Ostrzejsza walka z dopalaczami

Według nowelizacji ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii oraz ustawy o Państwowej Inspekcji Sanitarnej dopalacze będą traktowane jak narkotyki. Za posiadanie nowych środków psychoaktywnych będzie grozić do 3 lat więzienia, a za handel - nawet 12 lat.

Co przewiduje nowelizacja ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii? 

Celem ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii oraz ustawy o Państwowej Inspekcji Sanitarnej jest poprawa skuteczności przeciwdziałania zagrożeniom dla zdrowia publicznego powodowanym przez nowe substancje psychoaktywne zawarte w tzw. „dopalaczach”. Dynamiczny rozwój wprowadzania do obrotu środków zastępczych oraz nowych substancji psychoaktywnych sprawił, że dotychczasowe przepisy, które kwestię odpowiedzialności za czyny w zakresie wytwarzania i wprowadzania do obrotu tych substancji sytuują na poziomie administracyjnym, są niewystarczające. Ustawodawca przyjął, że pochodzące z dopalaczy, lecz zidentyfikowane już substancje psychoaktywne, traktować należy analogicznie do środków odurzających i substancji psychotropowych. Tym samym czyny zabronione względem tych substancji będą wiązały się z zastosowaniem odpowiedzialności karnej.

Nowelizacja ustawy została opracowana ze względu na pilną potrzebę wdrożenia kolejnych działań ograniczających zjawisko wytwarzania i wprowadzania do obrotu środków zastępczych i nowych substancji psychoaktywnych. Przewiduje ona objęcie przepisami karnymi przede wszystkim czynów związanych z dystrybucją tych substancji i stworzenie instrumentów prawnych umożliwiających odpowiedzialność osób z nią związanych. 

Nowa definicja dopalaczy

Nowa ustawa przewiduje zmianę definicji dopalaczy – substancja psychoaktywna zostanie „oderwana” od środka zastępczego. Nowelizacja modyfikuje więc definicje środka odurzającego, substancji psychotropowej i nowej substancji psychoaktywnej, wskazując w sposób ogólny w ustawie, czym są owe substancje i środki, jednocześnie formułując upoważnienie dla ministra właściwego do spraw zdrowia do określenia, w drodze rozporządzenia, wykazu substancji psychotropowych z podziałem na grupy, wykazu środków odurzających z podziałem na grupy oraz wykazu nowych substancji psychoaktywnych. Zgodnie z uchwaloną ustawą, nowe substancje zawarte w dopalaczach będą podlegały ocenie funkcjonującego obecnie przy Ministrze Zdrowia Zespołu do spraw oceny ryzyka zagrożeń dla zdrowia lub życia ludzi związanych z używaniem nowych substancji psychoaktywnych. Zespół będzie rekomendował Ministrowi umieszczenie ich w wykazie nowych substancji psychoaktywnych. Wykaz nowych substancji psychoaktywnych będzie mógł przy tym zawierać nie tylko nowe substancje psychoaktywne, ale także ich grupy. Ustawodawca wprowadził tym samym możliwość definiowania kontrolowanych substancji nie w oparciu o listy indywidualnych substancji, ale o ich grupy o określonej strukturze chemicznej, czyli tzw. prawo generyczne. Ujęcie substancji w rozporządzeniu następuje w związku z szybkim tempem pojawiania się nowych substancji. W przypadku rozporządzenia, czas niezbędny do prowadzenia prac legislacyjnych jest krótszy niż w przypadku zmiany regulacji ustawowych, co ma przede wszystkim umożliwić skuteczniejszą oraz szybszą ochronę społeczeństwa przed niebezpiecznymi substancjami.

Substancje zidentyfikowane już z dopalaczach oraz nowe substancje, które w opinii Zespołu działającego przy Ministrze Zdrowia, spełniają kryteria ustawowej definicji nowej substancji psychoaktywnej, będą traktowane przez prawo na równi z narkotykami. 

W przypadku wykonywania działalności dotyczącej wytwarzania, przetwarzania, przerabiania, przywozu, wywozu, wewnątrzwspólnotowej dostawy lub wewnątrzwspólnotowego nabycia oraz wprowadzenia do obrotu nowej substancji psychoaktywnej przedsiębiorcy prowadzący taką działalność co do zasady będą musieli uzyskać na nią zezwolenie od inspektora do spraw substancji chemicznych. Przedsiębiorcę zobowiązano także do przekazywania inspektorowi do dnia 31 marca każdego roku informacji za rok poprzedni o prowadzonej działalności oraz do prowadzenia ewidencji nowych substancji psychoaktywnych według dat ich nabycia lub wejścia w ich posiadanie przez 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego. Przedsiębiorca będący odbiorcą nowej substancji psychoaktywnej będzie sporządzał dla każdej transakcji deklarację zastosowania nowej substancji psychoaktywnej.

Kary za posiadanie dopalaczy i handel nimi

Od dnia wejścia w życie ustawy, za samo posiadanie znacznych ilości dopalaczy będzie groziła kara nawet do 3 lat więzienia, a za handel nimi nawet do 12 lat. Do odpowiedzialności karnej zostaną pociągnięci także posiadacze zabronionych substancji, którym będzie groziła grzywna albo kara ograniczenia, albo pozbawienia wolności do 3 lat.

Nowelizacja wprowadza bowiem penalizację posiadania na własny użytek nowych substancji psychoaktywnych - będzie ono zagrożone grzywną, karą ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3. Umorzenie postępowania będzie możliwe jedynie wtedy, gdy przedmiotem czynu będzie nieznaczna ilość dopalaczy przeznaczona na użytek własny.

Zasadniczym celem ustawy jest jednak objęcie przepisami karnymi przede wszystkim czynów związanych z dystrybucją tych substancji i stworzenie instrumentów prawnych umożlwiających odpowiedzialność osób z nią związanych. Wytwarzanie, przetwarzanie albo przerabianie nowych substancji psychoaktywnych, wbrew przepisom ustawy, będzie podlegało grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3. Jeżeli przedmiotem czynu będzie znaczna ilość środków odurzających, substancji psychotropowych, słomy makowej lub nowych substancji psychoaktywnych, lub czyn ten zostanie popełniony w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej, sprawca podlegać będzie karze grzywny i karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3. Analogicznie do narkotyków, penalizowane będą również czyny związane z przyrządami służącymi do wytwarzania nowych substancji psychoaktywnych  przywóz, wywóz, przewóz, wewnątrzwspólnotowe nabycie lub wewnątrzwspólnotowa dostawa nowych substancji psychoaktywnych będą podlegały grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 5, a zatem takiej samej jak w wypadku środków odurzających lub substancji psychotropowych. Zaostrzona odpowiedzialność dotyczyć będzie znacznej ilości środków odurzających albo sytuacji, gdy czyn został popełniony w celu osiągnięcia korzyści majątkowej. Penalizowane zostanie również wprowadzanie do obrotu nowych substancji psychoaktywnych, udzielanie jej innej osobie, a w przypadku udzielania jej małoletniemu, sankcja przewiduje zagrożenie karą pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 8 lat.

Nowelizacja ustawy wprowadza zatem nowe mechanizmy, które wykorzystają prawo karne przeciwko producentom i sprzedawcom nowych substancji psychoaktywnych. W efekcie wprowadzonych rozwiązań osoby sprzedające „dopalacze” będą traktowane tak samo jak osoby sprzedające narkotyki.

Za wytwarzanie lub wprowadzanie do obrotu środków zastępczych nadal groziła będzie zaś administracyjna kara pieniężna od 20.000 zł do 1.000.000 zł.

Profilaktyka i leczenie uzależnień

W ustawie znalazł się również zapis nakładający obowiązek zgłaszania do Państwowej Inspekcji Sanitarnej przypadków zatrucia środkiem zastępczym lub nową substancją psychoaktywną. Do końca marca każdego roku Główny Inspektor Sanitarny będzie zobowiązany do sporządzenia raportu podsumowującego zgłoszenia z całej Polski, a placówki podejrzewające pacjenta o stosowanie dopalaczy będą musiały powiadomić o tym powiatowego inspektora sanitarnego. Ustawa zakłada także utworzenie rejestru zgonów i zatruć spowodowanych przez dopalacze.

Ponadto ustawodawca uzupełnił przepisy ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii o rozwiązania, które z założenia mają przyczynić się do zwiększenia skuteczności profilaktyki narkomanii w środowisku szkolnym oraz posłużyć minimalizowaniu ryzyka sięgania po różne środki i substancje psychoaktywne przez dzieci i młodzież w wieku szkolnym.

Ustawa uzupełnia również przepisy w zakresie leczenia i rehabilitacji o nowe substancje psychoaktywne, mając na uwadze, że powodują one uzależnienie. Nowe przepisy mają zapewnić takie samo wsparcie osobom uzależnionym od dopalaczy, jak i od narkotyków – będą mogły liczyć na leczenie, rehabilitację i wsparcie psychologiczne. 

Po wejściu nowelizacji w życie, certyfikat specjalisty psychoterapii uzależnień będzie mogła otrzymać wyłącznie osoba, która posiada tytuł zawodowy lekarza lub tytuł zawodowy magistra pielęgniarstwa, lub osoba, która uzyskała tytuł magistra po studiach na kierunkach: praca socjalna, psychologia, pedagogika, pedagogika specjalna, socjologia, resocjalizacja, zdrowie publiczne, nauki o rodzinie, teologia lub filozofia. Rozwiązanie takie podyktowane jest potrzebą ujednolicenia przepisów w obszarze dotyczącym szkoleń certyfikujących.

Kiedy nowe przepisy wejdą w życie?

Ustawa wejdzie w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia, z wyjątkiem art. 1 pkt 20 w zakresie dotyczącym art. 40a ust. 2 i 8 (regulacje w zakresie prowadzenia działalności przez przedsiębiorcę posiadającego status centrum badawczo-rozwojowego oraz prowadzącego badania naukowe lub prace rozwojowe, w zakresie wskazanym w ustawie), który wejdzie w życie z dniem 1 października 2018 r.

Zob. też: 

• Ostrzejsze kary za handel dopalaczami i za ich posiadanie
• "O co chodzi w tej ustawie?"

A.J.
Zespół e-prawnik.pl