Obrót instrumentami finansowymi

24.10.2005

Nowa bardzo obszerna ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi reguluje, od 24 października br., zasady, tryb i warunki podejmowania i prowadzenia działalności w zakresie obrotu instrumentami finansowymi, prawa i obowiązki podmiotów uczestniczących w tym obrocie (np. domy maklerskie, banki powiernicze, kluby inwestorów) oraz wykonywanie nadzoru w tym zakresie. W szczególności określone zostały warunki i zasady wykonywania czynności maklerskich. Przepisów tej ustawy nie stosuje się tylko do weksli i czeków.

Czemu służy nowa ustawa?

Ustawa o obrocie instrumentami finansowymi jest jedną z trzech ustaw wydzielonych z zakresu regulacji znajdującej się w dotychczas obowiązującej ustawie z dnia 21 sierpnia 1997 r. – Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi. Nowa ustawa pozostawia jednak szereg jej dotychczasowych, ugruntowanych w praktyce uregulowań i konstrukcji prawnych, które stanowią odzwierciedlenie podstawowych zasad funkcjonowania polskiego rynku kapitałowego, będąc też wyrazem implementacji standardów prawnych wyznaczonych w stosownych przepisach prawa wspólnotowego lub określonych wprost w ustawodawstwie krajowym państw posiadających najbardziej rozwinięte rynki kapitałowe.

Jakie ważniejsze zmiany wprowadza ustawa?

Zasadnicze zmiany w stosunku do przepisów dotychczas obowiązujących to:

rezygnacja z zasady przymusu rynku regulowanego (koncentracji obrotu wtórnego na rynku regulowanym),
liberalizacja zasad funkcjonowania systemu depozytowo-rozliczeniowego,
ujednolicenie pojęcia instrumentu finansowego,
wprowadzenie instytucji agenta domu maklerskiego,
wprowadzenie możliwości prowadzenia doradztwa inwestycyjnego i zarządzania portfelem inwestycyjnym przez spóółkę komandytowo-akcyjną,
wprowadzenie konstrukcji alternatywnych systemów obrotu (organizowanie tzw. MTF - Multilateral Trading Facility),
wprowadzenie możliwości zawierania przez brokerów transakcji wewnętrznych z klientami w obrocie wtórnym,
złagodzenie rygorystycznego zakazu nabywania przez dom maklerski akcji podmiotu dominującego,
zmiana rozumienia pojęcia „warunki prowadzenia działalności maklerskiej” przez rozszerzenie również na warunki zawarte w przepisach odrębnych odnoszących się do zagranicznych przedsiębiorców prowadzących działalność gospodarczą na terytorium Polski,
wprowadzenie procedury konsultacyjnej w zakresie przyjętych praktyk rynkowych – wyznacznikiem winien być tu art. 3 Dyrektywy Komisji 2004/72/WE z dnia 29 kwietnia 2004 r. wykonującej dyrektywę 2003/6/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w zakresie dopuszczalnych praktyk rynkowych, definicji informacji wewnętrznej w odniesieniu do towarowych instrumentów pochodnych, sporządzania list osób mających dostęp do informacji wewnętrznych, powiadamiania o transakcjach związanych z zarządem oraz powiadamiania o podejrzanych transakcjach,
wprowadzenie instytucji notyfikacji podejrzanych transakcji – w sposób modyfikujący i uzupełniający dotychczasowe regulacje, w związku z art. 7–11 ww. Dyrektywy Komisji 2004/72/WE,
wprowadzenie procedury konsultacyjnej dotyczącej projektowanych zmian legislacyjnych, zgodnej z art. 11 akapit 2 Dyrektywy 2003/6/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2003 r. w sprawie wykorzystywania poufnych informacji i manipulacji na rynku (nadużyć na rynku – „market abuse”),
wprowadzenie odpowiedzialności administracyjnej za naruszenie przepisów regulujących kwestie związane ze sporządzaniem i rozpowszechnianiem rekomendacji dotyczących instrumentów finansowych oraz emitentów oraz włączenie do zakresu podmiotowego przepisu, dziennikarzy sporzadzajacych lub rozpowszechniających takie rekomendacje, zgodnie z postanowieniami dyrektywy 2003/6/WE oraz dyrektywy 2003/125/WE,
zmiana trybu notyfikacji przez „management” emitenta o transakcjach dokonywanych na papierach wartościowych emitenta,
określenie czynników, jakie uczestnicy rynku oraz Komisja Papierów Wartościowych i Giełd biorą pod uwagę oceniając, czy dane zachowanie stanowi manipulację kursem instrumentu finansowego,
likwidacja środka specjalnego.

Co obejmuje pojęcie "instrumenty finansowe"?

Ustawa ma szeroki zakres zastosowania. Instrumentami finansowymi w jej rozumieniu są bowiem:

papiery wartościowe (tzn. akcje, prawa poboru, prawa do akcji, warranty subskrypcyjne, kwity depozytowe, obligacje, listy zastawne, certyfikaty inwestycyjne i inne zbywalne papiery wartościowe, w tym inkorporujące prawa majątkowe odpowiadające prawom wynikającym z akcji lub z zaciągnięcia długu, wyemitowane na podstawie właściwych przepisów prawa polskiego lub obcego, a także inne zbywalne prawa majątkowe, które powstają w wyniku emisji, inkorporujące uprawnienie do nabycia lub objęcia ww. papierów wartościowych, lub wykonywane poprzez dokonanie rozliczenia pieniężnego – tj. prawa pochodne);
niebędące papierami wartościowymi:

tytuły uczestnictwa w instytucjach zbiorowego inwestowania,
instrumenty rynku pieniężnego,
finansowe kontrakty terminowe oraz inne równoważne instrumenty finansowe rozliczane pieniężnie, umowy forward dotyczące stóp procentowych, swapy akcyjne, swapy na stopy procentowe, swapy walutowe,
opcje kupna lub sprzedaży instrumentów finansowych, opcje na stopy procentowe, opcje walutowe, opcje na takie opcje, oraz inne równoważne instrumenty finansowe rozliczane pieniężnie,
prawa majątkowe, których cena zależy bezpośrednio lub pośrednio od wartości oznaczonych co do gatunku rzeczy, określonych rodzajów energii, mierników i limitów wielkości produkcji lub emisji zanieczyszczeń (pochodne instrumenty towarowe),
inne instrumenty, jeżeli zostały dopuszczone do obrotu na rynku regulowanym na terytorium państwa członkowskiego lub są przedmiotem ubiegania się o takie dopuszczenie.

Emisja papierów wartościowych

Papiery wartościowe:

będące przedmiotem oferty publicznej lub
dopuszczone do obrotu na rynku regulowanym, lub
wprowadzone do alternatywnego systemu obrotu, lub
emitowane przez Skarb Państwa lub Narodowy Bank Polski

- nie mają formy dokumentu, od chwili ich zarejestrowania na podstawie umowy, o której mowa niżej (dematerializacja). Papiery wartościowe mogą nie mieć formy dokumentu również w przypadku, gdy przewidują to odrębne przepisy dotyczące emisji tych papierów.

Natomiast papiery wartościowe:

będące przedmiotem oferty publicznej, które nie będą podlegać dopuszczeniu do obrotu na rynku regulowanym, albo
wprowadzone wyłącznie do alternatywnego systemu obrotu

- mogą mieć formę dokumentu, jeżeli emitent lub wprowadzający tak postanowi.

Przed rozpoczęciem oferty publicznej zdematerializowanych papierów wartościowych emitent jest obowiązany do zawarcia z Krajowym Depozytem umowy, której przedmiotem jest rejestracja w depozycie papierów wartościowych, papierów wartościowych objętych ofertą publiczną.

Również w przypadku gdy dopuszczenie takich papierów wartościowych do obrotu na rynku regulowanym lub wprowadzenie do alternatywnego systemu obrotu nie jest poprzedzone ofertą publiczną, emitent jest obowiązany do zawarcia z Krajowym Depozytem umowy, której przedmiotem jest rejestracja w depozycie papierów wartościowych, papierów wartościowych będących przedmiotem ubiegania się o dopuszczenie do obrotu na rynku regulowanym albo o wprowadzenie do alternatywnego systemu obrotu, przed złożeniem wniosku o dopuszczenie papierów wartościowych do obrotu na rynku regulowanym albo o wprowadzenie do alternatywnego systemu obrotu.

Jeżeli system rejestracji papierów wartościowych emitowanych przez Skarb Państwa lub opiewających na wynikające z nich zbywalne prawa majątkowe będzie prowadzony przez Narodowy Bank Polski, emitent będący Skarbem Państwa jest obowiązany, przed rozpoczęciem oferty publicznej, a w przypadku gdy dopuszczenie takich papierów wartościowych do obrotu na rynku regulowanym lub wprowadzenie ich do alternatywnego systemu obrotu nie jest poprzedzone ofertą publiczną - przed złożeniem wniosku o dopuszczenie papierów wartościowych do obrotu na rynku regulowanym albo o wprowadzenie do alternatywnego systemu obrotu, do zawarcia z Narodowym Bankiem Polskim umowy, której przedmiotem jest rejestracja papierów wartościowych w takim systemie.

Przed złożeniem wniosku o dopuszczenie instrumentów finansowych niebędących papierami wartościowymi do obrotu na rynku regulowanym, podmiot ubiegający się o dopuszczenie do obrotu tych instrumentów jest obowiązany do zawarcia z Krajowym Depozytem umowy, której przedmiotem jest rejestracja w depozycie papierów wartościowych, instrumentów finansowych będących przedmiotem ubiegania się o dopuszczenie do obrotu na rynku regulowanym.

W przypadku papierów wartościowych wyemitowanych poza terytorium Polski przedmiotem rejestracji może być ta część papierów wartościowych, która stanowi przedmiot oferty publicznej, lub które mają być dopuszczone do obrotu na rynku regulowanym albo wprowadzone do alternatywnego systemu obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Zawarcie ww. umowy o rejestrację papierów wartościowych wymaga upoważnienia zawartego w uchwale organu stanowiącego emitenta, a w przypadku emitenta będącego spółką akcyjną - walnego zgromadzenia.

W przypadku papierów wartościowych wydanych w formie dokumentu, emitent jest obowiązany, przed zawarciem takiej umowy złożyć te papiery do depozytu prowadzonego na terytorium Polski przez firmę inwestycyjną lub Krajowy Depozyt. Podmioty te są obowiązane utworzyć rejestr osób uprawnionych z tych papierów. Dla papierów wartościowych wydanych w formie dokumentu, zapisy w powyższym rejestrze uzyskują znaczenie prawne zapisów na rachunkach papierów wartościowych, a dokumenty złożone do depozytu zostają pozbawione mocy prawnej z chwilą zarejestrowania tych papierów w depozycie papierów wartościowych.

W przypadku papierów wartościowych wydanych w formie dokumentu poza terytorium RP obowiązek złożenia do depozytu uznaje się za spełniony przez zarejestrowanie tych papierów wartościowych, przed zawarciem umowy w sprawie rejestracji z Krajowym Depozytem przez osobę prawną lub inną jednostkę organizacyjną wykonującą poza terytorium RP zadania w zakresie centralnej rejestracji papierów wartościowych lub rozliczania transakcji zawieranych w obrocie papierami wartościowymi.

Dokumenty, w formie których wydane zostały papiery wartościowe zarejestrowane przez powyższy podmiot tracą moc prawną na terytorium Polski z chwilą zarejestrowania tych papierów w depozycie papierów wartościowych.

Przeniesienie praw z papierów wartościowych

Prawa ze zdematerializowanych papierów wartościowych powstają z chwilą zapisania ich po raz pierwszy na rachunku papierów wartościowych i przysługują osobie będącej posiadaczem tego rachunku.

Umowa zobowiązująca do przeniesienia zdematerializowanych papierów wartościowych przenosi te papiery z chwilą dokonania odpowiedniego zapisu na rachunku papierów wartościowych. W przypadku gdy ustalenie prawa do pożytków ze zdematerializowanych papierów wartościowych nastąpiło w dniu, w którym w depozycie papierów wartościowych powinno zostać przeprowadzone rozliczenie transakcji, lub później, a papiery te są nadal zapisane na rachunku zbywcy, pożytki przypadają nabywcy w chwili dokonania zapisu na jego rachunku papierów wartościowych. Dokonanie zapisu na rachunku papierów wartościowych na podstawie powyższej następuje po dokonaniu zarejestrowania przeniesienia papierów wartościowych pomiędzy odpowiednimi kontami depozytowymi.

Jeśli nabycie zdematerializowanych papierów wartościowych nastąpiło na podstawie zdarzenia prawnego powodującego z mocy ustawy przeniesienie tych papierów, zapis na rachunku papierów wartościowych nabywcy jest dokonywany na jego żądanie.

Powyższe zasady stosuje się także do:

wyemitowanych poza terytorium Polski papierów wartościowych będących przedmiotem oferty publicznej lub dopuszczonych do obrotu na rynku regulowanym albo wprowadzonych do alternatywnego systemu obrotu, pod warunkiem zarejestrowania tych papierów wartościowych w depozycie papierów wartościowych;
odpowiednio do niebędących papierami wartościowymi maklerskich instrumentów finansowych będących przedmiotem obrotu zorganizowanego.

Czewmu służy tzw. imienne świadectwo depozytowe?

Na żądanie posiadacza rachunku papierów wartościowych podmiot prowadzący ten rachunek (wystawiający), wystawia mu, na piśmie, oddzielnie dla każdego rodzaju papierów wartościowych, imienne świadectwo depozytowe. Na żądanie posiadacza rachunku w treści wystawianego świadectwa może zostać wskazana część lub wszystkie papiery wartościowe zapisane na tym rachunku.

Imienne świadectwo depozytowe potwierdza legitymację do realizacji uprawnień wynikających z papierów wartościowych wskazanych w jego treści, które nie są lub nie mogą być realizowane wyłącznie na podstawie zapisów na rachunku papierów wartościowych. Warunkiem uczestnictwa w walnym zgromadzeniu spółki publicznej z siedzibą na terytorium Polski jest złożenie w jej siedzibie, najpóźniej na tydzień przed terminem walnego zgromadzenia, świadectwa wystawionego celem potwierdzenia uprawnień posiadacza akcji zdematerializowanych do uczestnictwa w tym zgromadzeniu.

Rynkiem regulowanym, w rozumieniu ustawy, jest działający w sposób stały system obrotu instrumentami finansowymi dopuszczonymi do tego obrotu, zapewniający inwestorom powszechny i równy dostęp do informacji rynkowej w tym samym czasie przy kojarzeniu ofert nabycia i zbycia instrumentów finansowych, oraz jednakowe warunki nabywania i zbywania tych instrumentów, zorganizowany i podlegający nadzorowi właściwego organu na zasadach określonych w przepisach ustawy, jak również uznany przez państwo członkowskie za spełniający te warunki, i wskazany Komisji Europejskiej jako rynek regulowany.

Rynek regulowany

Wtóny tzw. rynek regulowany na terytorium RP obejmuje:

rynek giełdowy - który jest organizowany przez spółkę prowadzącą giełdę;
rynek pozagiełdowy - który jest organizowany przez spółkę prowadzącą rynek pozagiełdowy;
towarowy rynek instrumentów finansowych - który jest organizowany przez giełdę towarową w rozumieniu ustawy z dnia 26 października 2000 r. o giełdach towarowych i obejmuje wyłącznie obrót określonymi instrumentami finansowymi.

Na czym polega zakaz manipulacji instrumentem finansowym?

Zdodnie z przepisami nowej ustawy, zakazana jest manipulacja instrumentem finansowym. Manipulację taką stanowi przy tym:

składanie zleceń lub zawieranie transakcji wprowadzających lub mogących wprowadzić w błąd co do rzeczywistego popytu, podaży lub ceny instrumentu finansowego, chyba że powody tych działań były uprawnione, a złożone zlecenia lub zawarte transakcje nie naruszyły przyjętych praktyk rynkowych na danym rynku regulowanym;
składanie zleceń lub zawieranie transakcji powodujących nienaturalne lub sztuczne ustalenie się ceny jednego lub kilku instrumentów finansowych, chyba że powody tych działań były uprawnione, a złożone zlecenia lub zawarte transakcje nie naruszyły przyjętych praktyk rynkowych na danym rynku regulowanym;
składanie zleceń lub zawieranie transakcji, z zamiarem wywołania innych skutków prawnych niż te, dla osiągnięcia których faktycznie jest dokonywana dana czynność prawna;
rozpowszechnianie za pomocą środków masowego przekazu, w tym internetu, lub w inny sposób fałszywych lub nierzetelnych informacji albo pogłosek, które wprowadzają lub mogą wprowadzać w błąd w zakresie instrumentów finansowych:

- przez dziennikarza - jeżeli nie działał z zachowaniem należytej staranności zawodowej albo jeżeli uzyskał z rozpowszechniania takich informacji bezpośrednią lub pośrednią korzyść majątkową lub osobistą dla siebie lub innej osoby, nawet działając z zachowaniem tej staranności,

- przez inną osobę - jeżeli wiedziała lub przy dołożeniu należytej staranności mogła się dowiedzieć, że są to informacje nieprawdziwe lub wprowadzające w błąd;

składanie zleceń lub zawieranie transakcji przy jednoczesnym wprowadzeniu uczestników rynku w błąd albo wykorzystanie ich błędu, co do ceny instrumentów finansowych;
zapewnianie kontroli nad popytem lub podażą instrumentu finansowego z naruszeniem zasad uczciwego obrotu lub w sposób powodujący bezpośrednie lub pośrednie ustalanie cen nabycia lub zbycia instrumentów finansowych;
nabywanie lub zbywanie instrumentów finansowych na zakończenie notowań powodujące wprowadzenie w błąd inwestorów dokonujących czynności na podstawie ceny ustalonej na tym etapie notowań;
uzyskiwanie korzyści majątkowej z wpływu opinii dotyczących instrumentów finansowych lub ich emitentów wyrażanych w środkach masowego przekazu w sposób okazjonalny lub regularny, na cenę posiadanych instrumentów finansowych, jeśli nie został publicznie ujawniony w sposób pełny i rzetelny występujący konflikt interesu.

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (Dz. U. 2005 r., Nr 183, poz. 1538);
Ustawa z dnia 26 października 2000 r. o giełdach towarowych (Dz. U. 2005 r., Nr 121, ze zm.)

A.J.
Zespół e-prawnik.pl