Co uzasadnia zniesienie wspólności majątkowej małżeńskiej z datą wsteczną - opinia prawna

29.8.2009

Stan faktyczny

Jakie powody są ważne dla sądu przy orzekaniu o zniesieniu wspólności majątkowej ustawowej z datą wsteczną (art. 52 par. 1 i 2 kro)? Czy wypowiadał się na ten temat Sąd Najwyższy?

Opinia prawna

Zgodnie z art. 52 § 1 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. 1964 r. Nr 9, poz. 59 ze zmianami) Z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej. Wspólność majątkowa lub inny (umowny) ustrój majątkowy ustaje przy tym z dniem oznaczonym w wyroku, który ją znosi. W wyjątkowych wypadkach sąd może ustanowić rozdzielność majątkową z dniem wcześniejszym niż dzień wytoczenia powództwa, w szczególności, jeżeli małżonkowie żyli w rozłączeniu (art. 52 § 2 kro). Jak z tego wynika wspólność majątkowa może ustać tak z datą oznaczoną w wyroku jak i z data wcześniejszą.

Wspólność majątkowa nie może być jednak zniesiona z datą wcześniejszą niż powstanie ważnych powodów uzasadniających jej zniesienie. Jeżeli więc powody uzasadniające zniesienie wspólności majątkowe zaistniały przykładowo w listopadzie 2001 r. to zniesienie wspólności nie może nastąpić z datą poprzedzającą ten termin (tak orz. S.N. z dnia 11 stycznia 1995 r., II CRN 148/94). Z drugiej strony data zniesienia wspólności nie może być późniejsza niż data uprawomocnienia się wyroku.

Istotną kwestią dla odpowiedzi na zadane pytanie jest ustalenie jakie powody można uznać w świetle cytowanego przepisu za ważne. Należy jednocześnie podkreślić, że te same powody, dla których następuje zniesienie wspólności z datą wyroku mogą stanowić przesłankę do orzeczenia o zniesieniu wspólności z datą wsteczną. Przepis nie wylicza nawet przykładowo powodów, dla których sąd może orzec o zniesieniu wspólności. Wielokrotnie jednak wypowiadało się w tej kwestii orzecznictwo. Dlatego też jedyną możliwością naświetlenia postawionego problemu jest dokonanie przeglądu orzecznictwa i w oparciu o nie wyprowadzenie wniosków. I tak w wyroku z dnia 6 listopada 1972 r. Sąd Najwyższy (III CRN 250/72) stwierdził, że:
"Przez ważne powody uzasadniające zniesienie wspólności majątkowej małżonków nie można rozumieć tylko okoliczności natury majątkowej, jak np.

: trwonienie przez małżonka dochodów lub dokonywanie czynności powodujących uszczerbek we wspólnym majątku.
Za ważne powody należy uznać również okoliczności stwarzające sytuację, w której wykonywanie zarządu przez każdego z małżonków z ich wspólnym majątkiem jest niemożliwe lub w znacznym stopniu utrudnione.
Żądanie zniesienia wspólności majątkowej może być również wynikiem separacji faktycznej, przy czym ustalenie, kto jest winny rozkładu pożycia małżeńskiego, będzie miało także wpływ na ocenę, czy istnieją ważne powody zniesienia wspólności majątkowej".

Z kolei w wyroku z dnia 13 stycznia 2000 r. Sąd Najwyższy (II CKN 1070/98) poruszając kwestię separacji faktycznej jako powodu uzasadniającego zniesienie wspólności majątkowej, stwierdził, że: "ważnym powodem w rozumieniu art. 52 § 1 kro nie jest każda postać (przejaw) separacji faktycznej małżonków, lecz tylko taka, która zarazem uniemożliwia im lub znacznie utrudnia współdziałanie w zarządzie ich majątkiem wspólnym". Jak z tego wynika nie zawsze separacja faktyczna będzie stanowiła powód uzasadniający zniesienie wspólności. Jeżeli więc mimo pozostawania w faktycznej separacji małżonkowie potrafią się porozumieć co do działań związanych z zarządem majątkiem wspólnym, zgodnie i bez uszczerbku dla majątku wspólnego podejmują dotyczące go decyzje, wówczas żądanie zniesienia wspólności w obliczu separacji faktycznej może nie zostać uwzględnione przez sąd. W uzasadnieniu do powyższego wyroku Sąd Najwyższy stwierdził ponadto: "w postępowaniu wszczętym powództwem wytoczonym na podstawie art. 52 § 1 kro relacje osobiste między małżonkami, czy szerzej aspekty rodzinno – prawne istniejących między nimi stosunków, nie mogą w sposób znaczący przesądzać o istnieniu ważnych powodów zniesienia wspólności majątkowej, gdyż mogłoby to prowadzić do nieuzasadnionego utożsamiania ważnych powodów w rozumieniu art. 52 § 1 k.r.o z przyczynami rozwodu lub separacji, do orzeczenia której wystarczy zupełny rozkład pożycia małżeńskiego i którą ustawodawca wprowadził jako środek pomocy w razie rozkładu pożycia". Podobne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 stycznia 2000 r. (II CKN 385/99),w którym czytamy: „Sam fakt separacji faktycznej małżonków może się okazać niewystarczający do przyjęcia, że zachodzą ważne przyczyny zniesienia wspólności.” W uzasadnieniu sąd wskazał również na pewną prawidłowość, pewną zgodność w orzecznictwie a mianowicie na fakt, iż za ważne powody uważa się okoliczności, które wskazują, że utrzymanie wspólności może narażać na szwank interes małżonków lub rodziny. Ważnym powodem w rozumieniu art. 52 § 1 kro może być prowadzenie lub możliwości prowadzenia egzekucji z majątku wspólnego (tak Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 27 marca 1972r., III CZP 69/70). Jednak już w sytuacji, gdy rodzina korzysta z dochodów związanych z działalnością gospodarczą jednego z małżonków wówczas musi ponosić skutki ujemne takiej działalności. W związku z tym niepowodzenia w działalności i zamiar uniemożliwienia wierzycielom egzekucji z majątku wspólnego nie mogą stanowić ważnego powodu do zniesienia wspólności ustawowej (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 24 maja 1994 r., I CRN 61/94).

Niewątpliwie na uwagę zasługują rozważania sądu apelacyjnego, który w wyroku z dnia 19 kwietnia 1994 r. (III AUr 101/94) dokonał następującej analizy problemu: "Zniesienie wspólności majątkowej w trakcie trwania związku małżeńskiego nastąpić może jedynie z „ważnych powodów” – określonych w art. 52 § 1 kro. Proces, który w konsekwencji prowadzi do zniesienia wspólności ustawowej trwać musi przez określony czas, zaś powody, które ostatecznie prowadzą do takiego rozstrzygnięcia musza narastać. Oznacza to w każdym razie, istnienie konfliktu miedzy małżonkami".
Za ważne powody uzasadniające zniesienie wspólności majątkowej należy również uznać nie przyczynianie się przez jednego z małżonków do powstania majątku wspólnego lub trwonienie tegoż majątku. Należy jednak podkreślić, że w takich przypadkach w grę wchodziłyby jedynie zawinione działania małżonka. Gdyby więc małżonek nie przyczyniał się do powstania majątku wspólnego z powodu choroby wówczas nie może być mowy o przyczynie uzasadniającej zniesienie wspólności majątkowej.

Jeśli natomiast chodzi o orzeczenie ustania wspólności z datą wsteczną, to chociaż nie istnieją jak już wcześniej wspomniano jakieś specjalne powody takiego rozstrzygnięcia to zgodnie z wyznaczonym przez orzecznictwo kierunkiem w pewnych sytuacjach nie może dojść do ustalenia daty wstecznej dla zniesienia wspólności.

Przede wszystkim jednak należy zwrócić uwagę na założenie, zgodnie z którym skutek wsteczny winien być nadawany orzeczeniom o zniesieniu wspólności majątkowej w sytuacja rzadkich i wyjątkowych (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 3 marca 1995 r. II CRN 162/94). "Przy rozważeniu zaś ważnych powodów takiego zniesienia sąd musi rozważyć nie tylko interes rodziny, ale także ewentualność pokrzywdzenia tych wierzycieli każdego z małżonków, których należności powstały w okresie objętym wstecznym działaniem orzeczenia."
Zbieżne stanowisko zajął w omawianej kwestii Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 11 stycznia 1995 r. (II CRN 148/94). Przyjął on mianowicie, że przy zniesieniu wspólności majątkowej małżeńskiej ze skutkiem wstecznym sąd nie może orzec przy całkowitym pominięciu zagrożeń dla interesów osób trzecich. Sąd stanął na stanowisku, iż "nie możne być tak że zawsze, w całości i automatycznie daje się priorytet ochronie interesów rodziny przed ochroną interesów wierzycieli, których należności uszczuplają majątek rodziny".
Jak z tego wynika wykluczona jest sytuacja gdy orzeczenie o zniesieniu z datą wsteczną wspólności majątkowej między małżonkami miało doprowadzić do pokrzywdzenia wierzycieli tj: gdyby na przykład w ten sposób stało się niemożliwym zaspokojenie ich roszczeń.
W kontekście tych rozważań na uwagę zasługuje uchwała Sądu Najwyższego z dnia 27 marca 1972 r. (IIICZP 69/70), w której Sąd postawił następującą, odmienną od powyższych tezę: "Grzywna i koszty sądowe orzeczone w postępowaniu karnym w stosunku do jednego z małżonków mogą być egzekwowane z majątku wspólnego. Jednakże gdy dobro rodziny lub drugiego małżonka za tym przemawia, prowadzenie lub możliwość prowadzenia egzekucji z majątku wspólnego może stanowić ważny powód zniesienia wspólności majątkowej, a stosownie do okoliczności może także uzasadniać oznaczenie wcześniejszej daty jej ustania".

Reasumując należy stwierdzić, że ważne powody, o których mówi art. 52 § 1 kro uzasadniające zniesienie wspólności małżeńskiej to takie, które uniemożliwiają lub utrudniają ponad miarę współdziałanie w zarządzie majątkiem wspólnym. Jeśli zaś chodzi o zniesienie wspólności majątkowej z datą wsteczną, a więc o sytuację o jakiej mowa w pytaniu pod uwagę byłby z całą pewnością brany przez sąd także interes osób trzecich. Tak więc gdyby zniesienie wspólności z datą wsteczną miało ten skutek, że uniemożliwiłoby wierzycielom zaspokojenie się z majątku wspólnego wówczas, jak wynika z przytoczonego orzecznictwa, sąd niezależnie od istnienia ważnych powodów do orzeczenia zniesienia wspólności, nie orzeknie jej ze względu właśnie na interes wierzycieli.

Zespół
e-prawnik.pl

Komentarze