Zastaw rejestrowy otwarty dla wszystkich
Nowelizacja usuwa dotychczasowy zamknięty katalog podmiotów, które mogły ustanawiać zastaw rejestrowy. Obecnie zatem ta forma zabezpieczania wierzytelności dostępna jest także dla osób fizycznych, które nie prowadzą działalności gospodarczej.
Na czym nie można ustanowić zastawu rejestrowego?
Interesujące są zmiany w art. 7 u.z.r. Zgodnie z nowym brzmieniem jego ust. 1, przedmiotem zastawu mogą być jedynie rzeczy ruchome i zbywalne prawa majątkowe, z wyjątkiem jednak:
praw mogących być przedmiotem hipoteki,
wierzytelności na których ustanowiono hipotekę,
statków morskich oraz statków w budowie mogących być przedmiotem hipoteki morskiej.
W literaturze już od lat w zasadzie formułowano tezy o tej samej treści, mimo nieistnienia odpowiedniego przepisu w ustawie. Trudno stwierdzić, jak należy rozumieć relację między punktem 1 a punktem 2 tego katalogu. W pierwotnym projekcie widniał jedynie jeden punkt o treści „wierzytelności i praw mogących być przedmiotem hipoteki". Problem dotyczy wierzytelności - mogą być one przedmiotem hipoteki, o ile są zabezpieczone hipoteką (art. 65 ust. 4 pkt 4 ustawy o księgach wieczystych i hipotece).
Wierzytelności niezabezpieczone hipoteką mogą być przedmiotem zastawu rejestrowego. Wierzytelności zabezpieczone hipoteką mogą być przedmiotem hipoteki, więc nie można na nich ustanowić zastawu rejestrowego. Z kolei wierzytelności, na których ustanowiono hipotekę, nadal mogą być przedmiotem hipoteki (trudno sobie wyobrazić inny wniosek). Wydaje się zatem, że wyróżnienie ich w osobnym punkcie nie jest istotne z normatywnego punktu widzenia.
Forma ustanowienia zastawu na prawach
Nowelizacja wprost wyłącza zastosowanie przepisów o szczególnej formie koniecznej dla zbycia praw. Oznacza to, że każda umowa zastawnicza, niezależnie od przedmiotu zastawu, musi być sporządzona w formie pisemnej pod rygorem nieważności (art. 3 ust. 1 u.z.r.). Przed nowelizacją wątpliwości budziło ustanowienie zastawu m.in. na udziałach w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, dla których zbycia wymagana jest forma pisemna z podpisami notarialnie poświadczonymi (art. 180 k.s.h.).
Jeden sposób oznaczania wysokości wierzytelności
Dotychczas obowiązujące przepisy stawiały przed stronami umowy alternatywę - musiały one oznaczyć wysokość wierzytelności, natomiast jeżeli była to wierzytelność przyszła lub warunkowa - musiały określić najwyższą sumę zabezpieczenia z uwagi na niepewność co do jej wysokości. Nowelizacja wprowadza tu jednolity system. Obecnie w każdej umowie zastawniczej należy określić najwyższą sumę zabezpieczenia. Konieczne jest także oznaczenie stosunku prawnego, z którego wierzytelność ma wynikać (art. 3 ust. 2 pkt 4 u.z.r.).
Możliwość zabezpieczenia więcej niż jednej wierzytelności
W myśl nowego brzmienia art. 6 u.z.r., zastaw może zabezpieczać więcej niż jedną wierzytelność, o ile przysługują one jednemu wierzycielowi i wynikają z umów. Muszą być określone w umowie zastawniczej.
Zastaw może trwać mimo wygaśnięcia wierzytelności
W nowym brzmieniu art. 18 u.z.r. ustalono kryteria, które musi spełniać zastaw, aby trwał mimo wygaśnięcia wierzytelności, którą zabezpieczał. Umowa zastawnicza musi określać stosunek prawny, z którego wynika lub może wynikać nowa wierzytelność, termin, w którym nowy stosunek prawny ma powstać (nie dłuższy, niż 6 miesięcy od wygaśnięcia pierwotnej wierzytelności; jeżeli stosunek ten nie powstanie w oznaczonym terminie, zastaw wygasa z jego upływem) oraz najwyższą sumę zabezpieczenia dla nowej wierzytelności (nie wyższą, niż suma już ujawniona w rejestrze zastawów).
Zastaw na najwyżej 30 lat
Co do zasady zastaw rejestrowy będzie wygasał po upływie 20 lat od chwili wpisu. Strony jednak mogą postanowić o utrzymaniu zastawu na czas dalszy, przy czym nie dłuższy, niż kolejne 10 lat. Muszą jednak złożyć do rejestru zmianę umowy zastawniczej. Po wygaśnięciu zastawu będzie on wykreślany przez sąd z urzędu (art. 18a u.z.r.).
Pozaegzekucyjne sposoby zaspokojenia a egzekucja komornicza
Nowy art. 21a u.z.r. wprowadza regułę, w myśl której od chwili zajęcia przedmiotu zastawu przez komornika lub inny organ egzekucyjny, zastawnik nie może podejmować czynności mających na celu zaspokojenie innych, niż egzekucja komornicza. Nie może zatem przejąć przedmiotu na własność, sprzedać go na licytacji, przejąć przedsiębiorstwa w zarząd ani zaspokajać się z dochodów z jego dzierżawy.
Zaspokojenie przez przejęcie na własność przedmiotu zastawu
Ustawa odstępuje od ścisłego wymogu oznaczania dokładnej wartości przedmiotu zastawu na potrzeby tego sposobu zaspokojenia. Obecnie strony mogą też oznaczyć w umowie sposób określenia wartości przedmiotu na potrzeby zaspokojenia zastawnika (art. 22 ust. 1 pkt 3 u.z.r.).
Zaspokojenie przez przejęcie w zarząd przedsiębiorstwa zastawcy
Nowa treść art. 27 u.z.r. umożliwia zastawnikowi sprawowanie zarządu. Odstępuje też od wymogu wskazania zarządcy już na etapie zawierania umowy zastawniczej - obecnie wystarczy podać kryteria, jakim winien odpowiadać.
Jeżeli szczegółowe zasady sprawowania zarządu nie są określone w umowie zastawniczej, ustawa nakazuje stosować przepisy Kodeksu postępowania cywilnego o egzekucji przez zarząd przymusowy. Ustanawia też solidarną odpowiedzialność zastawnika i zarządcy za szkody wyrządzone przez zarządcę, co ma w założeniu ograniczyć możliwość pokrzywdzenia zastawcy.
Zgłoszenie zastawu także później, niż po miesiącu od zawarcia umowy
Nowelizacja uchyla art. 3 ust. 3 u.z.r, w którym zawarty był obowiązek zgłoszenia zastawu do rejestru w terminie miesiąca od daty zawarcia umowy zastawniczej, pod rygorem odrzucenia wniosku. Trzeba jednak pamiętać, że zastaw rejestrowy powstaje dopiero z chwilą wpisu do rejestru.
Co należy dołączyć do wniosku o wpis zastawu?
Dotychczas koniecznym załącznikiem do wniosku o wpis była umowa zastawnicza. Nowe brzmienie art. 39 u.z.r. dopuszcza także złożenie wniosku z załączoną umową, z której wynika nabycie przedmiotu zastawu wraz z zastawem rejestrowym, albo nabycie udziału we współwłasności przedmiotu zastawu, albo nabycie wierzytelności zabezpieczonej zastawem rejestrowym lub jej części.
Wniosek także drogą elektroniczną
Nowy przepis art. 39 ust. 2a u.z.r. dopuszcza składanie wniosków drogą elektroniczną, przy czym wniosek taki musi być opatrzony bezpiecznym podpisem elektronicznym, weryfikowanym przy pomocy ważnego kwalifikowanego certyfikatu.
Ograniczenie kognicji sądu
Dotychczas sąd rejestrowy badał, czy umowa zastawnicza jest zgodna z przepisami prawa, a wniosek został złożony w terminie. Z terminu ustawodawca zrezygnował całkowicie; natomiast badania przeprowadzane przez sąd ograniczył do treści i formy wniosku oraz dokumentów stanowiących podstawę wpisu w zakresie danych podlegających wpisowi. Sąd nie ma już zatem obowiązku badania całej umowy zastawniczej.
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 5 września 2008 r. o zmianie ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów oraz o zmianie innych ustaw (Dz.U. 2008 r., Nr 180, poz. 1113, http://orka.sejm.gov.pl/proc6.nsf/opisy/218.htm)