Nadzór nad stowarzyszeniem

Odpowiedź prawnika: Nadzór nad stowarzyszeniem

Zgodnie z art. 2 kodeksu postępowania administracyjnego (dalej: kpa) kodeks ten normuje postępowanie w sprawie skarg i wniosków przed organami państwowymi, organami jednostek samorządu terytorialnego oraz przed organami organizacji społecznych. Zgodnie z art. 221 § 2 kpa petycje, skargi i wnioski mogą być składane do organizacji i instytucji społecznych w związku z wykonywanymi przez nie zadaniami zleconymi z zakresu administracji publicznej. Ponadto na podstawie art. 226 kpa Rada Ministrów wydała Rozporządzenie w sprawie organizacji przyjmowania i rozpatrywania skarg i wniosków, z dnia 8 stycznia 2002 roku, które szczegółowo regulują tryb składania i rozpatrywania skarg. Zgodnie z § 1 ust. 2 Rozporządzenia, jego przepisy stosuje się do skarg i wniosków składanych do organów organizacji i instytucji społecznych, gdy pozostają one w związku z wykonywanymi przez te organizacje i instytucje społeczne zadaniami zleconymi z zakresu administracji publicznej. W postępowaniu tym nie obowiązują żadne terminy ograniczające prawo składania skarg i wniosków. Nie ma też ograniczeń ilościowych - skargi i wnioski mogą być składane wielokrotnie. Szeroki jest także zakres przedmiotowy tego postępowania. Może ono bowiem w istocie dotyczyć wszystkiego. Skargi i wnioski mogą być wnoszone pisemnie, telegraficznie lub za pomocą dalekopisu, telefaksu, poczty elektronicznej, a także ustnie do protokołu. Należy jednak pamiętać o tym, iż instrument ten można wykorzystać wyłącznie w sytuacji, gdy organizacje i instytucje społeczne wykonują funkcje zlecone z zakresu administracji publicznej. W innym przypadku będą one wyjęte spod reżimu omawianej ustawy.

Z kolei w myśl art. 8 ust. 5 ustawy prawo o stowarzyszeniach (dalej: ups) nadzór nad działalnością stowarzyszeń należy do wojewody właściwego ze względu na siedzibę stowarzyszenia - w zakresie nadzoru nad działalnością stowarzyszeń jednostek samorządu terytorialnego lub starosty właściwego ze względu na siedzibę stowarzyszenia - w zakresie nadzoru nad innymi stowarzyszeniami niż te wymienione powyżej. Nadzór ten - oprócz zawierającej się w nim kontroli działania - polega na stosowaniu środków zapobiegających naruszaniu prawa przez czynnik podlegający nadzorowi lub na zastosowaniu środków dążących do przywrócenia stanu zgodnego z prawem. Stąd też typowym środkiem nadzoru jest uchylenie aktu lub zawieszenie jego wykonywania. Nie zawiera w sobie natomiast uprawnienia do bezpośredniego określania linii postępowania. Jedynym kryterium stosowania środków nadzoru winno być przy tym kryterium legalności. Inne natomiast kryteria (celowość działania, skuteczność, trafność podejmowanych decyzji itd.) nie powinny tu znajdować zastosowania. Organ realizujący uprawnienia nadzorcze nie ponosi bowiem odpowiedzialności ani prawnej, ani ogólnopolitycznej za działalność podmiotów podległych temu nadzorowi. Działają one na własny rachunek i własną odpowiedzialność. Organem nadzorczym nad znakomitą większością stowarzyszeń jest starosta. Nie przewiduje się jednak obowiązku regularnego kontrolowania działalności stowarzyszenia. Kontrola taka może być przeprowadzona w każdym czasie, szczególnie jeżeli wpłynie do starosty informacja z dowolnego źródła o ewentualnych nieprawidłowościach. Zasadne zatem wydaje się stwierdzeni można skorzystać z drogi poinformowania organu nadzorczego o uchybieniach w jego działalności. W świetle art. 25 ups  organ nadzorujący ma prawo żądać dostarczenia przez zarząd stowarzyszenia, w wyznaczonym terminie, odpisów uchwał walnego zebrania członków (zebrania delegatów) lub   żądać od władz stowarzyszenia niezbędnych wyjaśnień. Wspomniane żądanie może dotyczyć jednorazowego dostarczenia odpisu konkretnej uchwały lub też być żądaniem ogólnym, dotyczącym dostarczania wszystkich uchwał bądź uchwał określonego rodzaju - i to bądź bezterminowo, bądź też z określonym terminem początkowym (także wstecznym) i końcowym. Wynika to z typowo kontrolnego charakteru tego uprawnienia. Nie ma tutaj zakreślonego terminu udzielenia wyjaśnień przez zarząd stowarzyszenia. Uczynić to może wobec tego organ nadzorujący, a w przypadku gdy i to nie nastąpi, zarząd stowarzyszenia winien udzielić żądanych wyjaśnień bez zbędnej zwłoki. Ponadto, jeśli starosta znajdzie nieprawidłowości może wystąpić do sądu o wymierzenie grzywny lub zastosowanie innych środków (takich jak upomnienie, rozwiązanie stowarzy­szenia). Może również wystąpić o usunięcie stwierdzonych nieprawidłowości w określonym terminie albo udzielić ostrzeżenia władzom stowarzyszenia.  

W obliczu powyższych rozważań warto dodać, iż nadzór wewnętrzny nad działalnością stowarzyszenia sprawują przede wszystkim jego członkowie, a bezpośrednio komisja rewizyjna - obowiązkowy organ o uprawnieniach kontrolnych. Jego zadaniami są przede wszystkim nadzorowanie pracy zarządu i czuwanie nad prawidłowością wykonywania postanowień statutu oraz uchwał walnego zgromadzenia członków stowarzyszenia.