Polityka dla seniorów

Dokument stanowi historyczne opracowanie, bowiem wszystkie obowiązujące do tej pory programy na temat polityki senioralnej miały charakter ramowy. Oznacza to, że nie przewidywały w praktyce szczegółowych rozwiązań w zakresie polityki wobec osób starszych. Wspomniany dokument jako pierwszy wyznacza konkretne obszary działań, a – co najważniejsze – wskazuje podmioty bezpośrednio odpowiedzialne za ich realizację.

Co obejmuje „Polityka społeczna wobec osób starszych 2030”?

„Polityka społeczna wobec osób starszych 2030” uwzględnia szczegółowe rozwiązania we wszystkich najważniejszych sferach życia osób starszych, m.in. w zakresie bezpieczeństwa, zdrowia, przeciwdziałania samotności, aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym, a także dostosowania infrastruktury do potrzeb i możliwości takich osób.

W dokumencie po raz pierwszy zostały uwzględnione potrzeby niesamodzielnych osób starszych. Pozwoli to na wprowadzenie rozwiązań zmniejszających skalę zależności niesamodzielnych osób starszych od innych, a także szeregu ułatwień w dostępie do usług wzmacniających samodzielność.

Stworzenie kompleksowego programu w zakresie polityki senioralnej i osób starszych ma na celu usystematyzowanie oraz usprawnienie działań instytucji publicznych na rzecz osób starszych w Polsce. Rozwiązania te przyczynią się także do znacznej poprawy jakości życia osób starszych przy zachowaniu szeroko rozumianego bezpieczeństwa i jak najdłuższej samodzielności.

Senioralna polityka społeczna zaplanowana została do roku 2030. Wynika to między innymi z przebiegu procesów społecznych i demograficznych, dla których znana są nie tyko prognozy, lecz rzeczywiste dane. W 2030 roku generacje pierwszego powojennego wyżu demograficznego (1946- 1959) osiągną wiek 84 lata (najstarsza) i 71 lat (najmłodsza). Można zatem w okresie kilkunastu lat obserwować funkcjonowanie Programu w sytuacji zmieniających się wraz z wiekiem potrzeb osób w starszym wieku.

W dokumencie przedstawione są więc informacje dotyczące aktualnej sytuacji społeczno-ekonomicznej Polski wraz z prognozami do 2050 r., w szczególności sytuacji demograficznej, ekonomicznej, zdrowotnej i rodzinnej. W ramach opracowania przygotowane zostały również kluczowe obszary działań zarówno wobec ogółu osób starszych, jak i obszary uwzględniające działania wobec niesamodzielnych osób starszych. Dokument zawiera szczegółowe omówienie planowanych działań wraz z określeniem podmiotów odpowiedzialnych za ich realizację.

Program opiera się na trzech filarach – bezpieczeństwie, uczestnictwie i solidarności. Te elementy są kluczowe, ponieważ stanowią gwarancję znacznego podniesienia jakości i poziomu życia osób starszych.

Dokument przewiduje realizację szeregu działań wobec ogółu osób starszych w ramach następujących obszarów:

1. kształtowanie pozytywnego postrzegania starości w społeczeństwie;
2. uczestnictwo w życiu społecznym oraz wspieranie wszelkich form aktywności obywatelskiej, społecznej, kulturalnej, artystycznej i sportowej;
3. tworzenie warunków umożliwiających wykorzystanie potencjału osób starszych jako aktywnych uczestników życia gospodarczego i rynku pracy, dostosowanych do ich możliwości psychofizycznych oraz sytuacji rodzinnej;
4. promocja zdrowia, profilaktyka chorób, dostęp do diagnostyki, leczenia i rehabilitacji;
5. zwiększanie bezpieczeństwa fizycznego – przeciwdziałanie przemocy i zaniedbaniom wobec osób starszych;
6. tworzenie warunków do solidarności i integracji międzypokoleniowej;
7. edukacja dla starości (kadry opiekuńcze i medyczne), do starości (całe społeczeństwo), przez starość (od najmłodszego pokolenia) oraz edukacja w starości (osoby starsze).

Dodatkowo w „Polityce społecznej wobec osób starszych 2030” po raz pierwszy zaprojektowane zostały działania skierowane do niesamodzielnych osób starszych:

1. zmniejszenie skali zależności od innych poprzez ułatwienie dostępu do usług wzmacniających samodzielność oraz dostosowanie środowiska zamieszkania do możliwości funkcjonalnych tych osób;
2. zapewnienie optymalnego dostępu do usług zdrowotnych, rehabilitacyjnych i opiekuńczo-pielęgnacyjnych dostosowanych do potrzeb starszych osób niesamodzielnych;
3. sieć usług środowiskowych i instytucjonalnych udzielanych starszym, niesamodzielnym osobom;
4. system wsparcia nieformalnych opiekunów niesamodzielnych osób starszych przez instytucje publiczne.     

Celem Programu prezentowanego przez Rząd jest stworzenie warunków do standaryzowanych usług pomocowych i opiekuńczych, wspomagających funkcjonowanie osób starszych. Działania w tym zakresie będą polegały między innymi na uregulowaniu prawnym ryzyka niesamodzielności, czy wdrożeniu na dużą skalę standaryzowanej telemedycyny o różnym zakresie usług, dostosowanych do sprawności użytkowników. Opracowanie standardów w zakresie teleopieki i telepomocy poprawi jakość życia dużej liczby osób starszych.

Oprócz działań ukierunkowanych na świadczenie bezpośrednich usług niesamodzielnym osobom starszym, konieczne jest także dostosowanie środowiska zamieszkania do możliwości funkcjonalnych tych osób. W związku z tym, zaplanowane zostały projekty uwzględniające projektowanie uniwersalne, a także prowadzenie badań w obszarze projektowania mieszkań dostosowanych do szczególnych potrzeb osób niesamodzielnych.

Efekty realizacji Programu zawartego w „Polityce społecznej wobec osób starszych 2030” będą podlegały ocenie w ramach kolejnych edycji „Informacji o sytuacji osób starszych w Polsce”, które rząd już dwukrotnie przygotowywał, za rok 2015 i 2016, zgodnie z ustawą o osobach starszych.

Przyjęcie przedmiotowego dokumentu nie spowoduje dodatkowych kosztów dla sektora finansów publicznych, a jego finansowanie będzie realizowane poprzez odpowiednią alokację środków finansowych, będących w dyspozycji jednostek sektora finansów publicznych.

Niestety sam dokument nie jest dostępny na stronach www.

Skąd potrzeba nowej polityki senioralnej?

Wprowadzenie rozwiązań zawartych w tym dokumencie jest spowodowane zmieniającą się sytuacją społeczno-gospodarczą Polski oraz koniecznością stworzenia strategicznego dokumentu, zawierającego konkretne kierunki i obszary działań w ramach polityki społecznej wobec osób starszych do roku 2030, a także wykonawców odpowiedzialnych za ich realizację.

Realizacja polityki społecznej wobec osób starszych zoperacjonalizowana została w roku 2013 poprzez uchwałę nr 238 Rady Ministrów z dnia 24 grudnia 2013 r w sprawie przyjęcia dokumentu Założenia Długofalowej Polityki Senioralnej w Polsce na lata 2014–2020 (M. P. z 2014 r. poz. 118). Powyższy dokument miał jednak charakter ramowy – stanowił jedynie rekomendację, przez co nie zostały w nim określone szczegółowe działania przypisane do realizacji konkretnym podmiotom. Zgodnie z zaplanowaną na rok 2017 rewizją Założeń Długofalowej Polityki Senioralnej, ze względu na zmieniającą się sytuację społeczno-gospodarczą Polski oraz konieczność stworzenia dokumentu zawierającego konkretne kierunki polityki wobec osób starszych oraz ich wykonawców i działań, Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej we współpracy z Radą do spraw Polityki Senioralnej podjął prace nad weryfikacją i aktualizacją dokumentu. W tym celu został powołany w ramach Rady zespół Tematyczny – Zespół ds. opracowywania kierunków polityki społecznej wobec osób starszych, który opracował wstępne założenia do "Polityki społecznej wobec osób starszych 2030. Bezpieczeństwo-Uczestnictwo-Solidarność". Realizacja działań w wymienionych obszarach zagwarantuje znaczną poprawę jakości i poziomu życia osób starszych w Polsce.

Dotychczasowe działania na rzecz seniorów

Aktywny jak senior

Do jednych z najważniejszych działań, realizowanych w ramach polityki senioralnej w ciągu ostatnich trzech lat, bez wątpienia zalicza się skierowany do jednostek samorządu terytorialnego Program Wieloletni „Senior+” na lata 2015 -2020. Jego celem jest zwiększenie aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym seniorów poprzez rozbudowę sieci Dziennych Domów „Senior+” i Klubów „Senior+”.

W ramach programu „Senior+” samorządy mogą ubiegać się o dotację na utworzenie lub wyposażenie placówki (300 tys. zł w przypadku dziennego domu „Senior+” oraz 150 tys. zł w przypadku klubu „Senior+”), a także na zapewnienie funkcjonowania już istniejących placówek. Kwota dofinansowania na utrzymanie jednego miejsca wyniesie miesięcznie do 300 zł w dziennym domu „Senior+” oraz do 200 zł w klubie „Senior+”.

Jak pokazują najnowsze dane, na koniec roku w całym kraju będzie działać ponad 550 takich instytucji zapewniających łącznie blisko 14,5 tys. miejsc dla seniorów. 120,7 mln zł – to kwota, która zostanie przeznaczona na uruchomienie i prowadzenie placówek w 2018 r. Dla porównania, w 2015 r. na utworzenie placówek przeznaczono 20,7 mln, było ich natomiast 99, a miejsc dla osób starszych – niespełna 2,8 tys.

W ciągu trzech lat liczba placówek „Senior +” wzrosła o ponad 450, a liczba miejsc dla osób starszych – o blisko 11,5 tys.

ASOS, czyli Rządowy Program na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych na lata 2014–2020

Rządowy Program na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych. Jego celem jest przede wszystkim tworzenie warunków do rozwoju aktywności społecznej osób starszych, które w związku z wyżem demograficznym lat 50 wchodzą lub w najbliższej przyszłości będą wchodzić w wiek 60+, a kończąc aktywność zawodową, pozostają w dobrej kondycji psychofizycznej, mają potencjał, kwalifikacje, życiowe doświadczenie i czas wolny, który można i należy zagospodarować, dzięki tworzeniu odpowiedniej oferty aktywności społecznej.

Edukacja, aktywność społeczna promująca integrację wewnątrz i międzypokoleniową, partycypacja społeczna oraz usługi społeczne dla osób starszych – to cztery główne obszary, w których działa program ASOS. Za ich realizację odpowiadają organizacje pozarządowe, a także te podmioty, które są uprawnione do działań na rzecz osób starszych.

W latach 2016-2018 na jego realizację przeznaczono 113,8 mln zł. To w sumie ponad 1,1 tys. projektów, w których uczestniczyło blisko 450 tys. osób.

Program na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych na lata 2014–2020 jest przedsięwzięciem kompleksowym, uwzględniającym obszary i kierunki wsparcia umożliwiające osiągnięcie celu głównego, jakim jest poprawa jakości i poziomu życia osób starszych dla godnego starzenia się poprzez aktywność społeczną. Program zakłada praktyczne włączenie sektora organizacji pozarządowych do działań służących zaangażowaniu seniorów. Na jego finansowanie do 2020 roku z budżetu państwa zostanie przeznaczone łącznie 280 mln zł. W podziale na każdy rok po 40 mln.

Organizacje pozarządowe i inne podmioty uprawnione działające na rzecz osób starszych mogły ubiegać się o dofinansowanie od 20 do 200 tysięcy zł w ramach 4 priorytetów:

1. Edukacja osób starszych (15% alokacji środków) – Priorytet obejmuje działania mające na celu rozwój oferty edukacyjnej skierowanej do seniorów, wykorzystanie potencjału wzajemnego uczenia się, rozwój innowacyjnych form edukacji, w tym nieformalnej
   i pozaformalnej, promowanie tzw. wolontariatu kompetencji; rozwoju korzystania
   z nowych technologii oraz przeciwdziałania e–wykluczeniu wśród osób starszych.
2. Aktywność społeczna promująca integrację wewnątrz– i międzypokoleniową (25% alokacji środków) – Priorytet zakłada rozwój różnych form aktywności osób starszych przy wykorzystaniu istniejącej infrastruktury społecznej (takich jak np. biblioteki publiczne, domy kultury) oraz włączenie do wspólnych działań młodszego pokolenia, co pozwoli na budowanie wzajemnego zrozumienia oraz rozwój umiejętności społecznych.
3. Partycypacja społeczna osób starszych (20% alokacji środków) – Priorytet zakłada realizację działań na rzecz zwiększenia udziału osób starszych w życiu publicznym, społecznym, gospodarczym, kulturalnym i politycznym, przyczyniając się do rozwoju społeczeństwa obywatelskiego.
4. Usługi społeczne dla osób starszych (40% alokacji środków) – Priorytet zakłada realizację działań służących rozwojowi różnych form wsparcia poprzez zwiększenie dostępności i podniesienie jakości usług społecznych dla osób starszych.

Z troską o seniorów

Nie wszyscy seniorzy są jednak tak aktywni i pełni wigoru. Do tych mniej samodzielnych, wymagających większej troski i uwagi, skierowany jest program „Opieka 75 +”. Ma on na celu zwiększenie dostępności do usług opiekuńczych i usług specjalistycznych dla osób samotnych i starszych w wieku 75+ i więcej , zamieszkałych na terenach małych gmin do 60 tys. mieszkańców.

W ramach programu gminy wiejskie, miejsko-wiejskie i miejskie do 60 tys. mieszkańców mogą skorzystać z 50% dofinansowania na świadczenie usług opiekuńczych oraz specjalistycznych usług opiekuńczych, jeżeli dane świadczenie realizują samodzielnie. Rozwiązanie to służy zapewnieniu wysokiego standardu usług, ponieważ ich realizatoremjest gmina i jej pracownicy.

Uwaga, od 2019 r. program „Opieka 75+” będzie skierowany nie tylko to osób samotnych w wieku 75 lat i więcej, ale także do osób pozostających w rodzinach.

W programie będą mogły uczestniczyć również gminy, które świadczą usługi opiekuńcze, w tym specjalistyczne usługi opiekuńcze poprzez spółdzielnie osób prawnych.

W 2018 r. do programu przystąpiło ponad 350 gmin, a łączna kwota dofinansowania wyniosła 6,07 mln zł.

Przywrócenie możliwości wyboru

Zgodnie z obietnicą złożoną Polakom w kampanii wyborczej w 2015 r., rząd przywrócił wiek emerytalny 60 lat dla kobiet i 65 dla mężczyzn. Prawo do emerytury uzyskało tym samym 400 tys. osób. Co ważne, osiągnięcie tego wieku nie oznacza konieczności zakończenia kariery zawodowej, daje jednak możliwość wyboru. Późniejsze przejście na emeryturę to wyższe świadczenie (o 8% za rok).

Jak zapewnia minister Elżbieta Rafalska, nie ma obaw o wypłatę świadczeń – sytuacja finansowa Funduszu Ubezpieczeń Społecznych jest najlepsza od lat.

Wyższe renty i emerytury

Od 1 marca 2017 r. – z myślą o poprawie warunków życia najuboższych seniorów – podniesione zostały minimalna emerytura, renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy oraz renta rodzinna. To wzrost z 882,56 do 1 tys. zł.

Warto podkreślić, że 1 marca br. wszystkie świadczenia emerytalne wzrosły w oparciu o wskaźnik waloryzacji. A ten był najwyższy od 5 lat – 102,98%.

1 sierpnia 2017 r. weszła z kolei w życie nowelizacja ustawy o działaczach opozycji antykomunistycznej oraz osobach represjonowanych z powodów politycznych. W efekcie osobom tym przyznano comiesięczne świadczenie w wysokości 402,72 zł. Co więcej, nowe przepisy przewidują też możliwość objęcia pomocą okresową (do 6 miesięcy) osób znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej lub w związku z zaistnieniem tzw. zdarzeń losowych.