Postępowanie z wyrobami zawierającymi azbest

Czym jest azbest?

Azbest to minerał o budowie włóknistej. Jest odporny na działanie wysokiej i niskiej temperatury, substancje żrące, wytrzymały na rozciąganie i zgniatanie. Słowo "azbest" oznacza niezniszczalny.

Przez ponad 100 lat azbest był wykorzystywany do produkcji materiałów azbestowo-cementowych. W Polsce jest około 14.500 tysięcy ton wyrobów zawierających azbest. Azbest wykorzystywano bowiem do produkcji:

• pokryć dachowych: eternit i papa dachowa,
• płyt elewacyjnych i balkonowych,
• drobnych urządzeń w gospodarstwach domowych: żelazka, płyty kuchenne, piece akumulacyjne,
• rur do instalacji wodociągowych i kanalizacyjnych,
• przewodów wentylacyjnych i kominowych.

Polska nie posiada złóż azbestu nadających się do eksploracji przemysłowej. Po roku 1945 sprowadzono do Polski około 2 milionów ton azbestu. Importowano azbest z krajów byłego Związku Radzieckiego, Chin i Afryki Południowej.

W latach 80-tych ubiegłego stulecia uznano azbest za jeden z najbardziej rozpowszechnionych czynników rakotwórczych w środowisku. Szczególnie niebezpieczne są włókna azbestowe, które uwalniają się do środowiska w przypadku uszkodzenia wyrobu zawierającego azbest.

Kończymy z azbestem

W 1997 roku wprowadzono w Polsce zakaz stosowania wyrobów zawierających azbest. Do roku 2032 muszą zostać usunięte wszystkie wyroby zawierające azbest. Usuwanie wyrobów zawierających azbest należy rozpocząć od tych, które są uszkodzone i stanowią zagrożenie dla zdrowia i środowiska.

Stąd wszyscy mamy obowiązek sprawdzenia, czy na terenie naszego gospodarstwa znajdują się wyroby zawierające azbest. Mamy też obowiązek przeprowadzenia inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest i stworzenia planu ich usuwania. Ponadto mamy obowiązek oceny stanu technicznego wszystkich wyrobów azbestowych znajdujących się na terenie naszej posesji.

Usuwaniem azbestu może zajmować się tylko firma posiadająca uprawnienia i umiejętności postępowania z odpadami niebezpiecznymi. Kontakt do upoważnionych firm w Twoim rejonie uzyskasz w urzędzie gminy.

Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032

Jakie są sele Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032?

Główne cele Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032 to:

1. usunięcie i unieszkodliwienie wyrobów zawierających azbest;
2. minimalizacja negatywnych skutków zdrowotnych spowodowanych obecnością azbestu na terytorium kraju;
3. likwidacja szkodliwego oddziaływania azbestu na środowisko.

Punkt konsultacyjny udziela nieodpłatnych porad prawnych w zakresie usuwania azbestu: tel. 91 489 42 33, e-mail: azbest@gajanet.pl

Ważne dokumenty:

1. Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032   (PDF 651 KB)
2. Programme for Asbestos Abatement in Poland  (PDF 572 KB)
3. Uchwała Rady Ministrów nr 122/2009 z dnia 14 lipca 2009 r. (PDF 25 KB) (Komunikat Ministra Gospodarki z dnia 29 lipca 2009 r. - M.P. Nr 50, poz. 735)
4. Uchwała Rady Ministrów nr 39/2010 z dnia 15 marca 2010 r. (PDF 24 KB) (Komunikat Ministra Gospodarki z dnia 29 kwietnia 2010 r. - M.P. Nr 33, poz. 481)
5. Rezolucja Parlamentu Europejskiego z 14 marca 2013 roku w sprawie azbestozależnych chorób zawodowych i perspektyw całkowitego wyeliminowania wciąż obecnego azbestu
6. Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski (obowiązywał do 2009 r.) (PDF 606 KB)

Rada Programowa

Przy Ministrze Rozwoju funkcjonuje Rada Programowa. Jej przewodniczącą jest Katarzyna Kitajewska, Naczelnik Wydziału ds. Higieny Pracy w Departamencie Higieny Środowiska w Głównym Inspektoracie Sanitarnym. 

Do zadań Rady Programowej należy:

1. ocena realizacji zadań Programu oraz wyznaczanie nowych kierunków prac;
2. zgłaszanie Ministrowi propozycji inicjatyw legislacyjnych związanych z problematyką azbestową;
3. wyrażanie opinii dotyczących środków finansowych planowanych na koordynację i monitoring Programu oraz wsparcie realizacji zadań wynikających z Programu;
4. opiniowanie projektów aktów prawnych w zakresie problematyki azbestowej.

W skład Rady Programowej (PDF 183 KB) powołani zostali przedstawiciele resortów, urzędów centralnych, instytutów, samorządu województw i organizacji pozarządowych.  

Opieka zdrowotna byłych pracowników zakładów przetwórstwa azbestu 

Program okresowych badań lekarskich "Amiantus" prowadzony jest dla byłych pracowników 28 zakładów przetwórstwa azbestu, którzy byli zatrudnieni w zakładzie do 28 września 1997 r. Osoby te mają prawo do:

• bezpłatnych okresowych badań lekarskich,
• bezpłatnego zaopatrzenia w leki związane z chorobami wywołanymi pracą przy azbeście,
• korzystania raz w roku z leczenia uzdrowiskowego,
• zwolnienia z odpłatności związanej z tym leczeniem. 

Wiecej informacji na stronach Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi:

1. Zakłady pracy i ośrodki prowadzące badania
2. Zakres badania lekarskiego
3. Realizacja programu Amiantus i wyniki
4. Przepisy prawne dotyczące zdrowia

Baza azbestowa

Baza azbestowa jest darmowym i obowiązkowym narzędziem informatycznym dla wszystkich jednostek samorządu terytorialnego w zakresie inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest. Jest ona dostępna także dla wszystkich zainteresowanych tematyką bezpiecznego wycofywania z użytkowania wyrobów azbestowych. Baza jest prowadzona przez Ministerstwo Rozwoju i stanowi jedno z narzędzi monitorowania zadań wynikających z Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032.

Baza azbestowa to narzędzie informatyczne do gromadzenia i przetwarzania informacji uzyskanych z inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest, dostępne dla wszystkich jednostek samorządu terytorialnego. Wprowadzanie i aktualizowanie danych w Bazie azbestowej jest obowiązkiem każdego wójta, bumistrza i prezydenta miasta, a także marszałka województwa.

Dane wprowadzane do Bazy azbestowej pochodzą od właścicieli i użytkowników nieruchomości, na których są wykorzystywane wyroby zawierające azbest. Aktualne dane z inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest są podstawą do ubiegania się o środki finansowe na usuwanie wyrobów zawierających azbest.

Wypełniony formularz "Informacji o wyrobach zawierających azbest" należy złożyć do Urzędu Gminy (osoby fizyczne) lub Urzędu Marszałkowskiego (osoby prawne).

Na stronie Bazy azbestowej znajdują się również informacje dla wszystkich zainteresowanych tematyką bezpiecznego wycofywania z użytkowania wyrobów azbestowych:

• baza firm zajmujących się usuwaniem wyrobów azbestowych czyli tzw. eternitu,
• lista składowisk odpadów azbestowych,
• wykaz lokalnych i regionalnych programów usuwania azbestu,
• a także dane statystyczne oraz wykres aktywności gmin:

Baza azbestowa jest prowadzona przez Ministerstwo Przedsiębiorczości i Technologii. Stanowi jedno z narzędzi monitorowania realizacji zadań wynikających z Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032.

Jak należy postępować z wyrobami zawierającymi azbest?

Jeżeli w swojej działalności gospodarczej masz do czynienia z wyrobami z azbestu, powinieneś wiedzieć, że wiążą się z tym określone obowiązki.

Inwentaryzacja wyrobów zawierających azbest

Jeśli posiadasz wyroby zawierające azbest na terenie swojej nieruchomości (osoba fizyczna, osoba prawna, jednostka samorządu terytorialnego), jesteś zobowiązany do:

• sporządzenia oceny stanu technicznego i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest i przechowywanie jej w książce obiektu budowlanego. Wzór formularza oceny znajdziesz w rozporządzeniu.
• wypełnienia informacji o wyrobach zawierających azbest. Wzór informacji znajdziesz w rozporządzeniu.
• złożenia do 31 stycznia informacji o wyrobach zawierających azbest:
  • do swojego urzędu gminy – osoby fizyczne,
  • do swojego urzędu marszałkowskiego – osoby prawne i jednostki samorządu terytorialnego,
• składania co roku do 31 stycznia zaktualizowanej informacji o wyrobach zawierających azbest.

Jeżeli Twoje wyroby to rury azbestowo-cementowe:

• stosujesz powyższe zasady inwentaryzacyjne, jak przy innych wyrobach,
• masz możliwość pozostawienia rur azbestowo-cementowych w ziemi bez usuwania, ale pod następującymi warunkami:
  • brakiem narażenia na kontakt z azbestem podczas czynności obsługowych użytkowanych instalacji infrastrukturalnych,
  • oznakowania,
  • zaznaczenia w planach sytuacyjnych i dokumentacji technicznej pozostawionych instalacji,
  • oczyszczenia elementów infrastruktury, w których jest możliwy kontakt człowieka z azbestem.

Oznaczanie azbestu w materiałach

Jeśli chcesz potwierdzić, czy w Twojej nieruchomości jest azbest, możesz skorzystać z usług firm zajmujących się oznaczaniem azbestu w materiałach. Firmę można wyszukać za pomocą Bazy azbestowej.

Usuwanie wyrobów azbestowych

Jeśli chciałbyś usunąć wyroby zawierających azbest np. z terenu swojej firmy, nie rób tego samodzielnie. Co powinieneś zrobić?

• Dowiedz się w swoim urzędzie gminnym o możliwości usuwania wyrobów azbestowych, np. w ramach realizacji gminnego programu usuwania azbestu, czy gmina wybierze jedną firmę, która będzie oczyszczać gminę z azbestu, czy jest możliwość uzyskania zwrotu części poniesionych wydatków lub inna forma wsparcia (sprawdź czy Twoja gmina ma program usuwania azbestu).
• Zabezpiecz odpowiednią kwotę na nowe pokrycie dachowe (elewacyjne lub inne wyroby bezazbestowe) z własnych środków finansowych lub sprawdź, czy Twoja gmina może skorzystać z finansowania usuwania azbestu ze środków funduszy ochrony środowiska.
• Weź udział w programie gminnym lub samodzielnie wybierz firmę, która usunie wyroby zawierające azbest z Twojej nieruchomości.
• sprawdź referencje firmy i jej doświadczenie.
• Zgłoś z 7 dniowym wyprzedzeniem rozpoczęcie prac do inspekcji sanitarnej, inspekcji pracy i organu nadzoru budowlanego.
• Sprawdź, czy odpady zostaną wywiezione na uprawnione składowisko odpadów zawierających azbest (wykaz składowisk odpadów azbestowych).

Stosowaną metodą unieszkodliwiania odpadów azbestowych jest ich składowanie na składowiskach odpadów niebezpiecznych lub też na wydzielonych częściach składowisk odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne. Dopuszczalne jest także składowanie na składowiskach podziemnych.

Jeśli firma zakończyła już demontaż wyrobów zawierających azbest - to sprawdź, czy:

• usunęła pozostałości pyłu azbestowego,
• uprzątnęła teren nieruchomości,
• wszystkie odpady zawierające azbest zostały wywiezione z Twojej nieruchomości,
• otrzymałeś wynik badania jakości powietrza, jeśli były usuwane wyroby zawierające krokidolit lub o gęstości objętościowej mniejszej niż 1000 kg/m3.

Kiedy można prowadzić firmę usuwającą azbest?

Jeśli chciałbyś prowadzić działalność związaną z usuwaniem azbestu, powinieneś:

• uzyskać wpis do rejestru podmiotów wprowadzających produkty, produkty w opakowaniach i gospodarujących odpadami u właściwego marszałka województwa zgodnie z ustawą o odpadach,
• przeszkolić pracowników, osoby kierujące i nadzorujące prace polegające na zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest w zakresie bhp przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest,
• opracować szczegółowy plan prac usuwania wyrobów zawierających azbest,
• posiadać niezbędne wyposażenie techniczne i socjalne,
• zgłosić zamiar prowadzenia prac do inspekcji sanitarnej, inspekcji pracy i organu nadzoru budowlanego z 7-dniowym wyprzedzeniem.

Pamiętaj szczególnie o obowiązkach wobec pracowników. Zatrudniając pracowników przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest powinieneś:

• sporządzić ocenę ryzyka zawodowego,
• kontrolować stopień narażenia pracowników na działanie pyłu azbestowego,
• szkolić pracowników w zakresie bhp,
• zminimalizować liczbę osób przydzielonych do prac w kontakcie z azbestem,
• ograniczyć lub eliminować emisję pyłów przez stosowanie odpowiednich maszyn, sprzętu i metod pracy.

Powinieneś także zapewnić pracownikom:

• odzież, obuwie robocze, środki ochrony indywidualnej (odzież ochronna i środki ochrony układu oddechowego),
• wymianę środków ochrony układu oddechowego,
• możliwość oczyszczania z pyłu odzieży ochronnej i środków ochrony indywidualnej,
• możliwość przechowywania odzieży ochronnej wyłącznie w wyznaczonym miejscu, wykluczającym kontakt z odzieżą własną pracowników.

Najważniejsze zasady prawidłowego usuwania wyrobów zawierających azbest to:

• izolacja od otoczenia obszaru prac,
• ogrodzenie terenu prac,
• umieszczenie tablic informacyjnych,
• stosowanie środków technicznych ograniczających emisję azbestu,
• zabezpieczenie przed pyleniem w obiekcie,
• codzienne usuwanie pozostałości pyłu azbestowego,
• uprzątnięcie terenu,
• izolacja pomieszczeń,
• stosowanie komór dekontaminacyjnych,
• nawilżanie wyrobów wodą,
• utrzymywanie przez cały czas pracy wyrobów azbestowych w stanie wilgotnym,
• demontaż całych wyrobów, bez uszkadzania,
• odspajanie wyrobów za pomocą narzędzi ręcznych lub wolnoobrotowych wyposażonych w miejscowe instalacje odciągające powietrze,
• kontrolny monitoring powietrza w środowisku pracy,
• codzienne zabezpieczanie zdemontowanych wyrobów,
• oznakowanie i szczelne opakowanie w folię polietylenową o grubości min. 0,2 mm (o gęstości > 1000 kg/m3) lub zestalenie przy użycie cementu i szczelne opakowanie (o gęstości < 1000 kg/m3),
• zapewnienie stanu wilgotnego podczas przygotowania do transportu,
• magazynowanie do czasu transportu na składowisko odpadów azbestowych w wydzielonych miejscach.

Jeśli chcesz, żeby klienci łatwiej mogli do Ciebie trafić, możesz bezpłatnie zarejestrować swoją firmę na stronie www.bazaazbestowa.gov.pl – ogólnopolskim zestawieniu firm zajmujących się problematyką azbestową.

O czym jeszcze pamiętać?

Wykonawca prac związanych z usuwaniem asbestu, przed przystąpieniem do prac musi zgłosić je do powiatowego nadzoru budowlanego oraz okręgowego inspektoratu pracy. Natomiast właściciel, użytkownik wieczysty lub zarządca nieruchomości ma obowiązek do zgłoszenia tych prac do starosty lub wojewody (tj. do organu administracji architektoniczno-budowlanej).  

Warto także pamiętać o spełnieniu obowiązków związanych z ochroną środowiska, np. wymaganych, aby otworzyć składowisko odpadów.

Formularze

Wzór oznakowania dróg utwardzonych odpadami zawierającymi azbest

Wzór oznakowania dróg utwardzonych odpadami zawierającymi azbest, ale niezabezpieczonych trwale przed emisją włókien azbestu znajduje się w załączniku (DOC 36 KB). 

1. Drogi utwardzone odpadami zawierającymi azbest przed wejściem w życie ustawy z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest, ale niezabezpieczone trwale przed emisją włókien azbestu, podlegają oznakowaniu na elementach pionowych na całym odcinku drogi, po każdym skrzyżowaniu z inną drogą.
2. Drogi zabezpieczone nie podlegają oznakowaniu po potwierdzeniu braku emisji włókien azbestu z odpadów zawierających azbest wykorzystanych do utwardzenia drogi zabezpieczonej.

Wzór oznakowania instalacji lub urządzeń zawierających azbest

Wzór oznakowania instalacji lub urządzeń zawierających azbest oraz rur azbestowo-cementowych znajduje się w załączniku (DOC 54 KB). 

1. Instalacje lub urządzenia zawierające azbest i pozostawione w ziemi wyłączone z użytkowania rury azbestowo-cementowe należy oznakować.
2. W przypadku braku możliwości trwałego umieszczenia oznakowania na instalacji lub urządzeniu zawierającym azbest oznakowanie umieszcza się w widocznym miejscu w każdym pomieszczeniu, w którym taka instalacja lub urządzenie się znajdują, dodając ostrzeżenie „Pomieszczenie zawiera azbest”.
3. Oznakowanie rur azbestowo-cementowych umieszcza się na stałych elementach nadpoziomowych instalacji.

Ocena użytkowania wyrobów zawierających azbest

Ocena stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest znajduje się w załączniku (DOC 58 KB). 

1. Ocenę stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest w 1 egzemplarzu sporządza właściciel, użytkownik wieczysty lub zarządca nieruchomości, a także obiektu, urządzenia budowlanego, instalacji przemysłowej lub innego miejsca zawierającego azbest.
2. Wyniki oceny należy wpisać w "Informację o wyrobach zawierających azbest".
3. W zależności od liczby uzyskanych punktów w ocenie określa się stopień pilności usunięcia wyrobów i termin kolejnej oceny stanu wyrobów.
4. Ocenę przechowuje się łącznie z dokumentacją miejsca zawierającego azbest, obiektu, urządzenia budowlanego lub instalacji przemysłowej lub z ksiązką obiektu budowlanego.

Informacja o wyrobach zawierających azbest

Informacja o wyrobach zawierających azbest znajduje się w załączniku (DOC 36 KB). 

1. Wyroby zawierające azbest, instalacje lub urządzenia zawierające azbest, drogi utwardzone odpadami zawierającymi azbest, rury azbestowo-cementowe oraz usunięte wyroby zawierające azbest inwentaryzuje się poprzez sporządzenie spisu z natury.2. Wykorzystujący wyroby zawierające azbest ujmuje wynik inwentaryzacji w "Informacji o wyrobach zawierających azbest".
2. Informację przedkłada się corocznie w terminie do dnia 31 stycznia:
   1. Osoba fizyczna - wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi miasta;
   2. Osoba prawna - właściwemu marszałkowi województwa.
3. Informację sporządza się w 2 egzemplarzach:
   1. jeden egzemplarz przedkłada się w formie pisemnej właściwemu organowi;
   2. drugi egzemplarz przechowuje się przez okres jednego roku, do czasu sporządzenia następnej informacji.

Zob:

• Wzór oznakowania dróg utwardzonych odpadami zawierającymi azbest 
• Wzór oznakowania instalacji lub urządzeń zawierających azbest 
• Ocena użytkowania wyrobów zawierających azbest 
• Informacja o wyrobach zawierających azbest 

Źródła finansowania usuwania azbestu

Źródłami finansowania usuwania azbestu są:

• środki własne właścicieli obiektów budowlanych,
• środki własne inwestorów prywatnych,
• środki własne jednostek samorządu terytorialnego,
• środki budżetu państwa pozostające w dyspozycji Ministra Rozwoju (Konkurs Azbest),
• środki funduszy ochrony środowiska.

Zob. Poradnik o finansowaniu usuwania azbestu ze środków krajowych i zagranicznych na lata 2016-2020 (PDF 3 MB)

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) oraz wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej (WFOŚiGW) udzielają dotacji, pożyczek oraz przekazują środki finansowe na podstawie umów cywilnoprawnych. NFOŚiGW w Warszawie uruchomił kolejny Program Priorytetowy „SYSTEM - wsparcie działań ochrony środowiska i gospodarki wodnej realizowanych przez WFOŚiGW” na lata 2015-2020, w łącznej kwocie 80 mln zł. 

W ramach tego programu gminy mogą uzyskać wsparcie finansowe na zadania dotyczące demontażu, zbierania, transportu i unieszkodliwienia lub zabezpieczenia odpadów zawierających azbest, zgodnie z gminnymi programami usuwania wyrobów zawierających azbest oraz na te same działania na obszarach objętych klęską żywiołową. Zasady udzielania wsparcia każdy z WFOŚiGW ustala odrębnie.

Kredyty we współpracy z WFOŚIGW (Bank Ochrony Środowiska S.A.)

Bank Ochrony Środowiska S.A. jest uniwersalnym bankiem komercyjnym specjalizującym się w finansowaniu przedsięwzięć proekologicznych. BOŚ współpracuje z polskimi i zagranicznymi instytucjami finansowymi, w tym funduszami i fundacjami działającymi na rzecz ochrony środowiska. 

Kontakty do WFOŚiGW

Podstawa prawna:

• rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest;
• rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 13 grudnia 2010 r. w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania wyrobów zawierających azbest oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których były lub są wykorzystywane wyroby zawierające azbest;
• rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 14 października 2005 r. w sprawie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest oraz programu szkolenia w zakresie bezpiecznego użytkowania takich wyrobów;
• ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach;
• rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 grudnia 2012 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie sposobu przedkładania marszałkowi województwa informacji o rodzaju, ilości i miejscach występowania substancji stwarzających szczególne zagrożenie dla środowiska (Dz.U. 2013 Nr 0, poz. 24);
• rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 grudnia 2012 r. w sprawie sposobu prowadzenia przez marszałka województwa rejestru wyrobów zawierających azbest(Dz.U. 2013 Nr 0, poz. 25).

A.J.
Zespół e-prawnik.pl