Spis treści
Obligatoryjność powołania rady nadzorczej
W przypadku spółki akcyjnej powołanie rady nadzorczej jest zawsze obowiązkowe, niezależnie od wielkości spółki czy liczby akcjonariuszy. Spółka akcyjna nie może zostać zarejestrowana bez powołanego organu kontrolnego, a rada musi istnieć przez cały okres funkcjonowania spółki.
Uwaga prawna
Jeżeli spółka pozostaje bez rady nadzorczej dłużej niż trzy miesiące, członkowie zarządu ponoszą odpowiedzialność karną przewidzianą w Kodeksie spółek handlowych. To rozwiązanie podkreśla kluczową rolę organu nadzorczego w strukturze spółki akcyjnej.
Skład i wymagania wobec członków
Liczba członków rady
Statut spółki musi określać liczbę członków rady nadzorczej lub przynajmniej minimalną lub maksymalną liczbę członków oraz podmiot uprawniony do ustalania jej składu. Zgodnie z Kodeksem spółek handlowych:
Spółki niepubliczne
Minimum 3 członków rady nadzorczej zgodnie z art. 385 § 1 KSH
Spółki publiczne
Co najmniej 5 członków rady nadzorczej według wymogów szczególnych
Spółki szczególne
Przepisy szczegółowe mogą przewidywać wyższe wymagania liczbowe
Wymagania wobec członków
Członkiem rady nadzorczej może być wyłącznie osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych. Po nowelizacji KSH z 2022 roku rozszerzono katalog wykluczeń:
- Osoba skazana prawomocnym wyrokiem za przestępstwa przeciwko ochronie informacji, wiarygodności dokumentów, mieniu, obrotowi gospodarczemu
- Skazana za przestępstwa przeciwko obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi
- Skazana za przestępstwa określone w art. 587-587?, art. 590 i art. 591 KSH
- Skazana za przestępstwa określone w art. 228-231 i rozdziałach XXXIII-XXXVII Kodeksu karnego
Zakazy w składzie rady
Nie może wejść w skład rady nadzorczej:
- Członek zarządu, prokurent, likwidator spółki
- Kierownik oddziału lub zakładu spółki
- Osoba zatrudniona w spółce, główny księgowy
- Radca prawny, adwokat spółki
- Osoba podlegająca bezpośrednio członkom zarządu lub likwidatorom
- Członkowie zarządu i likwidatorzy spółek zależnych
Powoływanie i odwoływanie członków
Członków rady nadzorczej co do zasady powołuje i odwołuje walne zgromadzenie akcjonariuszy. Statut może jednak przewidywać inny sposób powoływania, z wyłączeniem rozwiązań sprzecznych z prawem (np. powoływanie przez zarząd).
Wybór "grupami"
Kodeks spółek handlowych przewiduje szczególny tryb powoływania członków rady "grupami", który może być uruchomiony na wniosek akcjonariuszy reprezentujących co najmniej jedną piątą kapitału zakładowego.
Wniosek o wybór grupami musi być zgłoszony na tyle wcześnie, by wybór mógł odbyć się na najbliższym walnym zgromadzeniu - najpóźniej do ogłoszenia porządku obrad.
Grupy tworzone są z akcjonariuszy reprezentujących część akcji wynikającą z podziału ogólnej liczby akcji przez liczbę członków rady.
Każda grupa wybiera jedną osobę do składu rady. Każdej akcji przysługuje jeden głos (bez względu na uprzywilejowania).
Gdy choć jeden członek zostanie wybrany tym trybem, wygasają przedterminowo mandaty wszystkich dotychczasowych członków rady.
Kadencja i wynagrodzenie
Kadencja członka rady nadzorczej trwa maksymalnie 5 lat. Ponowne powoływanie na kolejne kadencje jest możliwe, ale nie może nastąpić wcześniej niż na rok przed upływem bieżącej kadencji.
Wynagrodzenie członka rady określa statut albo uchwała walnego zgromadzenia akcjonariuszy. Możliwe jest nieodpłatne sprawowanie funkcji. Niezależnie od wynagrodzenia, członkom przysługuje zwrot kosztów związanych z udziałem w pracach rady.
Kompetencje i obowiązki rady
Rada nadzorcza sprawuje stały nadzór nad działalnością spółki we wszystkich dziedzinach. Jest organem kontrolnym i nadzorczym, ale nie może wydawać zarządowi wiążących poleceń dotyczących prowadzenia spraw spółki.
Podstawowe obowiązki
Do szczególnych obowiązków rady nadzorczej należą:
- Ocena sprawozdania zarządu z działalności spółki oraz sprawozdania finansowego za ubiegły rok obrotowy
- Ocena wniosków zarządu dotyczących podziału zysku albo pokrycia straty
- Sporządzanie corocznego pisemnego sprawozdania z działalności rady nadzorczej
- Składanie walnemu zgromadzeniu sprawozdania z wyników ocen
Nowość: Sprawozdanie rady nadzorczej
Od 2022 roku sprawozdanie rady nadzorczej musi zawierać co najmniej:
- Ocenę sytuacji spółki z uwzględnieniem systemów kontroli wewnętrznej i zarządzania ryzykiem
- Ocenę realizacji przez zarząd obowiązków informacyjnych wobec rady
- Ocenę racjonalności polityki spółki w zakresie sponsoringu, darowizn i działalności charytatywnej
Uprawnienia kontrolne
W celu wykonania obowiązków kontrolnych rada może:
- Badać wszystkie dokumenty spółki
- Żądać od zarządu, prokurentów i pracowników sprawozdań i wyjaśnień
- Dokonywać rewizji stanu majątku spółki
- Żądać informacji dotyczących spółek zależnych i powiązanych
Rozszerzone uprawnienia informacyjne
Po nowelizacji z 2022 roku rada może żądać informacji nie tylko od zarządu, ale także od osób wykonujących na rzecz spółki czynności na podstawie umów o dzieło, zlecenia i podobnych. Informacje muszą być przekazane w terminie dwóch tygodni.
Kompetencje wobec zarządu
Rada nadzorcza ma szerokie uprawnienia wobec zarządu:
- Powołuje i odwołuje członków zarządu (o ile statut nie stanowi inaczej)
- Ustala wynagrodzenie członków zarządu
- Może zawieszać członków zarządu z ważnych powodów
- Może delegować swojego członka do czasowego zastąpienia członka zarządu (maksymalnie na 3 miesiące)
- Reprezentuje spółkę w sporach z członkami zarządu
Prawo do powołania doradcy
Jedna z najważniejszych nowości wprowadzonych w 2022 roku to prawo rady nadzorczej do powołania doradcy. To istotne wzmocnienie kompetencji kontrolnych rady.
Uprawnienia doradcy rady
Rada nadzorcza może podjąć uchwałę w sprawie zbadania na koszt spółki określonej sprawy dotyczącej działalności spółki lub jej majątku przez wybranego doradcę. Doradca może zostać również wybrany w celu przygotowania analiz i opinii.
Kluczowe cechy tego rozwiązania:
- W umowie z doradcą spółkę reprezentuje rada nadzorcza (nie zarząd)
- Zarząd musi zapewnić doradcy dostęp do dokumentów i udzielić żądanych informacji
- Doradca obowiązany jest zachować tajemnicę informacji otrzymanych od spółki
- Rada może udostępnić wyniki pracy doradcy akcjonariuszom (z ograniczeniami)
Ograniczenia w statucie
Statut może wyłączyć lub ograniczyć prawo rady do zawierania umów z doradcą, np. przez określenie maksymalnego łącznego kosztu wynagrodzenia wszystkich doradców w roku obrotowym.
Tryb pracy i podejmowanie uchwał
Organizacja pracy
Regulamin określający organizację i sposób wykonywania czynności przez radę uchwala walne zgromadzenie akcjonariuszy lub statutowo upoważniona rada.
Podstawowe zasady:
- Rada działa kolegialnie poprzez podejmowanie uchwał
- Kworum wynosi połowę składu rady (wszyscy członkowie muszą być zaproszeni)
- Przynajmniej 3 posiedzenia w roku obrotowym
- Możliwość delegowania członków do samodzielnych czynności nadzorczych
Tryby głosowania
Głosowanie osobiste
Podstawowy tryb głosowania na posiedzeniach rady nadzorczej
Głosowanie pisemne
Za pośrednictwem innego członka (nie dotyczy spraw wprowadzanych na posiedzeniu)
Komunikacja zdalna
Przy wykorzystaniu środków bezpośredniego komunikowania się na odległość
Ograniczenia trybu pisemnego
Tryb pisemny lub telefoniczny nie jest możliwy w sprawach osobowych: przy wyborze przewodniczącego, powoływaniu członka zarządu oraz odwoływaniu i zawieszaniu w czynnościach tych osób.
Komitety rady nadzorczej
Nowelizacja z 2022 roku wprowadza możliwość ustanawiania przez radę komitetów do pełnienia określonych czynności nadzorczych. Komitety mogą być stałe lub doraźne, ale nie stanowią samodzielnych organów spółki.
Odpowiedzialność członków
Członkowie rady nadzorczej odpowiadają wobec spółki za każdą zawinioną przez siebie szkodę wyrządzoną działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub postanowieniami statutu.
Zasada business judgment rule
Nowelizacja z 2022 roku wprowadza zasadę, że członek rady nie naruszy obowiązku staranności, jeżeli działając w sposób lojalny wobec spółki, będzie postępować w granicach uzasadnionego ryzyka gospodarczego na podstawie dostępnych informacji, analiz i opinii.
Członkowie rady powinni:
- Dokładać staranności wynikającej z zawodowego charakteru działalności
- Dochować lojalności wobec spółki
- Działać w interesie spółki
- Zachować poufność informacji otrzymanych w związku z pełnieniem funkcji
Odpowiedzialność może powstać m.in. w przypadku:
- Dopuszczenia do wyrządzenia szkody przez nieprawidłowe badanie sprawozdania finansowego
- Nadmiernie wygórowanej zapłaty za wkłady niepieniężne, nabywane mienie czy usługi
- Dokonania nienależnych świadczeń na rzecz akcjonariusza
Podsumowanie
Rada nadzorcza w spółce akcyjnej jest obowiązkowym organem kontrolnym o szerokich kompetencjach. Nowelizacja Kodeksu spółek handlowych z 2022 roku znacząco wzmocniła pozycję rady, wprowadzając nowe narzędzia kontrolne, w tym prawo do powołania doradcy i rozszerzone uprawnienia informacyjne.
Kluczowe punkty do zapamiętania
- Rada nadzorcza jest stałym, obowiązkowym organem spółki akcyjnej
- Kadencja członka trwa maksymalnie 5 lat
- Rada wybiera członków zarządu, sama jest powoływana przez walne zgromadzenie
- Możliwe jest powoływanie rady "grupami" przez akcjonariuszy
- Rada może delegować członka do zarządu czasowo (maksymalnie na 3 miesiące)
- Od 2022 roku rada może powołać doradcy i ma rozszerzone uprawnienia informacyjne
Podstawa prawna: Ustawa z dnia 15 września 2000 r. - Kodeks spółek handlowych (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 18) ze zmianami wprowadzonymi ustawą z dnia 9 lutego 2022 r. o zmianie ustawy - Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2022 poz. 807).