Czym charakteryzuje się zastaw rejestrowy?

19.4.2019

Cechą odróżniającą zastaw rejestrowy od zastawu zwykłego jest to, że dla powstania tego zastawu nie jest konieczne wydanie zastawionej rzeczy we władanie zastawnikowi lub osobie trzeciej. Ponadto możliwe jest w przypadku zastawu rejestrowego stosowanie również innych niż egzekucja sposobów zaspokojenia zastawnika.

Co może być przedmiotem zastawu rejestrowego?

Przedmiotem zastawu rejestrowego mogą być rzeczy ruchome, z wyjątkiem statków morskich wpisanych do rejestru okrętowego, a także prawa majątkowe jeżeli są zbywalne.

Zastawem rejestrowym można obciążyć m.in.:

rzeczy oznaczone co do tożsamości,
rzeczy oznaczone co do gatunku, jeżeli w umowie zastawniczej określona zostanie ich ilość oraz sposób wyodrębnienia od innych rzeczy tego samego gatunku,
zbiór rzeczy ruchomych lub praw, stanowiący całość gospodarczą, choćby jego skład był zmienny,
wierzytelności,
prawa na dobrach niematerialnych,
prawa z papierów wartościowych,
prawa z niebędących papierami wartościowymi instrumentów finansowych w rozumieniu ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi.

Zastaw rejestrowy może obejmować także rzeczy lub prawa, które zastawca nabędzie dopiero w przyszłości. W takim przypadku obciążenie tych rzeczy lub praw zastawem rejestrowym staje się skuteczne z chwilą ich nabycia przez zastawcę.

Ogólnie można powiedzieć, iż aby można było obciążyć konkretne dobro zastwem, musi się ono mieć łącznie trzy cechy:

dobro to musi być wystarczająco odróżnialne (oznaczalne) od innych dóbr i kategorii mienia,
musi posiadać wymierną wartość ekonomiczną i
musi być zbywalne.

Jeżeli umowa zastawnicza nie stanowi inaczej, zastaw rejestrowy obejmuje przysługujące zastawcy roszczenia o odszkodowanie z tytułu utraty, zniszczenia, uszkodzenia lub obniżenia wartości przedmiotu zastawu rejestrowego. Strony mogą wyłączyć jednak działanie tej zasady stosowną klauzulą umowną. Wówczas zastaw nie obejmuje wierzytelności z tytułu odszkodowania za przedmiot zastawu.

Co dzieje się w razie przetworzenia rzeczy obciążonej zastawem rejestrowym?

Obciążenie rzeczy zastawem rejestrowym pozostaje w mocy bez względu na zmiany, którym może ona ulegać w toku przetwarzania, a w razie połączenia lub pomieszania rzeczy obciążonej z innymi rzeczami ruchomymi w taki sposób, że przywrócenie stanu poprzedniego byłoby niemożliwe albo związane z nadmiernymi trudnościami lub kosztami, zastaw rejestrowy obciąża całość rzeczy połączonych lub pomieszanych. Okoliczność, kto konkretnie staje się właścicielem rzeczy przetworzonej, nie ma znaczenia dla samego zastawu. Jest on bowiem, jako ograniczone prawo rzeczowe, skuteczny wobec każdoczesnego właściciela rzeczy. Zastaw pozostaje więc w mocy, choćby zastawca utracił w następstwie ww. zdarzeń własność rzeczy zastawionej (por. art. 192 i 193 Kodeksu cywilnego). Jeśli zaś rzeczy połączone lub pomieszane w powyższy sposób były obciążone zastawami rejestrowymi, to zastawy te pozostają w mocy i obciążają całość rzeczy połączonych lub pomieszanych, a o pierwszeństwie tych zastawów rozstrzyga dzień złożenia wniosku o wpis do rejestru zastawów. Oznacza to, że w razie powstania - wskutek połączenia lub pomieszania rzeczy - współwłasności w częściach ułamkowych zastawy rejestrowe obciążają całą rzecz, a nie udziały poszczególnych zastawników w prawie własności tej rzeczy. Zastawy te mogą być zatem wykonywane wobec osoby trzeciej lub wszystkich współwłaścicieli.

Jeżeli rzecz ruchoma obciążona zastawem rejestrowym stała się częścią składową nieruchomości, zastaw rejestrowy wygasa. Własność nieruchomości rozciąga się bowiem na rzecz ruchomą, która została połączona z nieruchomością w taki sposób, że stała się jej częścią składową. Wówczas zastawnik może żądać od właściciela nieruchomości ustanowienia hipoteki na tej nieruchomości do wysokości wartości rzeczy przyłączonej. Na wniosek zastawnika sąd prowadzący księgę wieczystą wpisze ostrzeżenie o wytoczonym powództwie o ustanowienie hipoteki.

Skutki zmian będących następstwem zdarzeń innych, niż wymienione wyżej, powinny być określane na podstawie właściwych przepisów prawa cywilnego.

Jakie są prawa i obowiązki zastawcy i zastawnika?

Jeżeli umowa zastawnicza nie stanowi inaczej, zastawca:

może korzystać z przedmiotu zastawu rejestrowego zgodnie z jego społeczno-gospodarczym przeznaczeniem,
powinien dbać o zachowanie przedmiotu zastawu rejestrowego w stanie nie gorszym niż wynikający z prawidłowego używania,
w wyznaczonym przez zastawnika stosownym terminie obowiązany jest umożliwić zastawnikowi zbadanie stanu przedmiotu zastawu rejestrowego.

Te same zasady stosuje się odpowiednio do osoby trzeciej, w której posiadaniu znajduje się przedmiot zastawu rejestrowego, zgodnie z postanowieniami umowy zastawniczej.

W razie ustanowienia zastawu rejestrowego na pojeździe mechanicznym podlegającym rejestracji, zastaw ten zostaje również odnotowany w dowodzie rejestracyjnym pojazdu.

Jeśli zastawiony przedmiot został, zgodnie z umową zastawniczą, wydany zastawnikowi, a przedmiot ten przynosi pożytki, to zastawnik powinien, w braku odmiennego zastrzeżenia w umowie, pobierać je i zaliczać na poczet wierzytelności i związanych z nią roszczeń.

Co się dzieje w razie zbycia przedmiotu zastawu rejestrowego?

Zbycie przedmiotu zastawu rejestrowego powoduje wygaśnięcie tego zastawu, jeżeli:

nabywca nie wiedział i przy zachowaniu należytej staranności nie mógł wiedzieć o istnieniu zastawu rejestrowego w chwili wydania mu rzeczy lub przejścia na niego prawa obciążonego zastawem rejestrowym albo
rzecz obciążoną zastawem rejestrowym zalicza się do rzeczy zbywanych zwykle w zakresie działalności gospodarczej zastawcy i rzecz ta została wydana nabywcy, chyba że nabywca nabył rzecz w celu pokrzywdzenia zastawnika.

W umowie zastawniczej dopuszczalne jest zastrzeżenie, przez które zastawca zobowiązuje się względem zastawnika, że przed wygaśnięciem zastawu rejestrowego nie dokona zbycia lub obciążenia przedmiotu zastawu. Zbycie lub obciążenie przedmiotu zastawu rejestrowego, dokonane wbrew takiemu zastrzeżeniu jest ważne, jeśli osoba, na której rzecz zastawca dokonał zbycia lub obciążenia, nie wiedziała i przy zachowaniu należytej staranności nie mogła wiedzieć o tym zastrzeżeniu w chwili zawarcia umowy z zastawcą. W razie zbycia lub obciążenia przedmiotu obciążonego zastawem rejestrowym wbrew temu zastrzeżeniu zastawnik może żądać natychmiastowego zaspokojenia wierzytelności zabezpieczonej tym zastawem.

A co w razie zbiegu obciążeń?

Ograniczone prawo rzeczowe (tzn. tu użytkowanie, służebność, zastaw) powstałe później nie może być wykonywane z uszczerbkiem dla ustanowionego wcześniej zastawu rejestrowego. Przeciwko więc zastawnikowi rejestrowemu nie działa zasada (dotycząca zastawu zwykłego), iż późniejszy zastaw ma pierwszeństwo przed ograniczonym prawem rzeczowym powstałym wcześniej, jeśli zastawnik działał w dobrej wierze. Jednak w przypadku konkurencji z ustanowionym wcześniej zastawem zwykłym lub innym ograniczonym prawem rzeczowym na rzeczy zastawionej, zastaw rejestrowy będzie miał pierwszeństwo, chyba że zastawnik działał w złej wierze.

Jeśli zaś ten sam przedmiot jest obciążony więcej niż jednym zastawem rejestrowym, o pierwszeństwie tych zastawów rozstrzyga dzień złożenia wniosku o wpis do rejestru zastawów. Za dzień złożenia tego wniosku uważa się dzień jego wpływu do sądu prowadzącego rejestr zastawów. Wnioski, które wpłynęły tego samego dnia, uważa się za złożone równocześnie.

Dopóki pierwszy z zastawników (przy wielości zastawów na jednym przedmiocie) nie zaspokoi swoich roszczeń, dopóty kolejny zastawnik nie może realizować swoich uprawnień, a takie próby zaspokojenia się z naruszeniem zasad pierwszeństwa zastawu są bezskuteczne.

Kiedy można przenieść zastaw rejestrowy na inną osobę?

Przeniesienie zastawu rejestrowego może być dokonane tylko wraz z przeniesieniem wierzytelności nim zabezpieczonej. Przeniesienie zastawu rejestrowego jest skuteczne od daty wpisu nabywcy do rejestru zastawów.

Kiedy zastaw rejestrowy wygasa?

Zastaw ten wygasa w następujących przypadkach:

wygaśnięcie wierzytelności zabezpieczonej zastawem rejestrowym pociąga za sobą wygaśnięcie tego zastawu, chyba że umowa zastawnicza stanowi inaczej;
wykreślenie zastawu rejestrowego z rejestru zastawów na wniosek zastawnika powoduje wygaśnięcie tego zastawu;
jeżeli rzecz ruchoma obciążona zastawem rejestrowym stanie się częścią składową nieruchomości;
na skutek zrzeczenia się tego prawa przez zastawnika;
na skutek rozwiązania umowy zastawniczej przez strony;
w razie zbycia przedmiotu zastawu rejestrowego, o ile spełnione są warunki omówine w jednym z poprzednich rozdziałów.

W przypadku wygaśnięcia zastawu rejestrowego, podlega on wykreśleniu z rejestru zastawów. Wykreślenie następuje na wniosek:

zastawnika,
zastawcy, który powinien dołączyć do wniosku pisemne oświadczenie zastawnika o wygaśnięciu wierzytelności zabezpieczonej zastawem rejestrowym lub zrzeczeniu się tego zabezpieczenia albo prawomocny wyrok sądowy ustalający wygaśnięcie zastawu rejestrowego,
osoby, która nabyła przedmiot obciążony zastawem rejestrowym w sposób powodujący wygaśnięcie tego zastawu; osoba taka powinna dołączyć do wniosku:
- oświadczenie zastawnika na piśmie o wyrażeniu zgody na wykreślenie zastawu rejestrowego z rejestru zastawów albo
- zaświadczenie komornika o nabyciu przedmiotu w postępowaniu egzekucyjnym,
- zaświadczenie sędziego komisarza o nabyciu przedmiotu w postępowaniu upadłościowym, albo
- prawomocny wyrok sądowy ustalający wygaśnięcie zastawu rejestrowego lub wskazać oznaczenie tego wyroku, gdy nie była stroną w sprawie.

Jak następuje zaspokojenie zastawnika z przedmiotu zastawu rejestrowego?

Wierzytelność zabezpieczona zastawem rejestrowym podlega zaspokojeniu z przedmiotu tego zastawu z pierwszeństwem przed innymi wierzytelnościami, z wyjątkiem kosztów egzekucyjnych, należności alimentacyjnych, należności za pracę za okres nie dłuższy niż 3 miesiące oraz rent z tytułu odszkodowania za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci, jak również kosztów ostatniej choroby i zwykłego pogrzebu dłużnika.

Przysługujące Skarbowi Państwa z tytułu zobowiązań podatkowych ustawowe prawo zastawu oraz pierwszeństwo zaspokojenia nie mogą być wykonywane w odniesieniu do przedmiotu zastawu rejestrowego, chyba że ustawowe prawo zastawu zostało ujawnione we właściwym rejestrze przed ustanowieniem zastawu rejestrowego.

Zaspokojenie zastawnika z przedmiotu zastawu rejestrowego następuje w zasadzie w drodze sądowego postępowaniu egzekucyjnego. Jednak umowa zastawnicza może przewidywać zaspokojenie zastawnika przez przejęcie przez niego na własność przedmiotu zastawu rejestrowego, jeżeli:

zastaw rejestrowy ustanowiony został na instrumentach finansowych zapisanych na rachunku papierów wartościowych lub na innym rachunku w rozumieniu ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (w tym przypadku przejęcie na własność przedmiotu zastawu rejestrowego następuje po upływie terminu wykonania zobowiązania, które zostało zabezpieczone tym zastawem, z dniem zapisania instrumentów finansowych odpowiednio na rachunku papierów wartościowych lub innym rachunku; jeśli zastaw ten ustanowiono na dopuszczonych do obrotu zorganizowanego instrumentach finansowych, wartość przejętych instrumentów finansowych ustala się po kursie notowań z końca dnia przejęcia, a jeśli w tym dniu nie notowano tych instrumentów finansowych, wartość tę ustala się po kursie z końca dnia ostatniego ich notowania),
przedmiotem zastawu rejestrowego są rzeczy występujące powszechnie w obrocie towarowym (w tym przypadku przejęcie na własność przedmiotu zastawu rejestrowego następuje po upływie terminu wykonania zobowiązania, które zostało zabezpieczone tym zastawem, z dniem złożenia przez zastawnika oświadczenia o przejęciu tego przedmiotu na własność; wartość przejętych rzeczy ustala się na podstawie średniej ceny tych rzeczy z dnia przejęcia),
przedmiotem zastawu rejestrowego są rzeczy, wierzytelności i prawa, których wartość została ściśle oznaczona w umowie zastawniczej (w tym przypadku przejęcie na własność przedmiotu zastawu rejestrowego następuje po upływie terminu wykonania zobowiązania, które zostało zabezpieczone tym zastawem, z dniem złożenia przez zastawnika oświadczenia o przejęciu tego przedmiotu na własność).

Wierzytelność zabezpieczona zastawem rejestrowym ulega zaspokojeniu do wysokości wartości przedmiotu zastawu rejestrowego przejętego na własność przez zastawnika. Jeżeli wartość przedmiotu zastawu rejestrowego przewyższa wysokość wierzytelności zabezpieczonej zastawem rejestrowym, to zastawnik jest zobowiązany do uiszczenia kwoty nadwyżki w terminie 14 dni od dnia przejęcia.

Umowa zastawnicza może przewidywać również, że zaspokojenie zastawnika nastąpi przez sprzedaż przedmiotu zastawu rejestrowego w drodze przetargu publicznego, który przeprowadzi notariusz lub komornik, w terminie 14 dni od dnia złożenia przez zastawnika wniosku o dokonanie sprzedaży. Warunki, sposób i koszty takigo przetargu określa Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 10 marca 2009 r.w sprawie przeprowadzenia sprzedaży przedmiotu zastawu rejestrowego w drodze przetargu publicznego. Sprzedaż przedmiotu zastawu rejestrowego w tym trybie ma takie same skutki, jak sprzedaż w postępowaniu egzekucyjnym.

Bezpośrednio przed podjęciem czynności mających na celu zaspokojenie zastawnika z przedmiotu zastawu rejestrowego przez przejęcie przez niego na własność przedmiotu zastawu rejestrowego albo przez sprzedaż przedmiotu zastawu rejestrowego w drodze ww. przetargu publicznego, zastawnik powinien na piśmie zawiadomić zastawcę o zamierzonym podjęciu działań zmierzających do zaspokojenia jego roszczeń wynikających z zastawu rejestrowego. Zastawca może w ciągu 7 dni od dnia zawiadomienia zaspokoić zastawnika bądź wystąpić do sądu z powództwem o ustalenie, że wierzytelność nie istnieje albo nie jest wymagalna w całości lub w części. Jeżeli powództwo zostało wniesione po upływie tego terminu, to zabezpieczenie roszczenia jest niedopuszczalne.

Zastawnik może żądać od dłużnika, nawet jeśli nie jest on zastawcą, zabezpieczenia roszczeń jeszcze przed upływem terminu spełnienia świadczenia, jeżeli spełnienie świadczenia jest zagrożone.

Jeżeli w umowie zastawniczej postanowiono, że wierzytelność zastawnika będzie zaspokojona z dochodu, jaki przynosi przedsiębiorstwo zastawcy, w którego skład wchodzi przedmiot zastawu rejestrowego, przedsiębiorstwo to może być przejęte w zarząd; zarządcę takiego przedsiębiorstwa wyznacza się w umowie zastawniczej. Przedsiębiorstwo to może być na żądanie zastawnika wydzierżawione w celu zaspokojenia jego wierzytelności z czynszu, gdy umowa zastawnicza tak stanowi. W umowie zastawniczej można zastrzec, iż do zawarcia umowy dzierżawy potrzebna jest zgoda zastawnika.

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 6 grudnia 1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów (Dz. U. 1996 r., Nr 149, poz. 703, ze zmianami);
Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (Dz. U. 2005 r., Nr 183, poz. 1538, ze zm.);
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. 1964 r., nr 16, poz. 93, ze zm.)

A.J.
Zespół e-prawnik.pl