Jak ma przebiegać elektroniczny obrót \"instrumentami finansowymi\"?

Co to są "instrumenty finansowe"?

Instrumentami finansowymi w rozumieniu ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi są: 

1. papiery wartościowe – tzn.: 

• akcje, prawa poboru w rozumieniu Kodeksu spółek handlowych, prawa do akcji, warranty subskrypcyjne, kwity depozytowe, obligacje, listy zastawne, certyfikaty inwestycyjne i inne zbywalne papiery wartościowe, w tym inkorporujące prawa majątkowe odpowiadające prawom wynikającym z akcji lub z zaciągnięcia długu, wyemitowane na podstawie właściwych przepisów prawa polskiego lub obcego, 

• inne zbywalne prawa majątkowe, które powstają w wyniku emisji, inkorporujące uprawnienie do nabycia lub objęcia papierów wartościowych określonych wyżej, lub wykonywane poprzez dokonanie rozliczenia pieniężnego (prawa pochodne);  

2. niebędące papierami wartościowymi: 

• tytuły uczestnictwa w instytucjach zbiorowego inwestowania – czyli wyemitowane na podstawie właściwych przepisów prawa polskiego lub obcego papiery wartościowe lub niebędące papierami wartościowymi instrumenty finansowe reprezentujące prawa majątkowe przysługujące uczestnikom instytucji zbiorowego inwestowania, w tym w szczególności jednostki uczestnictwa funduszy inwestycyjnych, 

• instrumenty rynku pieniężnego – tj. papiery wartościowe lub niebędące papierami wartościowymi instrumenty finansowe, wyemitowane lub wystawione na podstawie właściwych przepisów prawa polskiego lub obcego, które mogą być przedmiotem obrotu na rynku pieniężnym (czyli w systemie obrotu instrumentami finansowymi opiewającymi wyłącznie na wierzytelności pieniężne, o terminie realizacji praw, liczonym od dnia ich wystawienia albo nabycia w obrocie pierwotnym, nie dłuższym niż rok), 

• finansowe kontrakty terminowe oraz inne równoważne instrumenty finansowe rozliczane pieniężnie, umowy forward dotyczące stóp procentowych, swapy akcyjne, swapy na stopy procentowe, swapy walutowe, 

• opcje kupna lub sprzedaży instrumentów finansowych, opcje na stopy procentowe, opcje walutowe, opcje na takie opcje, oraz inne równoważne instrumenty finansowe rozliczane pieniężnie, 

• prawa majątkowe, których cena zależy bezpośrednio lub pośrednio od wartości oznaczonych co do gatunku rzeczy, określonych rodzajów energii, miernikowi limitów wielkości produkcji lub emisji zanieczyszczeń (pochodne instrumenty towarowe), 

• inne instrumenty, jeżeli zostały dopuszczone do obrotu na rynku regulowanym na terytorium państwa członkowskiego lub są przedmiotem ubiegania się o takie dopuszczenie.  

Prawo do akcji oznacza przy tym papier wartościowy, z którego wynika uprawnienie do otrzymania, niemających formy dokumentu, akcji nowej emisji spółki publicznej, powstające z chwilą dokonania przydziału tych akcji i wygasające z chwilą zarejestrowania akcji w depozycie papierów wartościowych albo z dniem uprawomocnienia się postanowienia sądu rejestrowego odmawiającego wpisu podwyższenia kapitału zakładowego do rejestru przedsiębiorców.

Natomiast kwit depozytowy to papier wartościowy wystawiony przez instytucję finansową z siedzibą na terytorium państwa członkowskiego lub innego państwa należącego do OECD: 

• poza terytorium Polski w związku z papierami wartościowymi dopuszczonymi do obrotu na rynku regulowanym na terytorium Polski albo papierami wartościowymi wyemitowanymi poza tym terytorium, albo 

• na terytorium Polski w związku z papierami wartościowymi wyemitowanymi poza tym terytorium, będącymi przedmiotem obrotu na zagranicznym rynku regulowanym w państwie członkowskim lub w państwie należącym do OECD 

- w którym inkorporowane jest prawo do zamiany tego papieru wartościowego na określone papiery wartościowe we wskazanej w warunkach emisji proporcji, przejście na właściciela tego papieru wartościowego praw majątkowych stanowiących pożytki z papierów wartościowych lub ich równowartości oraz, w przypadku akcji - możliwość wydania przez właściciela tego papieru wartościowego jego emitentowi wiążącej dyspozycji co do sposobu głosowania na walnym zgromadzeniu. 

Obrót elektroniczny

Zgodnie z ustawą o obrocie instrumentami finansowymi, oświadczenia woli w związku z dokonywaniem czynności dotyczących obrotu papierami wartościowymi lub innymi instrumentami finansowymi na podstawie ustawy oraz innych czynności wykonywanych w ramach działalności podmiotów nadzorowanych w zakresie regulowanym ustawą, mogą być składane w postaci elektronicznej, jeżeli strony w umowie tak postanowiły. Dokumenty związane z takimi czynnościami mogą być sporządzane na nośnikach elektronicznych, o ile dokumenty te będą w sposób należyty utworzone, utrwalone, przekazane, przechowywane i zabezpieczone. 

Oświadczenie woli złożone w postaci elektronicznej, zawarte w ww. dokumencie związanym z takimi czynnościami spełnia wymagania formy pisemnej także wtedy, gdy forma pisemna została zastrzeżona pod rygorem nieważności. Oznacza to, iż jeśli w jakichś przepisach zastrzeżone są pewne sankcje związane z niezachowaniem formy pisemnej oświadczenia woli (np. nieważność umowy, ograniczenia dowodowe co do faktu złożenia takiego oświadczenia woli), to nie trzeba się ich obawiać w przypadku składania elektronicznie oświadczenia woli w związku z dokonywaniem czynności dotyczących obrotu papierami wartościowymi lub innymi instrumentami finansowymi w zakresie unormowanym w ustawie (o ile oczywiście spełnione są wszystkie warunki określone dla takiej formy w przepisach). Jest to więc forma równoważna do formy pisemnej. 

Od 20 grudnia 2005 r. obwiązuje rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 2 grudnia 2005 r. w sprawie postępowania z dokumentami związanymi z dokonywaniem niektórych czynności regulowanych ustawą o obrocie instrumentami finansowymi. Rozporządzenie to określa sposób tworzenia, utrwalania, przekazywania, przechowywania i zabezpieczania na elektronicznych nośnikach informacji, dokumentów związanych z dokonywaniem czynności dotyczących obrotu papierami wartościowymi lub innymi instrumentami finansowymi, lub innych czynności wykonywanych w ramach działalności podmiotów w zakresie regulowanym nową ustawą o obrocie instrumentami finansowymi. Poniżej wskazujemy, co z niego wynika. 

Co to jest dokument w rozumieniu rozporządzenia i jak go utworzyć, utrwalić i przekazać?

Utworzenie dokumentu polega na zapisaniu na elektronicznym nośniku informacji sekwencji danych związanych z czynnością dotyczącą obrotu papierami wartościowymi lub innymi instrumentami finansowymi, albo inną czynnością dokonywaną w ramach działalności podmiotów w zakresie regulowanym ustawą.

Utrwalenie dokumentu polega na jego zapisaniu na elektronicznym nośniku informacji w sposób zapewniający możliwość sprawdzenia jego integralności, weryfikacji podpisu elektronicznego oraz odczytania wszystkich informacji zawartych w tym dokumencie, aż do zakończenia okresu przechowywania dokumentu.

Przekazanie dokumentu natomiast następuje przez przekazanie elektronicznego nośnika informacji, na którym został utrwalony dokument, lub dokonanie elektronicznej transmisji dokumentu. Dokument przekazuje się w sposób zapewniający zachowanie jego integralności. Przez „integralność dokumentu” należy przy tym rozumieć właściwość polegającą na tym, że zawartość dokumentu nie uległa zmianie od chwili jego utworzenia.  

Jak należy przechowywać dokumenty elektroniczne?

Przechowywany może być tylko dokument utrwalony. Dokument przechowuje się przy tym w sposób umożliwiający ustalenie dokładnej daty jego utrwalenia. 

Jeżeli okres trwałości zapisu na elektronicznym nośniku informacji, gwarantowany przez producenta tego nośnika, jest krótszy od wymaganego okresu przechowywania dokumentu, wówczas utrwalone na nośniku dokumenty należy przenieść na inny elektroniczny nośnik informacji przed upływem gwarantowanego przez producenta okresu trwałości zapisu. Elektroniczny nośnik informacji, z którego przeniesiono zapis, podlega modyfikacji w celu uniemożliwienia odtworzenia dokumentu. 

Dokument przechowuje się w oryginale i co najmniej w jednej kopii. Sposób przechowywania nośnika dokumentu i jego kopii powinien zapewniać bezpieczeństwo zapisanych na nich dokumentów. 

Kopia dokumentu powinna być identyczna z oryginałem, z którego ją utworzono. Dokument może być kopiowany jedynie pod nadzorem osób, które zostały do tego uprawnione zgodnie z wewnętrznymi procedurami podmiotu, z zachowaniem zasad bezpieczeństwa obrotu oraz ochrony interesów inwestorów. 

Elektroniczny nośnik informacji użyty do przechowywania dokumentu powinien zawierać oznaczenie umożliwiające identyfikację tego nośnika (identyfikator). 

Po upływie wymaganego okresu przechowywania dokument zostaje usunięty z elektronicznego nośnika informacji w sposób nieodwracalny. W przypadku upływu wymaganego okresu przechowywania wszystkich dokumentów utrwalonych na elektronicznym nośniku informacji, nośnik ten podlega modyfikacji w celu uniemożliwienia odtworzenia tych dokumentów.  

Jak zabezpieczyć dokumenty?

Dokument uważa się za zabezpieczony, jeżeli są spełnione łącznie, w sposób ciągły, następujące warunki: 

1. dostęp do niego mają wyłącznie osoby uprawnione; 

2. jest chroniony przed przypadkowym lub nieuprawnionym zniszczeniem; 

3. zastosowano metody i środki ochrony dokumentu, których skuteczność w czasie ich zastosowania jest powszechnie uznawana. 

Zabezpieczenie dokumentów wymaga zatem m.in.: 

• systematycznego dokonywania analizy stanu ich zagrożeń; 

• opracowania i stosowania procedur zabezpieczania dokumentów i systemów ich przetwarzania, w tym procedur dostępu; 

• stosowania środków bezpieczeństwa adekwatnych do stanu ich zagrożeń; 

• bieżącego kontrolowania funkcjonowania wszystkich organizacyjnych i techniczno-informatycznych sposobów zabezpieczenia dokumentów, a także okresowego dokonywania oceny skuteczności tych sposobów.  

Podstawa prawna:

• Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 2 grudnia 2005 r. w sprawie postępowania z dokumentami związanymi z dokonywaniem niektórych czynności regulowanych ustawą o obrocie instrumentami finansowymi (Dz. U. 2005 r., Nr 242, poz. 2041);

• Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (Dz. U. 2005 r., Nr 183, poz. 1538);

• Ustawa z dnia 15 września 2000 r. - Kodeks spółek handlowych (Dz. U. 2000 r., Nr 94, poz. 1037, ze zm.)

A.J.
Zespół e-prawnik.pl