Jak wygląda nadzór nad sprawowaniem opieki nad małoletnim?

Kto sprawuje nadzór nad sprawowaniem opieki nad małoletnim?

Opiekę ustanawia się dla małoletniego w wypadku, gdy żadnemu z rodziców nie przysługuje władza rodzicielska albo jeżeli rodzice są nieznani. Okoliczności te muszą dotyczyć obojga rodziców dziecka, choćby przyczyny nieprzysługiwania tej władzy były po stronie każdego z rodziców odmienne. Władza rodzicielska nie przysługuje rodzicom, jeżeli:  

• nie żyją,  
• nie mają pełnej zdolności do czynności prawnych wskutek nieosiągnięcia pełnoletności lub też wskutek ubezwłasnowolnienia,  
• zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej,  
• został zawieszona władza rodzicielska,  
• orzeczono w stosunku do nich środek karny przewidziany w art. 51 Kodeksu karnego, tzn. pozbawienie praw rodzicielskich i opiekuńczych, które orzeka sąd rodzinny w razie popełnienia przestępstwa na szkodę małoletniego lub we współdziałaniu z nim,  
• sąd nie przyznał ojcu dziecka w wyroku ustalającym ojcostwo tej władzy, a matce władza rodzicielska także nie przysługuje.  

Opiekun obowiązany jest wykonywać swe czynności z należytą starannością, jak tego wymaga dobro pozostającego pod opieką i interes społeczny. Opiekun sprawuje pieczę nad osobą i majątkiem pozostającego pod opieką; podlega przy tym nadzorowi sądu opiekuńczego. Zgodnie z art. 165. § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, sąd opiekuńczy wykonywa nadzór nad sprawowaniem opieki, zaznajamiając się bieżąco z działalnością opiekuna oraz udzielając mu wskazówek i poleceń.

Na czym polega taki nadzór?

Nadzór sądu opiekuńczego realizowany jest zatem za pomocą różnych środków prawnych, chodzi przy tym przede wszystkim o:  

• obowiązek zaznajamiania się na bieżąco z działalnością opiekuna i udzielania mu wskazówek i poleceń,  
• obowiązek wydawania opiekunowi zarządzeń korygujących sposób sprawowania przez niego opieki w trybie art. 168,  
• obowiązek przyjmowania okresowych sprawozdań opiekuna, ich badanie, analiza i zatwierdzanie rachunków z zarządu majątkiem podopiecznego,  
• żądanie od opiekuna wyjaśnień we wszelkich sprawach z zakresu opieki, a także przedstawiania sądowi niezbędnych dokumentów umożliwiających dokonywanie oceny sprawowania opieki,  
• nakazanie, aby małoletni stawił się w sądzie osobiście lub został do sądu sprowadzony w trybie art. 574 k.p.c.

Jakie obowiązki ciążą na opiekunie?

Sąd opiekuńczy może żądać od opiekuna wyjaśnień we wszelkich sprawach należących do zakresu opieki oraz przedstawienia dokumentów związanych z jej sprawowaniem.

Opiekun obowiązany jest również, w terminach oznaczonych przez sąd opiekuńczy, nie rzadziej niż co roku, składać temu sądowi sprawozdania dotyczące osoby pozostającego pod opieką oraz rachunki z zarządu jego majątkiem. Jeżeli dochody z majątku nie przekraczają prawdopodobnych kosztów utrzymania i wychowania pozostającego pod opieką, sąd opiekuńczy może zwolnić opiekuna od przedstawiania szczegółowych rachunków z zarządu; w wypadku takim opiekun składa tylko ogólne sprawozdania o zarządzie majątkiem.

Częstotliwość sprawozdań opiekuna wynika zwykle z postanowienia o powołaniu opiekuna, nie może ona być jednak mniejsza, niż raz w roku. Sprawozdania dotyczące osoby małoletniego powinny być składane ustnie lub na piśmie, zaś sprawozdania z zarządu majątkiem - na piśmie lub, jeżeli sąd zezwoli - w formie sprawozdania ustnego do protokołu. Odebranie od opiekuna sprawozdania może być połączone z wysłuchaniem osoby poddanej opiece. Zgodnie z przepisami obowiązującego regulaminu wewnętrznego urzędowania sądów powszechnych, sąd powinien okresowo wysłuchiwać osoby poddane opiece, chyba że ze względu na ich stan psychiczny lub umysłowy byłoby to oczywiście niecelowe z tym zastrzeżeniem, że sąd może połączyć wysłuchanie osoby poddanej opiece z odebraniem sprawozdania od opiekuna.

Wysłuchanie to powinno się odbywać w warunkach przewidzianych w art. 574 § 1 k.p.c., a więc sąd powinien zważać, aby osobiste stawiennictwo małoletniego nie wywołało ujemnych następstw dla jego stanu psychicznego i jego wychowania. Postanowienie co do nakazania osobistego stawiennictwa małoletniego powinno być podejmowane z dużą ostrożnością i w zasadzie tylko wtedy, gdy osobisty udział małoletniego jest celowy i konieczny. 

Nie ma przepisów regulujących, co ma zawierać sprawozdanie opiekuna z wykonywanej pieczy nad osobą małoletniego. Sprawozdanie takie powinno jednak być szczegółowe i zawierać wszystkie istotne dane odnoszące się do osoby małoletniego, a także umożliwiające dokonanie oceny postępowania opiekuna w zakresie troski o osobę dziecka.

Jak sąd opiekuńczy bada sprawozdania i rachunki opiekuna?

Sąd opiekuńczy bada sprawozdania i rachunki opiekuna pod względem rzeczowym i rachunkowym, zarządza w razie potrzeby ich sprostowanie i uzupełnienie oraz orzeka, czy i w jakim zakresie rachunki zatwierdza. Zatwierdzenie rachunku przez sąd opiekuńczy nie wyłącza jednak odpowiedzialności opiekuna za szkodę wyrządzoną nienależytym sprawowaniem zarządu majątkiem. 

A co, jeśli opiekun nie sprawuje należycie opieki?

Do zakresu takiego nadzoru sądu opiekuńczego nad sprawowaniem opieki nad małoletnim należy również:

• wydawanie odpowiednich zarządzeń, jeżeli opiekun niewłaściwie wykonuje swoje obowiązki. Jeżeli bowiem opiekun nie sprawuje należycie opieki, sąd opiekuńczy ma obowiązek wydać odpowiednie zarządzenia (np. zarządzić sporządzenie spisu inwentarza majątku dziecka, nakazać opiekunowi skierowanie dziecka do szpitala lub sanatorium, nakazać dokonanie odpowiedniego wydatku na potrzeby dziecka, skierować małoletniego do organizacji lub instytucji powołanej do przygotowania zawodowego albo do innej placówki sprawującej częściową pieczę nad dziećmi, poddać wykonywanie opieki stałemu nadzorowi kuratora sądowego),
• wymierzanie opiekunowi grzywien w razie niewykonywania przez niego zarządzeń sądu,  
• zwolnienie opiekuna, jeżeli dopuszcza się on czynów i zaniedbań naruszających dobro podopiecznego.

Przykład

• Pokrzywdzony małoletni nie jest uprawniony do złożenia wniosku o ściganie sprawcy przestępstwa ściganego na wniosek. W wypadku, gdy przedstawiciel ustawowy albo osoba, pod której stałą pieczą pokrzywdzony pozostaje, nie składa - z naruszeniem dobra małoletniego - takiego wniosku, sąd opiekuńczy wydaje odpowiednie zarządzenie. W razie zaś niezłożenia powyższego wniosku przed wszczęciem postępowania osoba do tego uprawniona może - do czasu upływu okresu przedawnienia karalności - złożyć taki wniosek w każdym stadium toczącego się postępowania, a nawet po prawomocnym umorzeniu postępowania spowodowanym brakiem wniosku. 

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. 1964 r., Nr 9, poz. 59, ze zmianami);
• Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. 1964 r., Nr 43, poz. 296, ze zmianami);
• Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 19 listopada 1987 r. - Regulamin wewnętrznego urzędowania sądów powszechnych (Dz. U. 1987 r., Nr 38, poz. 218, ze zmianami)

A.J.
Zespół e-prawnik.pl