Pragmatyki służbowe
Czym są pragmatyki służbowe?
Nazywane są tak ustawy, które regulują kwestie związane ze stosunkiem pracy, ale czynią to w sposób szczególny i nie powszechnie, ale wobec pewnych grup pracowników. Regulują one prawa i obowiązki określonych grup zawodowych.
Określa się tak zatem zbiorczo akty, które stanowią źródła stosunku pracy w służbie, którą tu należy rozumieć szeroko (zalicza się tu zarówno służbę państwową jak i samorządową).
Zakres regulacji objętych pragmatykami służbowymi może być różny. To znaczy, że mogą one ograniczać się tylko do spraw pracowniczych, ale mogą też być częścią innych, większych aktów prawnych, które regulują funkcjonowanie danego działu służby publicznej.
Pragmatyki zazwyczaj nie są samodzielnymi aktami w stosunku do osób podlegających ich regulacji. Zasadą jest, że jeżeli dana pragmatyka pomija jakieś zagadnienia związane z sytuacją pracownika, to sięga się wtedy do kodeksu pracy i innych źródeł prawa pracy określanych jako powszechne. Czasem konkretna pragmatyka wprost odsyła do wspomnianego kodeksu.
Przepisy pragmatyk obejmują w szczególności:
sędziów, asesorów i aplikantów sądowych;
prokuratorów, asesorów i aplikantów prokuratury;
pracowników urzędów państwowych;
pracowników sądów i prokuratury;
pracowników samorządowych;
funkcjonariuszy celnych;
nauczycieli;
nauczycieli akademickich.
Z punktu widzenia pragmatyk służbowych, jako przepisów szczególnych, bardzo istotny jest jeden ze sposobów nawiązania stosunku pracy - mianowanie.
Mianowanie jest określane jako pozaumowny stosunek pracy. Do nawiązania stosunku pracy na tej podstawie dochodzi poprzez przyjęcie aktu nominacji przez pracownika. Pragmatyki służbowe, regulując stosunki pracy powstałe w drodze nominacji, sprawiają, że stają się one dużo bardziej stabilne. Przejawia się to na przykład w tym, że sytuacje w których może dojść do rozwiązania stosunku pracy na podstawie mianowania określają same pragmatyki w sposób ścisły.
Inną cechą charakterystyczną dla omawianych aktów jest to, że czas pracy pracownika, którego podstawą zatrudnienia jest mianowanie, jest najczęściej mierzony jego zadaniami.
Zazwyczaj poprzez pragmatyki służbowe regulowane są te zawody, których doniosłość społeczna lub też nadana im ranga, są szczególne. To z kolei jest powodem rozszerzenia zakresu odpowiedzialności pracowników mianowanych. Nie bierzemy tu pod uwagę już tylko odpowiedzialności porządkowej pracowników, typowej dla każdego stosunku pracy, ale także dużo bardziej surową odpowiedzialność dyscyplinarną.
W związku z tym, regulacje ustanawiające organy, które decydują o pociągnięciu do odpowiedzialności pracownika mianowanego, są niejednolite. Kary o charakterze porządkowym nakłada upoważniony do tego zwierzchnik służbowy. Kary dyscyplinarne natomiast nakładać może jedynie, w drodze orzeczenia, właściwa komisja dyscyplinarna po przeprowadzeniu postępowania dyscyplinarnego.
Pracownicy mianowani nie tworzą jednolitej grupy. Bardzo różny jest stopień związania tych pracowników z państwem. Zawody te mają przecież różne znaczenie dla zadań państwa oraz dla spełnianych przez nie funkcji (inne zależności zachodzą pomiędzy państwem a sędziami wykonującymi władzę sądowniczą, a inne pomiędzy państwem a nauczycielami).
Różny też jest stopień odrębności, jakie występują w treści stosunków pracy powstałych w drodze mianowania w porównaniu z umownym stosunkiem pracy podlegającym ogólnym regulacjom prawa pracy. Odrębności te mają różny zakres i charakter, wpływając w niejednakowym stopniu na sytuację prawną pracownika mianowanego. W szczególności występuje w nich różny stopień podporządkowania i dyspozycyjności pracownika w stosunku do pracodawcy (władzy służbowej). Ów stopień podporządkowania decyduje o tym, jak bardzo skrępowana jest swoboda postępowania pracownika mianowanego oraz jaki jest zakres elementów o charakterze administracyjnoprawnym, odróżniający ten stosunek pracy od umownego.
Cechy wspólne dla wszystkich stosunków pracy z mianowania:
stosunek pracy nawiązuje się z dniem określonym w akcie nominacyjnym, jeżeli tego nie określono, to z dniem doręczenia pracownikowi aktu nominacyjnego;
akt nominacji powinien określać stanowisko służbowe i miejsce pracy oraz wysokość wynagrodzenia;
regułą jest, iż mianowanie następuje na stałe (możliwe jest także mianowanie do odwołania lub na czas określony).
Szczególne cechy zawodów i funkcji osób je wykonujących określonych w pragmatykach służbowych są przyczyną, dla której osobą nominowaną może być tylko taka osoba, która spełnia wymogi wskazane enumeratywnie w poszczególnych pragmatykach. Np.: ustawa o pracownikach samorządowych wskazuje kto może zostać pracownikiem samorządowym, Prawo o ustroju sądów powszechnych wskazuje kto może zostać nominowany na sędziego.
Jednym z najczęstszych warunków wymienianych w pragmatykach jest posiadanie obywatelstwa polskiego, posiadanie pełni praw publicznych. Cechy te są oczywiście różne dla poszczególnych zawodów.
Odróżnienie od innych stosunków pracy przejawia się także dużym stopniem podporządkowania władzy służbowej, dużo większym niż w przypadku pracowników zatrudnionych na podstawie którejś z umów o pracę. Wynika z tego możliwość czasowego zlecenia wykonywania innej pracy, niż określona w akcie mianowania, przeniesienia czasowo do pracy w innej miejscowości.
Podstawa prawna:
ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jednolity: Dz.U. 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.);
ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. z 2001 r., Nr 98, poz. 1070);
ustawa z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze (tekst jednolity: Dz.U. z 2002 r. Nr 21, poz. 206 ze zm.);
ustawa z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych (tekst jednolity: Dz.U. z 2001 r. Nr 86 poz. 953 ze zm.);
ustawa z dnia 18 grudnia 1998 r. o pracownikach sądów i prokuratury (Dz.U. z 1998 r. Nr 162, poz. 1125 ze zm.);
ustawa z dnia 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych (tekst jednolity: Dz.U. z 2001 r. Nr 142 poz. 1593);
ustawa z dnia 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych (tekst jednolity: Dz.U. z 2001 r. Nr 142 poz. 1593);
ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (tekst jednolity: Dz.U. z 2006 r. Nr 97 poz. 674 ze zm.);
ustawa z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz.U. z 2005 r. Nr 65, poz. 385).
Michał Włodarczyk
Radca Prawny
Skomentuj artykuł - Twoje zdanie jest ważne
Czy uważasz, że artykuł zawiera wszystkie istotne informacje? Czy jest coś, co powinniśmy uzupełnić? A może masz własne doświadczenia związane z tematem artykułu?