Zwolnienia z podatku od spadków i darowizn

24.4.2017

Zasadniczo podatek się należy

Co do zasady podatkowi od spadków i darowizn podlega nabycie przez osoby fizyczne własności rzeczy (w tym nieruchomości) znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub praw majątkowych (np. użytkowania wieczystego, służebności gruntowej, udziałów w spółce kapitałowej, prawa do nieodpłatnego nabycia akcji) wykonywanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, tytułem:

dziedziczenia, zapisu zwykłego, dalszego zapisu, zapisu windykacyjnego, polecenia testamentowego;
darowizny, polecenia darczyńcy;
zasiedzenia;
nieodpłatnego zniesienia współwłasności;
zachowku, jeżeli uprawniony nie uzyskał go w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny lub w drodze dziedziczenia albo w postaci zapisu;
nieodpłatnej: renty, użytkowania oraz służebności.

Ponadto podatkowi podlega nabycie praw do wkładu oszczędnościowego (np. lokaty bankowej) na podstawie dyspozycji wkładem na wypadek śmierci oraz nabycie jednostek uczestnictwa na podstawie dyspozycji uczestnika funduszu inwestycyjnego otwartego albo specjalistycznego funduszu inwestycyjnego otwartego na wypadek jego śmierci.

Jakie zwolnienia z podatku od spadków i darowizn obowiązują?

Ustawa o podatku od spadków i darowizn przewiduje jednak szereg zwolnień przy nabyciu majątku w drodze spadku, darowizny itd. Zgodnie z art. 4 ustawy, zwalnia się od podatku m.in.:

nabycie własności gruntów, stanowiących gospodarstwo rolne w rozumieniu przepisów o podatku rolnym, wraz z będącymi ich częścią składową drzewami i innymi roślinami, pod warunkiem że w wyniku nabycia zostanie utworzone lub powiększone gospodarstwo rolne, a powierzchnia gospodarstwa rolnego utworzonego lub powstałego w wyniku powiększenia będzie nie mniejsza niż 11 ha i nie większa niż 300 ha oraz gospodarstwo to będzie prowadzone przez nabywcę przez okres co najmniej 5 lat od dnia nabycia; zwolnienie to stanowi pomoc de minimis w rolnictwie, o której mowa w rozporządzeniu Komisji (UE) nr 1408/2013 z dnia 18 grudnia 2013 r. w sprawie stosowania art. 107 i 108 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do pomocy de minimis w sektorze rolnym (Dz.Urz. UE L 352 z 24.12.2013, str. 9);
nabycie praw do wkładów w rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub w spółdzielni kółek rolniczych;
nabycie w drodze darowizny pieniędzy lub innych rzeczy przez osobę zaliczoną do I grupy podatkowej w wysokości nieprzekraczającej 9.637 zł od jednego darczyńcy, a od wielu darczyńców łącznie nie więcej niż 19.274 zł w okresie 5 lat od daty pierwszej darowizny, jeżeli pieniądze te lub rzeczy obdarowany przeznaczy w okresie 12 miesięcy od dnia ich otrzymania na określone cele mieszkaniowe:

na wkład budowlany lub mieszkaniowy do spółdzielni,
budowę domu jednorodzinnego,
nabycie lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość albo
spłatę zabezpieczonego hipoteką kredytu mieszkaniowego wraz z odsetkami;

4. nabycie w drodze dziedziczenia praw do wkładu mieszkaniowego w spółdzielni mieszkaniowej przez osobę zaliczoną do I lub II grupy podatkowej, jeżeli spełnia warunki określone w art. 16 ust. 2 pkt 2-5 oraz spółdzielcze prawo do tego lokalu będzie przysługiwało nabywcy wkładu przez okres co najmniej 5 lat od dnia jego ustanowienia; warunek ten uważa się za zachowany także w przypadku przeniesienia przez spółdzielnię własności tego lokalu na nabywcę;

5. nabycie w drodze darowizny praw do rachunku oszczędnościowo-kredytowego przez osobę pozostającą faktycznie we wspólnym pożyciu małżeńskim z posiadaczem rachunku oszczędnościowo-kredytowego w kasie mieszkaniowej, pod warunkiem przeznaczenia środków zgromadzonych na tym rachunku na cele mieszkaniowe;

6. nabycie własności fizycznie wydzielonych części nieruchomości w drodze zasiedzenia przez osoby będące współwłaścicielami ułamkowych części nieruchomości - do wysokości udziału we współwłasności;

7. nabycie w drodze spadku lub zapisu windykacyjnego:

przez osoby zaliczone do I i II grupy podatkowej przedmiotów wyposażenia mieszkania, pościeli, odzieży, bielizny oraz narzędzi pracy przeznaczonych do użytku w gospodarstwie domowym;
dzieł sztuki i rękopisów będących przedmiotem twórczości spadkodawcy oraz materiałów bibliotecznych, jeżeli spadkodawca zajmował się twórczością lub działalnością naukową, oświatową, artystyczną, literacką lub publicystyczną,
zabytków ruchomych i kolekcji wpisanych do rejestru zabytków, a także zabytków użyczonych muzeum w celach naukowych lub wystawienniczych na okres nie krótszy niż 2 lata,
przez osoby zaliczone do I i II grupy podatkowej zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków, jeżeli nabywca zabezpiecza je i konserwuje zgodnie z obowiązującymi przepisami;

8. nabycie przez rolnika pojazdów rolniczych i maszyn rolniczych oraz części do tych pojazdów i maszyn pod warunkiem, że te pojazdy i maszyny rolnicze w ciągu 3 lat od daty otrzymania nie zostaną przez nabywcę sprzedane lub darowane osobom trzecim; niedotrzymanie tego warunku powoduje utratę zwolnienia;

9. nabycie przez osoby zaliczone do I grupy podatkowej własności rzeczy lub praw majątkowych w drodzenieodpłatnego zniesienia współwłasności;

10. nabycie w drodze spadku prawa do rekompensaty w rozumieniu ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o realizacji prawa do rekompensaty z tytułu pozostawienia nieruchomości poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej;

11. nabycie w drodze dziedziczenia lub darowizny przez osoby tworzące rodzinę zastępczą lub prowadzącego rodzinny dom dziecka, o których mowa w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, pieniędzy lub innych rzeczy pod warunkiem, że pieniądze te lub rzeczy w okresie 12 miesięcy od dnia ich otrzymania zostaną przeznaczone na cele bezpośrednio związane ze sprawowaniem pieczy zastępczej.

Wszystkie zwolnienia stosuje się, jeżeli w chwili nabycia nabywca posiadał obywatelstwo polskie lub obywatelstwo jednego z państw członkowskich Unii Europejskiej lub państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) - stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub miał miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub na terytorium takiego państwa.

Na czym polega zwolnienie od podatku od spadków i darowizn dla najbliższych?

Kogo obejmuje zwolnienie od podatku?

Zgodnie z art. 4a ustawy, zwalnia się mianowicie od podatku w całości nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo ojczyma i macochę, pod warunkiem jednak, iż:

zgłoszą to nabycie właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego, a w przypadku dziedziczenia, zapisu lub dalszego zapisu w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku, oraz
udokumentują - w przypadku gdy przedmiotem nabycia tytułem darowizny lub polecenia darczyńcy są środki pieniężne, a wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby w okresie 5 lat, poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, doliczona do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych, przekracza kwotę 9.637 zł - ich otrzymanie dowodem przekazania na rachunek kredytowąpłatniczy nabywcy, na jego rachunek, inny niż płatniczy, w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej lub przekazem pocztowym.

Jeśli dokumentem potwierdzającym nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych jest akt poświadczenia dziedziczenia lub europejskie poświadczenie spadkowe, termin 6 miesięcy, o którym mowa w ww. pkt 1, do zgłoszenia tego nabycia właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego liczy się, co do zasady, od dnia zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia lub wydania europejskiego poświadczenia spadkowego.

Obowiązek zgłoszenia (dla zastosowania zwolnienia) nie obejmuje przypadków, gdy:

wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby lub po tej samej osobie w okresie 5 lat, poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, doliczona do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych, nie przekracza kwoty wolnej od podatku właściwej dla I grupy podatkowej (czyli obecnie 9.637 zł) lub
nabycie następuje na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego albo w tej formie zostało złożone oświadczenie woli jednej ze stron.

Zatem osoby te nie zapłacą podatku, niezależnie jak duży majątek nabędą i co będzie wchodziło w jego skład. Powyższe rozwiązanie, jako uwzględniające bliskie relacje rodzinne, wydaje się słuszne społecznie, a ponadto przynosi korzyści w postaci regulowania stanów prawnych nieruchomości i aktualizowania w rejestrach danych dotyczących właścicieli, m.in. w ewidencji gruntów i budynków (katastrze nieruchomości) oraz księgach wieczystych.

1 stycznia 2016 r. stosowanie zwolnienia przewidzianego w art. 4a ust. 1 ustawy w stosunku do nabycia w drodze zasiedzenia zostało wyłączone wskutek zmiany pkt 1 tego przepisu ustawą z dnia 25 czerwca 2015 r. o zmianie ustawy o samorządzie gminnym oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2015 r. poz. 1045). Nie można więc obecnie skorzystać ze zwolnienia od podatku w przypadku zasiedzenia rzeczy należącej wcześniej do bliskiego członka rodziny.

Ustawa o podatku od spadków i darowizn dzieli podatników na trzy grupy podatkowe, ze względu na osobisty stosunek nabywcy do osoby, od której lub po której nastąpiło nabycie rzeczy i praw majątkowych. Najłagodniej w podatku od spadków i darowizn jest traktowana I grupa podatkowa, do której należą najbliżsi krewni lub powinowaci. Grupę tę stanowią: małżonek, wstępni i zstępni, pasierbowie, zięciowie, synowe, rodzeństwo, ojczym, macocha i teściowie. Natomist art. 4a ust. 1 stanowi, że zwalnia się od podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, ojczyma, macochę oraz rodzeństwo - oznacza to, iż zwolnienie, w porównaniu do osób zaliczonych do I grupy podatkowej, nie obejmie zięcia, synowej oraz teściów.

Do końca 2006 roku te same osoby musiały płacić podatek, który w zależności od wartości darowizny lub spadku wynosi dla I grupy podatkowej od 3 do 7%. Podatku od przesunięć w ramach I grupy podatkowej nie płaci się tylko wówczas, gdy wartość spadku lub darowizny nie przekracza 9.637 zł (to limit pięcioletni liczony dla wszystkiego, co otrzymujemy od jednej osoby).

Jakie warunki muszą zostać spełnione?

Jak wskazano wyżej, całkowite zwolnienie od podatku będzie następowało pod warunkiem zgłoszenia faktu nabycia majątku organowi podatkowemu w terminie sześciu miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego. Minister Finansów w rozporządzeniu z dnia 20 listopada 2015 r. w sprawie wzoru zgłoszenia o nabyciu własności rzeczy lub praw majątkowych określił wzór takiego zgłoszenia (formularz SD-Z2). Należy w nim dokładnie opisać wszystko, co po określonej osobie odziedziczyliśmy lub co nam darowała. Obowiązek zgłaszania organowi podatkowemu majątku nabytego pod tytułem darmym przez nabywców zwolnionych od podatku, który zastąpi składanie przez te osoby zeznań podatkowych o nabyciu rzeczy lub praw majątkowych, ma na celu uzyskanie pewności prawnopododatkowej odnośnie nabytego majątku.

W przypadku gdy wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby w okresie 5 lat, poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, przekracza kwotę wolną od podatku dla nabywców zaliczonych do I grupy podatkowej (obecnie jest to kwota 9.637 zł), a przedmiotem nabycia tytułem darowizny lub polecenia darczyńcy są środki pieniężne, wprowadzono ponadto obowiązek udokumentowania faktu ich otrzymania, poprzez przedstawienie dowodu ich przekazania na rachunek płatniczy nabywcy, na jego rachunek inny niż płatniczy, w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej lub przekazem pocztowym.

Wprowadzenie tych warunków ma na celu zapewnienie szczelności systemu podatkowego.

Konsekwencją niezgłoszenia w terminie naczelnikowi urzędu skarbowego nabycia rzeczy czy praw majątkowych lub nieudokumentowania otrzymania tytułem darowizny lub polecenia darczyńcy środków pieniężnych dowodem przekazania na rachunek nabywcy bądź przekazem pocztowym będzie opodatkowanie według zasad określonych dla nabywców zaliczonych do I grupy podatkowej. Zatem w razie niezgłoszenia nabycia w wyznaczonym terminie zwolnienie to przepadnie i nabyty majątek będzie podlegał opodatkowaniu.

Brak zgłoszenia majątku w wyżej wskazanym terminie nie spowoduje negatywnych konsekwencji dla podatnika w jednej sytuacji.

Mianowicie podatnik nie utraci prawa do zwolnienia, gdy o nabyciu rzeczy lub praw majątkowych dowiedział się po upływie terminu, w którym zobowiązany był zgłosić nabycie. W takim przypadku, aby zwolnienie przysługiwało, nabywca winien zgłosić te rzeczy lub prawa majątkowe naczelnikowi urzędu skarbowego nie później niż w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o ich nabyciu, oraz uprawdopodobnić (co oznacza mniejszy stopień prawdopodobieństwa niż udowodnienie) fakt późniejszego dowiedzenia się o nabyciu.

Przykład:

Podatnik, który dowie się o dodatkowej, wcześniej nieujawnionej schedzie po małżonku, ma od nowa 6 miesięcy na zgłoszenie jej fiskusowi.

Przy ustalaniu terminu złożenia zgłoszenia SD-Z2 obowiązują ogólne zasady określone w Ordynacji podatkowej. Zatem terminy określone w miesiącach kończą się z upływem dnia, który jest taki sam, jak w dacie początkowej, w ostatnim miesiącu wyznaczonego terminu, a gdyby takiego dnia w ostatnim miesiącu nie było - w ostatnim dniu tego miesiąca.

Na czym polega zwolnienie od podatku darowizny pieniędzy na spłatę zabezpieczonego hipoteką kredytu mieszkaniowego?

Powyższe zwolnienie od podatku obejmuje nabycie w drodze darowizny pieniędzy lub innych rzeczy przez osobę zaliczoną do I grupy podatkowej w wysokości nieprzekraczającej 9.637 zł od jednego darczyńcy, a od wielu darczyńców łącznie nie więcej niż 19.274 zł w okresie 5 lat od daty pierwszej darowizny, jeśli pieniądze te lub rzeczy obdarowany przeznaczy w okresie 12 miesięcy od dnia ich otrzymania na wkład budowlany lub mieszkaniowy do spółdzielni, budowę domu jednorodzinnego, nabycie lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość albo spłatę zabezpieczonego hipoteką kredytu mieszkaniowego wraz z odsetkami.

Zatem zwolnieniu od podatku podlega nabycie w drodze darowizny pieniędzy lub innych rzeczy przez osobę zaliczoną do I grupy podatkowej w wysokości nieprzekraczającej 9.637 zł od jednego darczyńcy, a od wielu darczyńców łącznie nie więcej niż 19.274 zł w okresie 5 lat od daty pierwszej darowizny, jeżeli pieniądze te lub rzeczy obdarowany przeznaczy w okresie 12 miesięcy od dnia ich otrzymania na określone cele mieszkaniowe:

na wkład budowlany lub mieszkaniowy do spółdzielni,
budowę domu jednorodzinnego,
nabycie lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość
albo spłatę zabezpieczonego hipoteką kredytu mieszkaniowego wraz z odsetkami (art. 4 ust. 1 pkt 5 ustawy o podatku od spadków i darowizn).

Na czym polega zwolnienie od podatku nabycia w drodze dziedziczenia praw do wkładu mieszkaniowego w spółdzielni mieszkaniowej?

Zgodnie z art. 4 ust. 1 pkt 5a ustawy o podatku od spadków i darowizn zwalnia się z podatku dla nabycia w drodze dziedziczenia praw do wkładu mieszkaniowego w spółdzielni mieszkaniowej przez osobę zaliczoną do I lub II grupy podatkowej, jeżeli spełnia warunki określone w art. 16 ust. 2 pkt 2-5 (tj. jeżeli nie ma w inny sposób zaspokojonych potrzeb mieszkaniowych) oraz spółdzielcze prawo do tego lokalu będzie przysługiwało nabywcy wkładu przez okres co najmniej 5 lat od dnia jego ustanowienia.

Wolne od podatku jest więc nabycie w drodze dziedziczenia praw do wkładu mieszkaniowego w spółdzielni mieszkaniowej przez osobę zaliczoną do I lub II grupy podatkowej, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki:

spółdzielcze prawo do tego lokalu będzie przysługiwało nabywcy wkładu przez okres co najmniej 5 lat od dnia jego ustanowienia; warunek ten uważa się za zachowany także w przypadku przeniesienia przez spółdzielnię własności tego lokalu na nabywcę;
nie jest właścicielem innego budynku mieszkalnego lub lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość bądź będąc nim przeniesie własność budynku lub lokalu na rzecz zstępnych, Skarbu Państwa lub gminy w terminie 6 miesięcy od dnia złożenia zeznania podatkowego albo zawarcia umowy darowizny w formie aktu notarialnego;
nie przysługuje jej spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego lub wynikające z przydziału spółdzielni mieszkaniowej: prawo do domu jednorodzinnego lub prawo do lokalu w małym domu mieszkalnym, a w razie dysponowania tymi prawami przekaże je zstępnym lub przekaże do dyspozycji spółdzielni, w terminie 6 miesięcy od dnia złożenia zeznania podatkowego albo zawarcia umowy darowizny w formie aktu notarialnego;
nie jest najemcą lokalu lub budynku lub będąc nim rozwiąże umowę najmu w terminie 6 miesięcy od dnia złożenia zeznania podatkowego albo zawarcia umowy darowizny w formie aktu notarialnego;
będzie zamieszkiwać będąc zameldowaną na pobyt stały w nabytym lokalu lub budynku i nie dokona jego zbycia przez okres 5 lat:
od dnia złożenia zeznania podatkowego lub zawarcia umowy darowizny w formie aktu notarialnego - jeżeli w chwili złożenia zeznania lub zawarcia umowy darowizny nabywca mieszka i jest zameldowany na pobyt stały w nabytym lokalu lub budynku,
od dnia zamieszkania potwierdzonego zameldowaniem na pobyt stały w nabytym lokalu lub budynku - jeżeli nabywca zamieszka i dokona zameldowania na pobyt stały w ciągu roku od dnia złożenia zeznania podatkowego lub zawarcia umowy darowizny w formie aktu notarialnego.

Tzw. ulga mieszkaniowa - uregulowania w art. 16 ustawy

Na koniec trzeba wspomnieć o tzw. uldze mieszkaniowej (która de facto może oznaczać zwolnienie podatkowe). Polega ona na tym, że w określonych przypadkach nabycia własności (współwłasności) budynku mieszkalnego lub lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość, spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego lub udziału w takim prawie, spółdzielczego prawa do domu jednorodzinnego albo udziału w takim prawie – nie wlicza się do podstawy opodatkowania ich czystej wartości do łącznej wysokości nieprzekraczającej 110 m2 powierzchni użytkowej budynku lub lokalu.

Przepisy art. 16 ustawy o podatku od spadków i darowizn określają szczegółowo zasady jej zastosowania oraz przesłanki (warunki), jakie łącznie musi spełnić nabywca, żeby ulga mieszkaniowa mogła być zastosowana.

Podstawa prawna:

ustawa z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (tekst jedn.: Dz.U. 2016 r., poz. 205, ze zm.).

A.J.
Zespół e-prawnik.pl