetrzymywanie dzieci przez rodziców pozbawionych praw rodzicielskich, projektodawcy za niewłaściwe uznali zaostrzenie sankcji wyłącznie ze względu na upływ czasu. Dlatego też, projektowany art. 189 § 2 nie zmienia sankcji karnej za pozbawienie wolności trwające dłużej niż 7 dni. Natomiast projektowany art. 189 § 3 wprowadza typ kwalifikowany pozbawienia wolności, cechujący się szczególnym udręczeniem, niezależnie od tego czy czas trwania pozbawienia wolności wynosił krócej czy dłużej niż 7 dni. Typ kwalifikowany ze względu na szczególne udręczenie stanie się zbrodnią zagrożoną karą od 3 do 15 lat pozbawienia wolności.

Zmiana art. 240 § 1 k.k.

Ze względu na konieczność ochrony jednego z podstawowych dóbr człowieka jakim jest wolność, a także ze względu na fakt, że pozbawienie człowieka wolności, zwłaszcza długotrwałe, wiąże się z ryzykiem popełnienia na jego szkodę dalszych przestępstw, a nawet śmierci, konieczne jest - zdaniem projektodawców - rozszerzenie katalogu przestępstw, co do których istnieje prawny obowiązek zawiadamiania organów ścigania także o przestępstwo określone w art. 189. Należy zauważyć, że w aktualnym stanie prawnym, obowiązek zawiadomienia istnieje jeżeli pokrzywdzony został pozbawiony wolności celem zmuszenia innego podmiotu do określonego zachowania, natomiast brak takiego obowiązku jeżeli pozbawienie wolności ma służyć innemu celowi. Tym samym, nie istnieje prawny obowiązek zawiadomienia organów ścigania, jeżeli osoba pozbawiona wolności jest dręczona czy wykorzystywana seksualnie, a porywacz nie wysuwa żadnych żądań w stosunku do osób trzecich.

Taki stan rzeczy nie zasługuje na aprobatę i stąd konieczność objęcia obowiązkiem denuncjacji również sytuacji, w których powzięto wiarygodną informację o pozbawieniu osoby wolności. Ze względu na fakt, że świadek takiego zdarzenia nie koniecznie może posiadać wiedzę o tym jak długo trwa pozbawienie wolności danego pokrzywdzonego, za zasadne należy uznać wprowadzenie obowiązku informowania zarówno o pozbawieniu wolności w typie podstawowym (art. 189 § 1 k.k.), jak i kwalifikowanym znamieniem czasu lub szczególnego udręczenie (art. 189 § 2 k.k.).

Wprowadzenie obowiązku denuncjacji może przyczynić się do tego, że organy ścigania posiadając odpowiednie informacje, będą w stanie uwolnić osobę pozbawioną wolności zanim dojdzie do popełnienia kolejnych przestępstw na jej szkodę.

Zmiana art. 252 k.k.

Projekt dokonuje przekwalifikowania określonego w art. 252 § 1 k.k. prze­stępstwa wzięcia zakładnika z kategorii występków do kategorii zbrodni, dokonując stosownej zmiany zagrożenia ustawowego przewidzianego za ten typ karalnego bezprawia. Za zmianą zagrożenia przemawia ciężar tego czynu, stanowiącego jedną z najgroźniejszych postaci działania terrorystycznego, powiązaną ze skrajnie instrumentalnym traktowaniem osoby lub osób, wykorzystywanych przez sprawcę jako element wywieranego takim sposobem nacisku na inne osoby lub podmioty, jak również celowość wzmocnienia oddziaływania polityczno-kryminalnego w sytuacji wzrostu zagrożenia działaniami terrorystycznymi, związanymi w szczególności z aktyw­nością międzynarodowego terroryzmu. Istotne podniesienie zagrożenia ustawo­wego za typ podstawowy czyni równocześnie zbędnym dalsze utrzymywanie w systemie prawnym kwalifikowanej przez następstwo postaci tego rodzaju karalnego bezprawia, przewidzianej w obowiązującym art. 252 § 2 k.k.

W miejsce typu kwalifikowanego przez następstwo projekt przewiduje nowy typ kwalifikowany przez okoliczność charakteryzującą działanie sprawcy (znamię „szczególnego okrucieństwa"), penalizowany jako ciężka zbrodnia zagrożona karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 5 lat. Na gruncie obowiązujących przepisów oraz orzecznictwa znamię „szczególnego okrucieństwa" ma jasno określone znaczenie i ujmuje się je przede wszystkim z punktu widzenia dużego nasilenia zastosowanej przez sprawcę przemocy, brutalności, znęcania się nad ofiarą i innych drastycznych sposobów działania.

Projekt nie dokonuje zmian odnoszących się do przepisu § 3 tego artykułu, przewidującego karalność przygotowania do przestępstwa z § 1.

W zakresie przepisu § 4, zawierającego klauzulę niekaralności dotyczącą sprawcy z § 1, który odstąpił od zamiaru wymuszenia i zwolnił zakładnika, wprowadza się natomiast wymóg dobrowolności. O ile bowiem nadrzędna chęć ochrony życia zakładnika uzasadnia brak karalności sprawcy, który dobrowolnie odstępuje od swojego przestępstwa, o tyle stanowi nadmierne dobrodziejstwo wobec sprawców, którzy dokonują takiego zwolnienia np. dopiero w chwili negocjacji z oddziałami antyterrorystycznymi. Co więcej, taka regulacja może stanowić wręcz zachętę dla terrorystów i innych osób dla porywania zakładników - albo bowiem osiągną oni swój cel, albo też - pod naciskiem organów państwa - odstąpią od swojego zamiaru, lecz pozostaną bezkarni.

Jak wskazują projektodawcy, z zastrzeżeniem powyższych uwag, prawo karne powinno jednak stwarzać zachęty dla uwalniania zakładników, nawet jeżeli uwolnienie to nastąpiło niedobrowolnie. Klauzula niekaralności idzie zbyt daleko i wręcz zachęca sprawców do podejmowania prób brania zakładników. W takiej sytuacji, właściwe jest jednak wprowadzenie instytucji nadzwyczajnego złagodzenia kary, a nawet możliwości odstąpienia od jej wymierzenia wobec takich sprawców. Klauzulę taką wprowadza nowy prze­pis § 5, wprowadzający obligatoryjną podstawę nadzwyczajnego złagodzenia kary, oraz fakultatywną podstawę odstąpienia od jej wymierzenia, w stosunku do sprawcy przestępstwa określonego w § 1 art. 252 k.k., który zwolnił zakładnika, a także sprawcy czynu określonego w § 2, jeżeli zwolnił zakładnika dokonując tego dobrowolnie.

Różnica konsekwencji wynikających z zastosowania instytucji przewidzianej w § 4 oraz instytucji przewidzianych w  projektowanym § 5 opiera się na rozróżnieniu sytuacji, w których sprawca podejmuje decyzję o rezygnacji z kontynuowania przestępczego zachowania. W wypadku określonym w § 4 jest to sytuacja powzięcia takiej decyzji przez sprawcę w sposób dobrowolny, w sytuacji wypełnienia jego zachowaniem znamion podstawowego typu czynu, a więc w sytuacji niedopuszczenia się szczególnego okrucieństwa i w takich przypadkach należy uznać, że niekaralność sprawcy jest uzasadniona odstąpieniem od przestępstwa, a tym samym ochroną pokrzywdzonego.

W wypadkach określonych w § 5, sprawca przestępstwa określonego w typie podstawowym (§ 1), projektodawcy uznali, że nawet niedobrowolne odstąpienie zasługuje na lżejsze potraktowanie, w tym przypadku wprowadzeniem obligatoryjnego nadzwyczajnego złagodzenia kary a nawet możliwości odstąpienia od jej wymierzenia. W odniesieniu do sprawcy czynu określonego w § 2, a więc wiążącego się ze szczególnym okrucieństwem wobec pokrzywdzonego, łagodniejsze potraktowanie może dotyczyć wyłącznie sytuacji dobrowolnego odstąpienia od przestępstwa. Odstąpienie wymuszone może być natomiast potraktowane jako okoliczność łagodząca w ramach ogólnych zasad art. 60 k.k.

Opisana regulacja w sposób bardziej racjonalny niż aktualny stan prawny określa prawne konsekwencje decyzji sprawcy i stwarza efektywny instrument oddziaływania na ich sferę motywacyjną, tak aby z jednej strony - w imię ochrony zakładnika - zachęcać ich do rezygnacji z kontynuacji przestępczego zachowania, a z drugiej strony, przez zbyt szeroką zakreśloną aktualnie klauzulę niekaralności, nie stwarzać zachęt do podejmowania prób wymuszenia określonych zachowań przez branie zakładników.

Jakie zmiany mają być wprowadzone w Kodeksie postępowania karnego?

W związku z tym, że zgodnie z projektem wzięcie lub przetrzymywanie zakładnika staje się zbrodnią, należało wykreślić z katalogu ujętego w art. 25 § 1 pkt 2 k.p.k. art. 252 k.k. jako występek należący do właściwości sądu okręgowego, gdyż po zmianach, przestępstwo to - jako zbrodnia - należeć będzie do właściwości sądu okręgowego na podstawie art. 25 § 1 pkt 1.

Ponadto, ze względu na to, że projekt przewiduje zmianę właściwości sądu w odniesieniu do rozpoznawania przestępstw określonych w projektowanym art. 189 § 3 oraz 252 k.k. należało wprowadzić odpowiedni przepis przejściowy, tak aby sprawy już się toczące mogły toczyć się w tym samym sądzie w dalszym ciągu.

Wejście w życie

Projekt przewiduje 3 miesięczny termin wejścia w życie zmian od publikacji.

Podstawa prawna:

  • Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz Kodeks postępowania karnego (sejmowy druk nr 753)


A.J.
Zespół e-prawnik.pl

Skomentuj artykuł - Twoje zdanie jest ważne

Czy uważasz, że artykuł zawiera wszystkie istotne informacje? Czy jest coś, co powinniśmy uzupełnić? A może masz własne doświadczenia związane z tematem artykułu?


Masz inne pytanie do prawnika?

 

Komentarze

    Nie dodano jeszcze żadnego komentarza. Bądź pierwszy!!

Potrzebujesz pomocy prawnej?

Zapytaj prawnika