Czy w przypadku zaistnienia zdarzenia przyszłego opisanego we wnioskach, Akcjonariusz Zagraniczny (firma (...)

Na podstawie art. 14b § 1 i § 6 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (t. j. Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.) oraz § 8 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 20 czerwca 2007 r. w sprawie upoważnienia do wydawania interpretacji przepisów prawa podatkowego (Dz. U. z 2007 r. Nr 112, poz. 770) Dyrektor Izby Skarbowej w Warszawie działając w imieniu Ministra Finansów stwierdza, że stanowisko Strony, przedstawione we wniosku z dnia 22.07.2009r. (data wpływu 27.07.2009r.) uzupełnione pismem z dnia 17.09. 2009 r. (data wpływu 18.09.2009 r.) o udzielenie pisemnej interpretacji przepisów prawa podatkowego w zakresie art. 22 ust. 4 i 4a ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t.j. Dz. U. z 2000r. Nr 54, poz. 654 ze zm.) - jest prawidłowe.

UZASADNIENIE

W dniu 27.07.2009r. został złożony ww. wniosek o udzielenie pisemnej interpretacji przepisów prawa podatkowego w zakresie art. 22 ust. 4 i 4a ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t.j. Dz. U. z 2000r. Nr 54, poz. 654 ze zm.).

W przedmiotowym wniosku zostało przedstawione następujące zdarzenie przyszłe.

E. (dalej ?Zagraniczny Akcjonariusz?): 1) jest osobą prawną prawa holenderskiego; 2) jest rezydentem podatkowym w Holandii w rozumieniu Konwencji między Rzecząpospolitą Polską a Królestwem Niderlandów w sprawie unikania podwójnego opodatkowania i zapobiegania uchylaniu się od opodatkowania w zakresie podatków od dochodu (dalej: ?Traktat polsko - holenderski?); 3) jest spółką podlegającą opodatkowaniu podatkiem dochodowym od całości swoich dochodów, bez względu na miejsce ich osiągania, w innym niż Rzeczpospolita Polska państwie członkowskim Unii Europejskiej (w Holandii). Zagraniczny Akcjonariusz posiada (nieprzerwanie przez okres dwóch lat) bezpośrednio nie mniej niż 10% akcji w kapitale akcyjnym Zakładu Ubezpieczeń S.A. (dalej: ?Spółka), spółki mającej siedzibę oraz rezydencję podatkową na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Polski akcjonariusz Spółki (?Polski Akcjonariusz?) ma zamiar ustanowić użytkowanie na swoich akcjach w Spółce na rzecz Akcjonariusza Zagranicznego. Zagraniczny Akcjonariusz, jako użytkownik akcji, będzie uprawniony do pobierania pożytków z użytkowanych akcji, którymi będą dywidendy przypadające na te akcje. W konsekwencji, jeżeli Zgromadzenie Akcjonariuszy Spółki podejmie uchwałę w sprawie wypłaty dywidendy przez Spółkę (ewentualnie inny organ Spółki podejmie decyzję o wypłacie zaliczek na poczet dywidendy), to Zagraniczny Akcjonariusz będzie uprawniony do otrzymania zarówno dywidendy przypadającej na akcje należące do Zagranicznego Akcjonariusza, jak i dywidendy przypadającej na akcje oddane mu w użytkowanie przez Polskiego Akcjonariusza.

Przed wypłatą dywidendy, w celu udokumentowania miejsca siedziby Zagranicznego Akcjonariusza dla celów podatkowych, Spółka uzyska od Zagranicznego Akcjonariusza aktualny certyfikat rezydencji, potwierdzający, że Zagraniczny Akcjonariusz jest spółką podlegającą opodatkowaniu podatkiem dochodowym od całości swoich dochodów, bez względu na miejsce ich osiągania w innym niż Rzeczpospolita Polska państwie członkowskim Unii Europejskiej (w Holandii).

W związku z powyższym zadano następujące pytanie.

Czy w przypadku zaistnienia zdarzenia przyszłego opisanego we wnioskach, Akcjonariusz Zagraniczny (firma E.) będzie mógł, zgodnie z art. 22 ust. 4 oraz 4a UoPDOP w związku z art. 10 ust. 1 UoPDOP, skorzystać ze zwolnienia od zryczałtowanego podatku dochodowego od osób prawnych również w zakresie tej części uzyskiwanej dywidendy, która przypadnie na akcje oddane Akcjonariuszowi Zagranicznemu (firmie E.) w użytkowanie przez Polskiego Akcjonariusza...

Stanowisko Spółki

Zdaniem Akcjonariusza Zagranicznego, w przypdku zaistnienia zdarzenia przyszłego opisanego we wniosku, Akcjonariusz Zagraniczny będzie, zgodnie z 22 ust. 4 oraz ust. 4a UoPDOP w związku z art. 10 ust. 1 UoPDOP, zwolniony od zryczałtowanego podatku dochodowego od osób prawnych również w zakresie tej części dywidendy otrzymywanej (wypłacanej na jego rzecz)) która przypadnie na akcje oddane mu w użytkowanie przez Polskiego Akcjonariusza.

UZASADNIENIE

Dla udzielenia interpretacji indywidualnej w sprawie będącej przedmiotem wniosku i potwierdzenia stanowiska Spółki niezbędne jest rozstrzygnięcie dwóch kwestii prawnych:

• po pierwsze: czy ta część dywidendy wypłacanej Zagranicznemu Akcjonariuszowi, która przypadnie na akcje użytkowane przez Zagranicznego Akcjonariusza będzie stanowiła ?dochód (przychód) z tytułu udziału w zyskach osób prawnych w rozumieniu art. 10 ust. 1 UoPDOP...
  
  

• po drugie: czy w sytuacji, gdy oprócz użytkowanych akcji Zagraniczny Akcjonariusz będzie bezpośrednio posiadał w dniu wypłaty dywidendy nie mniej niż 10% akcji Spółki, nieprzerwanie przez dwa lata, to zwolniona od zryczałtowanego podatku dochodowego od osób prawnych na podstawie art. 22 ust. 4 oraz 4a UoPDOP będzie zarówno dywidenda przypadająca na akcje należące do Zagranicznego Akcjonariusza, jak i dywidenda przypadająca na akcje oddane mu w użytkowanie przez Polskiego Akcjonariusza. Na oba powyższe pytania należy udzielić odpowiedzi twierdzących. W konsekwencji należy uznać, że Zagraniczny Akcjonariusz, zgodnie z art. 22 ust. 4 oraz 4a UoPDOP w związku z art. 10 ust. 1 UoPDOP, korzysta ze zwolnienia od zryczałtowanego podatku dochodowego od osób prawnych również w tej części dywidendy otrzymywanej (wypłacanej na jego rzecz), która przypadnie na akcje oddane mu w użytkowanie przez Polskiego Akcjonariusza. Wynika to z argumentacji przedstawionej poniżej.
  
  

Użytkowanie jest prawem do korzystania z cudzej rzeczy i do czerpania z niej pożytków ( art. 252 Kodeksu cywilnego). Przedmiotem użytkowania mogą być także prawa (art. 265 § 1 Kodeksu cywilnego). Do użytkowania praw stosuje się odpowiednio przepisy o użytkowaniu rzeczy ( art. 265 § 2 Kodeksu cywilnego).

Użytkowanie można ustanowić na akcjach w spółce akcyjnej (art. 340 § 1 Kodeksu spółek handlowych). Jeżeli akcjonariusz i użytkownik akcji nie postanowili inaczej prawa obligacyjne, w tym przede wszystkim prawo do dywidendy, należą do użytkownika. Uprawnienie to skutkuje tym, iż użytkownik może domagać się wypłaty dywidendy bezpośrednio od spółki.

Katalog dochodów z tytułu udziału w zyskach osób prawnych określony w art. 10 ust. 1 UoPDOP jest otwarty, co oznacza iż wskazane w tym przepisie dochody mają charakter przykładowy i nie stanowią jedynych dochodów podlegających opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób prawnych na podstawie art. 10 ust. 1 UoPDOP. Skoro katalog dochodów (przychodów) z udziału w zyskach osób prawnych nie jest zamknięty, to dla zakwalifikowania określonych dochodów (przychodów) jako pochodzących z tego źródła decydujący jest fakt uzyskania dochodu z udziału w zyskach osoby prawnej. Dlatego ?tytułu prawnego do partycypacji w zysku nie musi stanowić wyłącznie udział/akcja, ale może nim być także inne prawo majątkowe związane z udziałem w zysku innej osoby prawnej? (tak Minister Finansów w piśmie z dnia 30 marca 2000r., nr P83/MD-825-722-12312000, publ. Serwis Podatkowy Nr 9/2000).

W orzecznictwie sądów administracyjnych również wskazuje się, że zawarta w przepisie art. 10 UoPDOP definicja dochodów z udziału w zyskach osób prawnych jest bardzo szeroka, a ?określenie dochód z udziału w zyskach osób prawnych - jest pojęciem zawierającym w swej treści wszelkie dochody, jakie powstają w następstwie posiadania przez podatnika prawa do udziału w zyskach innej osoby prawnej? (wyrok z dnia 22 września 1993r, SA/Ka 565/93, niepubl). W konsekwencji, w przypadku wypłaty dywidendy na rzecz użytkownika akcji należy uznać, iż dla użytkownika wypłacona dywidenda stanowić będzie dochód z udziału w zysku osób prawnych. Dywidenda ta należy się bowiem nie akcjonariuszowi, lecz użytkownikowi akcji. Podobne stanowisko prezentuje Ministerstwo Finansów, które w piśmie z dnia 22.12.1997 r., (PO 4/BA-802-7973/886/97, S.Podat. 4/1999, s. 38) wskazało, iż ?w związku z ustanowieniem prawa użytkowania na użytkownika zostaje przeniesione prawo do dywidendy, tj. prawo do udziału w zyskach osoby prawnej (chyba że umowa ogranicza prawo użytkowania do dywidendy)?.

Reasumując, jeżeli na użytkownika zostało przeniesione prawo do dywidendy, tj. prawo do udziału w zyskach osoby prawnej, to podatnikiem podatku dochodowego od osób prawnych od dochodu z tytułu dywidendy przypadających na akcje obciążone prawem użytkowania jest użytkownik.

Konsekwencją uznania, że dywidenda wypłacana użytkownikowi akcji jest ?dochodem (przychodem) z tytułu udziału w zyskach osób prawnych? w rozumieniu art. 10 ust. 1 UoPDOP, powinno być uznanie, że taka dywidenda może być zwolniona od podatku na podstawie art. 22 ust. 4 UoPDOP w sytuacji, gdy użytkownik akcji jest jednocześnie (tzn. niezależnie od użytkowanych akcji) akcjonariuszem posiadającym bezpośrednio nie mniej niż 10% akcji w kapitale spółki nieprzerwanie przez okres dwóch lat. Wniosek taki wynika wprost z treści art. 22 ust. 4 UoPDOP, który stanowi, że od podatku dochodowego zwalnia się ?dochody (przychody) z dywidend oraz inne przychody z tytułu udziału w zyskach osób prawnych?, jeżeli spełnione są łącznie warunki określone w tym przepisie.

W przypadku zaistnienia zdarzenia przyszłego opisanego we wniosku spełnione będą łącznie wszystkie warunki określone przepisami art. 22 ust. 4 w związku z art. 22 ust. 4a i art. 10 ust 1 UoPDOP, tj.:

1. dywidenda wypłacana Zagranicznemu Akcjonariuszowi, która przypadnie na akcje oddane mu w użytkowanie przez Polskiego Akcjonariusza jest ?dochodem (przychodem) z tytułu udziału w zyskach osób prawnych?;
2. wypłacającym dywidendę będzie Spółka, która jest podatnikiem podatku dochodowego od osób prawnych, mającym siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
3. uzyskującym dywidendę będzie Zagraniczny Akcjonariusz, który jest spółką podlegającą opodatkowaniu podatkiem dochodowym od całości swoich dochodów, bez względu na miejsce ich osiągania w innym niż Rzeczpospolita Polska państwie członkowskim Unii Europejskiej oraz posiada bezpośrednio nie mniej niż 10% akcji w kapitale Spółki nieprzerwanie przez okres dwóch lat;
4. przed wypłatą dywidendy, w celu udokumentowania miejsca siedziby Zagranicznego Akcjonariusza dla celów podatkowych, Spółka uzyska od Zagranicznego Akcjonariusza aktualny certyfikat rezydencji, potwierdzający że Zagraniczny Akcjonariusz jest spółką podlegającą opodatkowaniu podatkiem dochodowym od całości swoich dochodów, bez względu na miejsce ich osiągania w innym niż Rzeczpospolita Polska państwie członkowskim Unii Europejskiej (w Holandii).
   
   

Dlatego w sytuacji, gdy oprócz użytkowanych akcji Zagraniczny Akcjonariusz będzie bezpośrednio posiadał w dniu wypłaty dywidendy nie mniej niż 10% akcji Spółki, nieprzerwanie przez dwa lata, to zwolniona od zryczałtowanego podatku dochodowego od osób prawnych na podstawie art. 22 ust. 4 UoPDOP będzie zarówno dywidenda przypadająca na akcje należące do Zagranicznego Akcjonariusza, jak i dywidenda przypadająca na akcje oddane mu w użytkowane przez Polskiego Akcjonariusza. W sprawie która jest przedmiotem wniosku Spółki, Zagraniczny Akcjonariusz - oprócz użytkowanych akcji - posiada bezpośrednio nie mniej niż 10% akcji w kapitale Spółki nieprzerwanie przez okres dwóch lat.

Tym samym bezpośredni udział Zagranicznego Akcjonariusza w kapitale Spółki jest ?udziałem w kapitale spółki w innym państwie członkowskim? w rozumieniu art. 3 dyrektywy Rady 90/435/EWG z dnia 23 lipca 1990r. w sprawie wspólnego systemu opodatkowania stosowanego w przypadku spółek dominujących i spółek zależnych różnych państw członkowskich, a w konsekwencji również w rozumieniu art. 22 ust 4 pkt 3 UoPDOP. Ani postanowienia dyrektywy Rady 90/435/EWG z dnia 23 lipca 1990r. w sprawie wspólnego systemu opodatkowania stosowanego w przypadku spółek dominujących i spółek zależnych różnych państw członkowskich, ani przepisy UoPDOP nie uzależniają zastosowania zwolnienia od podatku od spełnienia dodatkowego warunku, jakim jest uzyskiwanie dochodów wyłącznie z tych akcji, które są posiadane ?bezpośrednio?, z wyłączeniem innych dochodów akcjonariusza, zrównanych z dochodami dywidendowymi, w tym w szczególności dywidend z użytkowanych akcji.

Skoro ani postanowienia dyrektywy Rady 90/435/EWG z dnia 23 lipca 1990r., ani przepisy UoPDOP nie formułują jakichkolwiek dodatkowych warunków zwolnienia dochodów dywidendowych od podatku, to należy uznać, że w sytuacji, gdy oprócz użytkowanych akcji Zagraniczny Akcjonariusz będzie bezpośrednio posiadał w dniu wypłaty dywidendy nie mniej niż 10% akcji Spółki, nieprzerwanie przez dwa lata, to zwolniona od zryczałtowanego podatku dochodowego od osób prawnych na podstawie art. 22 ust. 4 UPDOP będzie zarówno dywidenda przypadająca na akcje należące do Zagranicznego Akcjonariusza, jak i dywidenda przypadająca na akcje oddane mu w użytkowane przez Polskiego Akcjonariusza.

Dodatkowo należy wyjaśnić, że tezy wyroku Trybunału Sprawiedliwości z dnia 22 grudnia 2008r. w sprawie C - 48/07 (Etat belge - Service public federal Finances przeciwko Les Vergers du Vieux Tauves SA) nie przeczą prawidłowości powyższego wniosku. Co więcej, pośrednio potwierdzają ten wniosek.

W wyroku w sprawie C - 48/07 Trybunał uznał, że pojęcie udziału w kapitale spółki w innym państwie członkowskim w rozumieniu art. 3 dyrektywy Rady 90/435/EWG z dnia 23 lipca 1990r. w sprawie wspólnego systemu opodatkowania stosowanego w przypadku spółek dominujących i spółek zależnych różnych państw członkowskich nie obejmuje użytkowania udziałów. Jednakże stan faktyczny sprawy, w której został wydany w/w wyrok Trybunału z dnia 22 grudnia 2008r. jest inny niż stan faktyczny sprawy będącej przedmiotem niniejszego wniosku. W stanie faktycznym sprawy, w której został wydany powyższy wyrok użytkownik akcji nie posiadał bezpośrednio żadnych akcji spółki. Był jedynie użytkownikiem akcji i wyłącznie z tego powodu nie spełniał warunku posiadania udziału w kapitale spółki. W sprawie będącej przedmiotem wniosku Spółki taka sytuacja nie będzie miała miejsca, ponieważ w chwili wypłaty dywidendy Zagraniczny Akcjonariusz będzie posiadał zarówno bezpośrednio nie mniej niż 10% akcji Spółki nieprzerwanie przez okres dwóch lat, jak i prawo użytkowania dodatkowych akcji Spółki, oddanych mu w użytkowanie przez Polskiego Akcjonariusza. Powyższe potwierdza, że wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 22 grudnia 2008r. w sprawie C - 48/07 nie znajduje bezpośredniego zastosowania w sprawie będącej przedmiotem wniosków.

W piśmie z dnia 17 września 2009 r. Spółka wskazała, iż:

1. Podatek dochodowy od osób prawnych, uregulowany w ustawie z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych, jest w swym generalnym założeniu oparty na teorii przyrostu czystego majątku. Jest to podatek globalny (syntetyczny), obejmujący swym zakresem przedmiotowym wszelkie dochody uzyskiwane w ciągu roku podatkowego, poza dochodami, które, pomimo że mieszczą się w granicach zakreślonych przez przepisy ustawy na mocy przepisów szczególnych, zwolnione są - ze względu na podmiot podatku (zwolnienia podmiotowe) lub jego przedmiot (zwolnienia przedmiotowe) - z opodatkowania. Niejednokrotnie zwolnienia podatkowe mają charakter złożony, kiedy to zwalnia się określone dochody (przychody) z opodatkowania gdy dane podmioty spełniają warunki ustalone w przepisach prawnych. Takie rozwiązanie występuje w art. 22 ust. 4 u.p.d.o.p. Zgodnie z jego brzmieniem zwalnia się od podatku dochodowego dochody (przychody) z dywidend oraz inne przychody z tytułu udziału w zyskach osób prawnych, jeżeli spełnione są warunki w nim określone.

Podstawowe znaczenie z punktu widzenia niniejszych rozważań ma rozstrzygnięcie, czy dywidenda otrzymywana z tytułu użytkowania akcji mieści się w zakresie przedmiotowym zwolnienia podatkowego, o którym mowa w rozpatrywanych przepisach. W przypadku bowiem ustalenia, że znajduje się ona poza tym zakresem, zbędne stają się rozważania, czy określone podmioty (wypłacający dywidendę oraz jej beneficjent) spełniają warunki podmiotowe zwolnienia uregulowane w przepisach art. 22 ust. 4 u.p.d.o.p. Niezbędne staje się zatem ustalenie już na wstępie zakresu przedmiotowego opodatkowania przychodów uzyskiwanych z dywidend oraz z udziału w zyskach. Jest to tym bardziej konieczne, iż konstrukcja prawna dochodów, ujęta w art. 10 analizowanej ustawy, stanowi lex specjalis w stosunku do zakresu przedmiotowego opodatkowania w niej uregulowanego, prawodawca bowiem odchodzi tu od wspomnianego dochodu globalnego, wyłączając z niego dochody (a właściwie przychody) osiągane z udziału w zyskach osób prawnych.

Opodatkowanie dochodu globalnego znajduje swój normatywny wyraz w przepisie art. 7 u.p.d.o.p. zgodnie z którym przedmiotem opodatkowania w podatku dochodowym jest dochód, bez względu na rodzaj źródeł przychodów, z jakich został osiągnięty. Prawodawca zatem, inaczej niż w podatku dochodowym od osób fizycznych, nie określa (co do zasady) źródeł przychodów, zważywszy iż opodatkowaniu podlega dochód globalny (cały dochód), a nie dochody z poszczególnych źródeł. Zasada ta doznaje jednak wyjątku, gdy określone dochody (przychody) nie są wliczane do dochodu globalnego i podlegają odrębnemu opodatkowaniu jak to ma miejsce w przypadku dochodów z udziału w zyskach osób prawnych (art. 10 analizowanej ustawy).

Reasumując ten wątek rozważań należy przyjąć, iż rozstrzygnięcie, czy dochody (przychody) uzyskiwane z tytułu użytkowania akcji podlegają zwolnieniu podatkowemu, wymaga w pierwszej kolejności ustalenia, czy są one objęte zakresem przedmiotowym opodatkowania uregulowanego w art. 10 rozpatrywanej ustawy. Chodzi w szczególności o ustalenie podatkowego charakteru przychodów osiąganych przez użytkującego akcje, zwłaszcza zaś, czy należy je zaliczyć do dochodu globalnego, o którym mowa w art. 7 u.p.d.o.p., co by wykluczało zwolnienie podatkowe, czy też są to dochody (przychody), o których mowa w art. 10 tej ustawy, objęte zakresem przedmiotowym rozpatrywanego zwolnienia podatkowego, oczywiście przy spełnieniu warunków podmiotowych ustalonych w art. 22 ust. 4, 4a i 4b rozpatrywanej ustawy.

2. Zgodnie z treścią art. 10 ust. 1 u.p.d.o.p. dochodem (przychodem) z udziału w zyskach osób prawnych jest dochód faktycznie uzyskany z tego udziału (akcji), w tym także dochody (przychody) wymienione w punktach 1 - 7 tego przepisu. Nie ulega wątpliwości, iż katalog dochodów (przychodów) objętych zakresem przedmiotowym opodatkowania jest tu otwarty, a wyszczególnione w nim źródła dochodów (przychodów) mają charakter przykładowy. O szerokim zakresie przedmiotowym analizowanej regulacji świadczy także, iż prawodawca nie mówi o opodatkowaniu dochodów (przychodów) z akcji, lecz z udziałów w zyskach osób prawnych. W tym względzie orzecznictwo podatkowe od dawna zajmuje jednolite stanowisko, przyjmując szerokie rozumienie udziałów w zyskach osób prawnych.

Należy się także zgodzić ze stanowiskiem doktryny, że określenie udział w zyskach zostało przez prawodawcę wysunięte niejako przed nawias normatywnego ustalenia granic opodatkowania przychodów z udziału w zyskach osób prawnych, co oznacza że przedmiotem opodatkowania są te przychody, które stanowią przejaw partycypacji w zyskach osób prawnych. W konsekwencji pojęcie dochód z udziału w zyskach osób prawnych jest pojęciem o szerokim zakresie przedmiotowym obejmującym różne źródła przychodów niestanowiące katalogu zamkniętego, przykładowo wskazane w art. 10 u.p.d.o.p. Podobnie jest skonstruowany dochód (przychód) uzyskiwany z dywidend w międzynarodowym prawie podatkowym, zwłaszcza zaś w umowach modelowych OECD, w tym w ostatniej Konwencji OECD z 1992 r. w Sprawie podatku od Dochodu i Majątku.

Określenie dochodów z dywidend w umowach o unikaniu podwójnego opodatkowania zawartych przez Polskę oparte jest co do zasady na postanowieniach umów wzorcowych OECD. Wywierają one istotny wpływ także na regulacje zawarte w krajowym prawie podatkowym, w tym przypadku na regulacje analizowanej ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych. Zgodnie bowiem z art. 22 a u.p.d.o.p. przepisy art. 20 - 22 stosuje się z uwzględnieniem umów o unikaniu podwójnego opodatkowania, których stroną jest Polska.

Według art. 10 ust. 3 Modelowej Konwencji OECD z 1992 r. (podobna regulacja zawarta była w Konwencjach Modelowych OECD z 1963 r. oraz z 1977 r.) przez dywidendę rozumie się dochód z akcji lub innych praw (z wyjątkiem wierzytelności) związany z udziałem w zyskach. Należy przyjąć, że pojęcie dochodów z dywidendy w generalnym kształcie obejmuje swym zakresem przedmiotowym wszelkie prawa do udziału w zyskach osób prawnych, dostosowane w poszczególnych konwencjach dwustronnych do ustawodawstw Umawiających się Państw, poza udziałem w zyskach z tytułu wierzytelności, które nie są uznawane za dywidendy (np. odsetki od skryptów dłużnych). Podobnie zatem, jak w polskim ustawodawstwie podatkowym, pojęcie dywidendy w międzynarodowym prawie podatkowym ma szeroki zakres przedmiotowy, a zyski objęte opodatkowaniem tworzą tu katalog otwarty.

Reasumując ten wątek rozważań można przyjąć, że opodatkowanie podatkiem dochodowym od osób prawnych z tytuły dywidendy obejmuje swym zakresem przedmiotowym wszelkie przychody z udziału w zyskach osób prawnych, a więc ma szeroki zakres przedmiotowy. Przyjęcie takiego stanowiska wynika jednoznacznie z wykładni językowej art. 10 u.p.d.o.p., połączonej z wykładnią językową i systemową jej art. 22 ust. 1, jak również z postanowień międzynarodowego prawa podatkowego. Powstaje zatem pytanie, czy zwolnienie od podatku dochodowego dywidend i innych przychodów z udziału w zyskach osób prawnych obejmuje swym zakresem przedmiotowym również przychody uzyskane z użytkowania akcji. Innymi słowy, czy przychody te, podobnie jak przychody z akcji stanowiących własność spółki oraz z innych udziałów w zyskach osób prawnych, należy zaliczyć do dochodu z akcji i innych praw, o którym mowa w art. 10 rozpatrywanej ustawy, czy też do globalnego dochodu podmiotu użytkującego akcje. Odpowiedź na to pytanie wymaga - zgodnie z zasadami wykładni systemowej zewnętrznej przedstawienia instytucji prawnej użytkowania akcji.

3. Użytkowanie akcji stanowi użytkowanie praw, o którym mowa w art. 265 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. ? Kodeks cywilny (dalej k.c.). Prawem użytkowania jest korzystanie z cudzej rzeczy (prawa), w szczególności zaś, zgodnie z art. 252 k.c, pobierania jej pożytków, przy czym jednak, zakres użytkowania może być, według art. 253 k.c., ograniczony przez wyłączenie określonych pożytków rzeczy (praw). W przypadku korzystania z prawa, jego pożytkami są dochody, które prawo to przynosi (art. 54 k.c.); w sytuacji, gdy ustanowiono prawa na akcjach spółki (na udziale), podstawowym prawem jest udział w zysku spółki przeznaczonym do podziału (dywidenda). Jeżeli zatem nie zostały wyłączone, zgodnie z powołanym art. 253 k.c., określone pożytki rzeczy lub prawa, w szczególności prawo do dywidendy, użytkownik akcji korzysta z tego prawa, co wywiera skutki prawne na gruncie prawa podatkowego, w tym przypadku na gruncie przedstawionych przepisów art. 10 oraz art. 22 ust. 4 u.p.d.o.p.

Nie ulega wątpliwości, że użytkownik akcji otrzymujący dywidendę, jako pożytek z użytkowanego prawa, jest w zakresie opodatkowania zrównany z podmiotem będącym właścicielem akcji. Można w tym względzie podzielić w całej rozciągłości stanowisko prezentowane w doktrynie, iż wypłacona dywidenda stanowi dla użytkownika akcji (udziału) dochód z udziału w zyskach osób prawnych, zaś użytkownik, jeżeli jest uprawniony do poboru dywidendy, objęty zostaje obowiązkiem podatkowym od dochodu (przychodu) uzyskanego z udziału w zyskach spółki wypłacającej dywidendę. Wynika ono bowiem jednoznacznie z przeprowadzonej już wykładni językowej i systemowej przepisów art. 7, 10 oraz 22 ust. 4 u.p.d.o.p.

Dotychczasowe rozważania prowadzą do jednoznacznego wniosku, iż zakres przedmiotowy zwolnienia podatkowego uregulowanego w art. 22 ust 4 u.p.d.o.p. obejmuje również dochód (przychód) z dywidendy użytkownika akcji (udziałów). Dywidenda z akcji oddanych w użytkowanie, podobnie jak dywidenda z akcji stanowiących własność akcjonariusza, mieści się bowiem w zakresie udziału w zyskach osób prawnych, o których mowa w art. 22 ust. 4 u.p.d.o.p. Nie przesądza to jednak samoistnie o prawie podatnika do tego zwolnienia. Uzależnione jest ono bowiem również od spełnienia przesłanek podmiotowych uregulowanych w art. 22 ust. 4 pkt 1 - 4 u.p.d.o.p.

4. Korzystanie z analizowanego zwolnienia podatkowego należy postrzegać w szerszym kontekście związków polskiego prawa podatkowego z prawem wspólnotowym.

Chodzi w szczególności o regulacje zawarte w Dyrektywie Rady 90/435/EWG z dnia 23 lipca 1990 r. w sprawie wspólnego systemu opodatkowania stosowanego w przypadku spółek dominujących i spółek zależnych różnych Państw Członkowskich. Dyrektywa zawiera postanowienia normujące warunki podmiotowe tego zwolnienia, które powinny być spełnione zarówno przez spółkę wypłacającą dywidendę, jak i spółkę będącą jej beneficjentem. Przepisy zawarte w art. 22 ust. 4 - 6 u.p.d.o.p. stanowią implementacją postanowień tej Dyrektywy na grunt polskiego prawa podatkowego. Dotyczą one zwolnienia od podatku dochodowego dywidend oraz innych przychodów z udziału w zyskach osób prawnych wypłacanych przez spółkę, mającą siedzibę lub zarząd na terytorium Polski, na rzecz spółki będącej rezydentem podatkowym innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej. Z punktu widzenia niniejszych rozważań podstawowe znaczenie mają przepisy zawarte w art. 22 ust. 4 pkt 1 - 4. u.p.d.o.p.

Zwolnienie od podatku dochodowego dochodów (przychodów) z dywidend oraz z innych przychodów z tytułu udziału w zyskach osób prawnych może mieć miejsce, zgodnie z art. 22 ust. 4 u.p.d.o.p., jedynie wówczas, gdy zostaną spełnione wszelkie warunki podmiotowe określone w punkcie 1 - 4 tego ustępu. Dotyczą one przede wszystkim podmiotu otrzymującego dywidendę (jej beneficjenta). Jedynym warunkiem, jaki powinien spełnić wypłacający dywidendę (inne przychody z tytułu udziału w zyskach osób prawnych), jest, aby był on podatnikiem podatku dochodowego mającym siedzibę lub zarząd na terytorium Polski. Nie ma natomiast znaczenia, czy wypłacający dywidendę spełnia inne warunki określone w przepisach art. 22 ust. 4 u.p.d.o.p., w szczególności zaś, czy spełnia on warunki podmiotowe uprawniające do korzystania ze zwolnienia podatkowego, o którym mowa w tych przepisach. Zwolnienie podatkowe dotyczy bowiem podmiotu będącego beneficjentem dywidendy, objętego w związku z tym obowiązkiem podatkowym w podatku dochodowym od osób prawnych.

Spółka uzyskująca dochody (przychody) z dywidend lub inne przychody z tytułu udziału w zyskach osób prawnych powinna podlegać nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu w Polsce lub w innym Państwie Wspólnoty albo w innym Państwie należącym do Europejskiego Obszaru Gospodarczego (art. 22 ust. 4 pkt 2 u.p.d.o.p.). Oznacza to, że beneficjent dywidendy podlega opodatkowaniu na wymienionym obszarze od całości osiągniętych dochodów, niezależnie od tego gdzie znajduje się źródło ich osiągnięcia. Niezwykle ważny z punktu widzenia niniejszych rozważań jest warunek, aby otrzymujący dywidendę posiadał bezpośrednio nie mniej niż 10% udziałów (akcji) w kapitale spółki wypłacającej dywidendę oraz inne przychody z udziału w zyskach osób prawnych (art. 22 ust. 4 pkt 3 u.p.d.o.p.).

5. Warunek posiadania udziałów w spółce wypłacającej dywidendę powoduje, że można przyjąć generalną tezę, iż dochody z dywidendy lub z innych udziałów w spółce, w przypadku użytkowania akcji, nie są co do zasady zwolnione z podatku dochodowego. Dochód ten nie jest jednak wliczany do dochodu globalnego, o którym mowa w art. 7 u.p.d.o.p. o podatku dochodowym od osób prawnych, lecz podlega opodatkowaniu zgodnie z regulacją zawartą w przepisach art. 10 tej ustawy, według stawki określonej w art. 22 ust. 1 u.p.d.o.p. Jest to bowiem, jak już szerzej pisano, dochód (przychód) z udziału w zyskach osób prawnych. Może on być natomiast zwolniony od opodatkowania jedynie wówczas, gdy spółka uzyskująca dywidendę posiada bezpośrednio, oprócz akcji oddanych jej do użytkowania przez spółkę wypłacającą dywidendę, także akcje w wysokości nie mniejszej niż 10 % jej kapitału. Innymi słowy, dysponowanie akcjami w prawnej formie użytkowania, uregulowanego w powoływanych już przepisach k.c., nie stanowi samoistnej podstawy prawnej zwolnienia z podatku dochodowego dochodów (przychodów) z nich uzyskiwanych. Korzystanie jedynie z takich akcji nie spełnia bowiem kryteriów podmiotowych zwolnienia podatkowego uregulowanego w przepisach art. 22 ust. 4 pkt 1 - 4 u.p.d.o.p. Takie zwolnienie podatkowe byłoby również sprzeczne z postanowieniami powoływanej Dyrektywy Nr 90 z 1990 r. W tym też kontekście należy postrzegać wyrok Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości z dnia 22 grudnia 2008 r. w sprawie C 48/07, w którym przyjęto, że pojęcie udziału w kapitale spółki w innym Państwie Członkowskim, o którym mowa w art. 3 Dyrektywy Nr 90, nie obejmuje użytkowania. Oznacza to, że do limitu 10% bezpośredniego posiadania akcji (udziałów) spółki wypłacającej dywidendę, którymi dysponuje beneficjent dywidendy, nie wlicza się akcji, jakimi dysponuje ten podmiot jako użytkownik. Nie przesądza to jednak o samym zwolnieniu podatkowym, jeżeli spełnione są warunki określone w postanowieniach tej Dyrektywy, a także w krajowych przepisach, które ją implementują, w tym przypadku w przepisach art. 22 ust. 1 - 4 u.p.d.o.p. W sytuacji, gdy podmiot uzyskujący dochody (przychody) z dywidend oraz inne przychody z tytułu udziału w zyskach osób prawnych spełnia warunki określone w tych przepisach, uzyskuje prawo do zwolnienia podatkowego w nich uregulowanego. Zwolnienie to obejmuje wszystkie dochody uzyskiwane z dywidend oraz z innych przychodów z udziału w zyskach osób prawnych, a więc zarówno z akcji własnych wliczanych do udziału w kapitale spółki wypłacającej dywidendę, jak i z akcji, którymi dysponuje ten podmiot jako ich użytkownik. Wyłączenie przychodów z użytkowania akcji z rozpatrywanego zwolnienia podatkowego stanowiłoby bowiem naruszenie podstawowych zasad wykładni i stosowania prawa podatkowego, zwłaszcza zaś zasady miarkowania opodatkowania podatkowoprawnym stanem faktycznym oraz zasady dokonywania wykładni prawa podatkowego w granicach możliwego sensu słów, przy pomocy których prawodawca sformułował daną normę.

6. Zgodnie z zasadą miarkowania opodatkowania podatkowoprawnym stanem faktycznym (miarodajności ustawowej opodatkowania), sensu ustawy należy tak daleko poszukiwać, jak to umożliwia jej tekst. Podatkowoprawny stan faktyczny ustawy podatkowej nie może być uzupełniany, rozszerzany lub zawężany w procesie stosowania prawa. Podmiot poprawiający lub korygujący tekst ustaw podatkowych przekracza granice pomiędzy stanowieniem a stosowaniem prawa, co jest niedopuszczalne w prawie podatkowym. W państwie prawa jednostka powinna polegać na tym, co normodawca w tekście prawnym rzeczywiście powiedział, a nie na tym, co chciał powiedzieć. Ustawa podatkowa w momencie jej opublikowania i wejścia w życie uzyskuje byt samodzielny, odrywa się od jej twórców, żyjąc poprzez słowa zawarte w jej tekście.

Punktem wyjścia wszelkiej wykładni powinien być tekst prawny. Obciążenia podatkowe kształtowane są bowiem, według Konstytucji RP, przez ustawodawcę, a nie przez administrację i sądy. Przy stosowaniu wykładni pozajęzykowej należy się natomiast kierować zasadą, iż normy prawne wyprowadzone z przepisów poszczególnych ustaw powinny być w pierwszej kolejności zgodne z rezultatami wykładni językowej, a w każdym razie nie mogą pozostawać w sprzeczności z możliwym sensem słów, przy pomocy których sformułowano te przepisy. Zasada ta nabiera szczególnego znaczenia w prawie podatkowym, jako prawie ingerencyjnym o zamkniętym systemie norm.

Z możliwego sensu słów, przy pomocy których zostały sformułowane przepisy art. 22 ust. 4 pkt 1 - 4 u.p.d.o.p., nie można w żadnym przypadku wyprowadzić normy prawnej, która by zawężała możliwość stosowania uregulowanego w nich zwolnienia podatkowego jedynie do przychodów uzyskiwanych z dywidendy z akcji (udziałów) stanowiących własność podatnika. Nie można bowiem mylić przesłanek prawnych samego uzyskania analizowanego zwolnienia podatkowego z jego zakresem. Zwolnione są bowiem z opodatkowania, zgodnie z możliwym sensem słów zawartych w interpretowanym przepisie, dochody (przychody) z dywidendy oraz inne przychody z tytułu udziału w zyskach osób prawnych. Należą do nich bez wątpienia zarówno przychody z akcji własnych podatnika posiadanych w kapitale spółki wypłacającej dywidendę, jak i z akcji użytkowanych przez podatnika (spółkę otrzymującą dywidendę). Warunkiem uzyskania tego zwolnienia jest jedynie, aby podatnik spełniał przedstawione już przesłanki prawne określone w art. 22 ust. 4 u.p.d.o.p. oraz w ust. 4a tego artykułu. Te ostatnie, zgodnie z wymogami postanowień Dyrektywy Nr 90, dotyczą obowiązku bezpośredniego posiadania co najmniej 10% udziałów (akcji) spółki wypłacającej dywidendę nieprzerwanie przez okres dwóch lat.

Wyłączenie ze zwolnienia podatkowego akcji użytkowanych przez podmiot otrzymujący dywidendę, gdy spełnia on przedstawione warunki zwolnienia podatkowego, stanowiłoby rozszerzanie obciążeń podatkowych (w wyniku niezastosowania zwolnienia podatkowego) poza granice podatkowoprawnego stanu faktycznego ujętego w interpretowanych przepisach, a więc wyjście poza możliwy sens słów, przy pomocy których zostały one sformułowane. Byłoby to poprawianie i uzupełnianie prawodawcy, niedopuszczalne zwłaszcza w prawie ingerencyjnym, jakim jest prawo podatkowe.

7. W konkluzji należy przyjąć, że w świetle brzmienia art. 22 ust. 4 u.p.d.o.p., a także postanowień Dyrektywy Rady 90/435/EWG podlega zwolnieniu podatkowemu na podstawie wskazanego art. 22 ust. 4 u.p.d.o.p. uzyskany przez użytkownika akcji dochód z tytułu dywidendy przypadający na akcje użytkowane, w sytuacji gdy:

• spółka wypłacająca dywidendę spełnia warunki, o których mowa w art. 22 ust. 4 pkt 1 u.p.d.o.p.;
• otrzymujący dywidendę użytkownik akcji, niezależnie od akcji użytkowanych, spełnia warunki, o których mowa w art. 22 ust. 4 i 4a u.p.d.o.p.
  
  

Okoliczność, że spółka ustanawiająca prawo użytkowania akcji również spełnia warunki uprawniające ją do zwolnienia podatkowego na podstawie art. 22 ust. 4 u.p.d.o.p. nie ma wpływu na określone powyżej prawo użytkownika akcji do ulgi podatkowej.

II.

1. Przepisy prawne

Artykuł 22 ust. 1 u.p.d.o.p. stanowi, że podatek dochodowy od dochodów (przychodów) z dywidend oraz innych przychodów z tytułu udziału w zyskach osób prawnych mających siedzibę łub zarząd na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej ustała się w wysokości 19% uzyskanego przychodu.

Ustęp 4 powyższego artykułu został sformułowany w następujący sposób:

?4. Zwalnia się od podatku dochodowego dochody (przychody) z dywidend oraz inne przychody z tytułu udziału w zyskach osób prawnych jeżeli spełnione są łącznie następujące warunki:

1. wypełniającym dywidendę oraz inne przychody z tytułu udziału w zyskach osób prawnych jest spółka będąca podatnikiem podatku dochodowego, mająca siedzibę lub zarząd na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
2. uzyskującym dochody (przychody) z dywidend oraz inne przychody z tytułu udziału w zyskach osób prawnych, o których mowa w pkt 1, jest spółka podlegająca w Rzeczypospolitej Polskiej lub w innym niż Rzeczpospolita Polska państwie członkowskim Unii Europejskiej lub w innym państwie należącym do Europejskiego Obszaru Gospodarczego, opodatkowaniu podatkiem dochodowym od całości swoich dochodów, bez względu na miejsce ich osiągania,
3. spółka, o której mowa w pkt 2, posiada bezpośrednio nie mniej niż 10% udziałów (akcji) w kapitale spółki, o której mowa w pkt 1,
4. odbiorcą dochodów (przychodów) z dywidend oraz innych przychodów z tytułu udziału w zyskach osób prawnych jest:

1. spółka, o której mowa w pkt 2, albo
2. zagraniczny zakład spółki, o której mowa w pkt 2.?
   
   

Artykuł 22 ust. 4 a u.p.d.o.p. stanowi, że zwolnienie, o którym mowa w ust. 4, ma zastosowanie w przypadku, kiedy spółka uzyskująca dochody (przychody) z dywidend oraz inne przychody z tytlu udziału w zyskach osób prawnych mających siedzibę łub zarząd na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej posiada udziały (akcje) w spółce wypłacającej te należności w wysokości, o której mowa w ust. 4 pkt 3, nieprzerwanie przez okres dwóch lat.

W art. 22 ust. 4 b u.p.d.o.p. przesądzono zaś o tym, te zwolnienie to ma również zastosowanie w przypadku, gdy okres dwóch lat nieprzerwanego posiadania udziałów (akcji), w wysokości określonej w ust. 4 pkt 3, przez spółkę uzyskującą dochody (przychody) z tytułu udziału w zysku osoby prawnej mającej siedzibę łub zarząd na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, upływa po dniu uzyskania tych dochodów (przychodów). W przypadku niedotrzymania warunku posiadania udziałów (akcji), w wysokości określonej w ust. 4 pkt 3, nieprzerwanie przez okres dwóch lat spółka, której mowa w ust. 4 pkt 2 u.p.d.o.p, jest obowiązana do zapłaty podatku, wraz z odsetkami za zwłokę, od dochodów (przychodów) określonych w ust. 1 w wysokości 19% dochodów (przychodów) do 20 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym utraciła prawo do zwolnienia. Odsetki nalicza się od następnego dnia po dniu, w którym po raz pierwszy skorzystała ze zwolnienia.

2. Przesłanki wymienione w art. 22 ust. 4 u.p.d.o.p. - uwagi wstępne.

Możliwość skorzystania ze zwolnienia z opodatkowania uregulowanego w art. 22 ust. 4 u.p.d.o.p. uzależniona jest przede wszystkim od spełnienia przesłanek wskazanych punktach 1 - 4 powołanego ustępu. Treść przedstawionego we wniosku opisu zdarzenia przyszłego pozwala jednak na przyjęcie założenia, zgodnie z którym część z przesłanek została niewątpliwie spełniona. Przede wszystkim wypłacającym dywidendę jest spółka, która jest podatnikiem podatku dochodowego i ma siedzibę na terytorium Polski. Po drugie, wypłacane przez polską spółkę kwoty trafiają do spółki podlegającej w państwie członkowskim Wspólnoty Europejskiej opodatkowaniu podatkiem dochodowym od całości dochodów, bez względu na miejsce ich osiągania.

Konieczne jest wyróżnienie następujących problemów, które wciąż pozostają do rozwiązania, aby ustalić, czy stosowanie zwolnienia jest zasadne. Przede wszystkim należy ustalić, czy kwota wypłacana na rzecz użytkownika akcji może być scharakteryzowana jako dywidenda... Wszak art. 22 ust. 4 u.p.d.o.p. ma zastosowanie do dywidend oraz innych przychodów z tytułu udziału w zyskach osób prawnych. Poza tym, trzeba ustalić, jakie znaczenie w wypadku spółki będącej użytkownikiem akcji ma fakt, że posiada ona udziały w kapitale spółki wypłacającej dywidendę na wymaganym przez art. 22 ust. 4 pkt 3 u.p.d.o.p. poziomie...

3. Charakter prawny świadczenia spółki kapitałowej na rzecz użytkownika akcji.

Zgodnie z art. 340 § 1 ustawy z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz. U. Nr 94, poz. 1037 ze zm., dalej powoływanej jako ?k.s.h.?) użytkownik może wykonywać prawo głosu z akcji imiennej lub świadectwa tymczasowego, na której ustanowiono użytkowanie, jeżeli przewiduje to czynność prawna ustanawiająca ograniczone prawo rzeczowe oraz gdy w księdze akcyjnej dokonano wzmianki o jego ustanowieniu i o upoważnieniu do wykonywania prawa głosu. Z § 2 powołanego artykułu wynika, że statut może przewidywać zakaz przyznawania prawa głosu zastawnikowi lub użytkownikowi akcji albo może uzależnić przyznanie takiego uprawnienia od zgody określonego organu spółki. Natomiast art. 340 § 3 k.s.h. przesądza o tym, że w okresie, gdy akcje spółki publicznej, na których ustanowiono użytkowanie, są zapisane na rachunku papierów wartościowych prowadzonym przez podmiot uprawniony zgodnie z przepisami o obrocie instrumentami finansowymi, prawo głosu z tych akcji przysługuje akcjonariuszowi.

Można zatem stwierdzić, że ustanowienie użytkowania akcji skutkuje, co do zasady, udzieleniem uprawnienia do wykonywania prawa głosu z użytkowanej akcji użytkownikowi. W Kodeksie spółek handlowych brak wyraźnej regulacji dotyczącej skutków ustanowienia użytkowania w sferze prawa do dywidendy. Trzeba jednak zwrócić uwagę na to, że użytkowanie, do którego odnosi się k.s.h. należy postrzegać jako szczególną formę użytkowania uregulowanego w ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 r. Art. 252 powołanej ustawy przesądza zaś o tym, że rzecz można obciążyć prawem do jej używania i do pobierania jej pożytków. Z art. 265 k.c. wynika, że przedmiotem użytkowania mogą być także prawa. Do ich użytkowania stosuje się odpowiednio przepisy o użytkowaniu rzeczy.

Dywidendy z akcji należałoby postrzegać jako pożytki z użytkowanych akcji. Nie ma podstaw do przyjęcia, aby świadczenie wypłacane użytkownikowi należało określić mianem innym niż dywidenda. A. Kidyba zauważa, że w odniesieniu do praw, które bezspornie mogą przysługiwać zastawnikowi, należy wymienić prawo do dywidendy oraz, po spełnieniu wskazanych w k.s.h. warunków, prawo do uczestnictwa w walnym zgromadzeniu wspólników wraz z prawem głosu.

W. Popiołek zauważa, że użytkownik akcji może bezsprzecznie wykonywać prawa majątkowe - tym bardziej, że z reguły sprowadza się to do pobierania pożytków.

Część komentatorów jest zdania, że ustanowienie użytkowania stanowi substytut zbycia akcji, wtedy kiedy jest ono z jakichś względów, niedogodne albo niemożliwe, W. Popiołek krytykuje przy tym powoływany pogląd jako zbyt daleko idący, sam jednak zwraca uwagę z kolei na to, że niektóre sposoby wykładni przepisów dotyczących użytkowania akcji mogłyby skutkować zatarciem różnicy między użytkowaniem akcji a jej zbyciem. Bezkrytycznie pogląd A. S przywołuje A. Kidyba. Wskazuje, że użytkowanie akcji może stać się substytutem dla jej zbycia w sytuacji, gdy zbycie akcji jest niemożliwe ze względu na zakaz zbywania akcji czy też utrudnione z uwagi na chociażby konieczność uzyskania zgody kompetentnego organu czy też gremium.

Nie ma zatem przeszkód, aby uznać, że kwota wypłacana przez spółkę zależną użytkownikowi akcji jest dywidendą.

Zgodnie z art. 22a u.p.d.o.p. art. 22 tej ustawy stosuje się z uwzględnieniem umów w sprawie unikania podwójnego opodatkowania, których stroną jest Polska. Rozważane zagadnienia nie dotyczą postanowień umów w sprawie unikania podwójnego opodatkowania. Zasadne jednak wydaje się sięgnięcie do Modelu Konwencji OECD w sprawie podatku od dochodu i majątku (dalej powoływanego jako ?MK OECD?). Warto zwrócić uwagę na to, że początkowo postanowienia MK OECD przewidywały ochronę traktatową dla odbiorcy dywidend. Następnie, wskutek ewolucji tych postanowień, zaczęły one ustanawiać ochronę dla podmiotu charakteryzowanego jako ?beneficial owner? (BO). Ograniczenie korzyści traktatowych poprzez wprowadzenie do postanowień MK OECD miało zaś służyć ułatwieniu eliminacji negatywnych dla państw-stron zjawisk, takich jak treaty shopping. Udzielenie pewnych gwarancji osobie charakteryzowanej jako BO może zatem przysłużyć się osiągnięciu celów umów w sprawie unikania podwójnego opodatkowania bez jednoczesnego istotnego narażania dochodów budżetowych państw-stron umów. W następstwie zmiany Modelu Konwencji OECD zmieniono szereg postanowień umów międzynarodowych.

Zaakcentować należy, że pomimo nieustannych sporów co do zakresu pojęcia BO, zauważalne jest stanowisko, w świetle którego użytkownik akcji jest BO w rozumieniu Modelu Konwencji OECD.

Użytkownik akcji, na rzecz którego wypłacana jest dywidenda spełnia zatem, podobnie jak akcjonariusz, przesłanki skorzystania z ochrony traktatowej przewidzianej w umowach opartych na MK OECD.

W podsumowaniu tej części rozważań można zatem stwierdzić, że przesłanka zwolnienia przedmiotowego określona w art. 22 ust. 1 pkt 4 u.p.d.o.p. jest spełniona nawet wówczas, gdy dywidenda wypłacana jest na rzecz użytkownika akcji.

4. Użytkownik akcji jako podmiot uprawniony do zwolnienia.

Po ustaleniu, że świadczenie wypłacane użytkownikowi akcji stanowi dywidendę, należy zbadać, czy zwolnienie ustanowione art. 22 ust. 4 u.p.d.o.p. ma zastosowanie do użytkowników akcji, czy może wyłącznie do akcjonariuszy oraz udziałowców spółek kapitałowych...

Sformułowanie art. 22 ust. 4 pkt 2 - 4 u.p.d.o.p. jest w tym zakresie jednoznaczne. Dla zastosowania zwolnienia wystarczające jest, aby uzyskującym dywidendę, jej odbiorcą była spółka o określonym poziomie udziałów (akcji) w kapitale spółki wypłacającej dywidendę. Brak przy tym jakiegokolwiek zastrzeżenia, z którego wynikałoby, że zwolnienie ma zastosowanie wyłącznie do tych dywidendy które wypłacane są podmiotowi działającemu w charakterze ?właściciela? akcji. Odmienna konstatacja wymagałaby uzależnienia zwolnienia od przesłanek pozanormatywnych co jest w prawie podatkowym niedopuszczalne.

Pomimo odrębności prawa handlowego i podatkowego nie sposób nie zauważyć, że użytkowanie akcji ma zasadniczo służyć przeniesieniu szeregu uprawnień ?właścicielskich? na użytkownika. Warto zwrócić uwagę na to, że w kontekście cywilnoprawnym do ustanowienia użytkowania akcji stosuje się odpowiednio przepisy o zbyciu akcji. Sytuacja użytkownika jest więc w istotnym stopniu podobna do sytuacji nabywcy. Jest to dodatkowy argument przemawiający za tym, aby użytkownika akcji traktować w sposób identyczny jak akcjonariusza. Poza tym, Kodeks spółek handlowych w swych przepisach niejednokrotnie stawia znak równości między akcjonariuszem i użytkownikiem akcji. Przykładowo w definicji spółki dominującej zawartej w art. 4 § 1 pkt 4 lit. a) k.s.h. ustawodawca przesądził, że spółka dominująca to taka, która dysponuje bezpośrednio lub pośrednio większością głosów na zgromadzeniu wspólników albo na walnym zgromadzeniu także jako zastawnik albo użytkownik. Wnioskowanie z tego przepisu nie ma w żadnym wypadku znaczenia decydującego dla wykładni prawa podatkowego tworzy jednak pewien kontekst systemowy który należy uwzględnić.

Można by się też zastanawiać nad tym, czy ustawodawca w art. 22 ust. 4 pkt 3 (i 4) u.p.d.o.p. w związku z pkt 2 u.p.d.o.p. nie zmierzał do tego, aby zastosować zwolnienie wyłącznie wobec podmiotów które posiadają akcje i w związku z tym uzyskują dywidendy jako akcjonariusze spółek.

.. Takie podmioty niewątpliwie mogą korzystać ze zwolnienia ustanowionego w art. 22 ust. 4 u.p.d.o.p. Trzeba podkreślić, że wynik wykładni celowościowej, chociaż należy ją uznać za istotną metodę wykładni prawa, nie może służyć przełamaniu na niekorzyść podatnika językowego znaczenia przepisu. W konsekwencji, chociaż można prowadzić rozważania zmierzające do udzielania odpowiedzi na pytanie postawione na wstępie tego akapitu, odpowiedź na nie jest w praktyce zbędna.

W reasumpcji tęgo fragmentu analizy za uprawnione należy uznać twierdzenie, według którego użytkownik akcji podlega zwolnieniu z podatku od dywidendy, jeśli, oprócz akcji użytkowanych, posiada odpowiednią liczbę akcji spółki wypłacającej dywidendę.

5. Dyrektywa 90/435/WE.

Zgodnie z art. 3 ust. 1 lit. a) dyrektywy Rady z dnia 23 lipca 1990 r. w sprawie wspólnego systemu opodatkowania stosowanego w przypadku spółek dominujących i spółek zależnych różnych Państw Członkowskich ?spółka dominująca? to każda spółka w państwie członkowskim, która spełnia warunki wymienione w art. 2 i posiada co najmniej 10% udziału (taki próg minimalny obowiązuje od dnia 1 stycznia 2009 r.) w kapitale spółki w innym państwie członkowskim spełniającej te same warunki. Na tych samych warunkach, za spółkę dominującą uchodzi również spółka państwa członkowskiego, która posiada co najmniej 10% udziału (taki próg minimalny obowiązuje od dnia 1 stycznia 2009 r.) w kapitale spółki tego samego państwa członkowskiego, który w całości lub częściowo utrzymywany jest w stałym zakładzie tej poprzednio wymienionej spółki usytuowanej w innym państwie członkowskim. Termin ?spółka zależna? definiowany został w art. 3 ust. 1 lit. b) dyrektywy 90/435/EWG. Jest on bezpośrednio skorelowany z terminem ?spółka dominująca?.

Artykuł 2 dyrektywy 90/435/EWG stanowi, że przez spółkę państwa członkowskiego rozumie się spółkę o określonej formie prawnej (określonej w załączniku do dyrektywy) będącą rezydentem państwa członkowskiego i nie będącą rezydentem państwa trzeciego, podlegającą jednemu z wyraźnie wskazanych w przepisie podatków.

Zgodnie z art. 5 dyrektywy 90/435/EWG zyski, które spółka zależna wypłaca swojej spółce dominującej, są zwolnione z podatku potrącanego u źródła.

Godna uwagi jest rozbieżność w sformułowaniu art. 4 i art. 5 dyrektywy 90/435/EWG. Art. 4 ust. 1 odnosi się do spółki dominującej lub jej stałego zakładu, które ?na mocy powiązania spółki dominującej ze spółką zależną?, otrzymują zyski podzielone. Rozważając opodatkowanie w państwie spółki dominującej i jej stałego zakładu można by spróbować zanegować obligatoryjny charakter zwolnienia podatkowego w wypadku użytkownika akcji. Użytkownik nie uzyskuje przecież raczej zysków podzielonych wyłącznie na mocy powiązania spółek dominującej z zależną, lecz przede wszystkim na podstawie użytkowania. Z kolei art. 5 dyrektywy stanowi tylko tyle, że zyski, które spółka zależna wypłaca swojej spółce dominującej, są zwolnione z podatku potrącanego u źródła. Obligatoryjne zwolnienie zysków z podatku u źródła uzależnione jest zatem tylko od tego, czy dojdzie do ich wypłaty przez spółkę zależną spółce dominującej. Jeśli zatem użytkownik akcji jest spółką dominującą uzyskuje dywidendy od spółki zależnej w świetle językowego sformułowania art. 5 dyrektywy 90/435/EWG ? powinien korzystać ze zwolnienia. Zastrzec przy tym należy, że jest to wynik wykładni językowej, a Europejski Trybunał Sprawiedliwości (ETS) w sprawach podatkowych dużą wagą przywiązuje do rezultatu wykładni celowościowej. Jest to zastrzeżenie o tyle ważne, o ile niełatwo dostrzec ratio legis tak istotnych różnic w sformułowaniu art. 4 i art. 5 dyrektywy 90/435/EWG. Jak dotychczas ETS nie wydał orzeczenia, które dotyczyłoby stanu faktycznego objętego Wnioskiem o wydanie interpretacji przepisów podatkowych.

W wyroku z dnia 22 grudnia 2008 r. w sprawie État belge - Service public fédéral Finances p. Les Vergers du Vieux Tauves SA (C-48/07) Europejski Trybunał Sprawiedliwości zważył, że pojęcie udziału w kapitale spółki w innym państwie członkowskim w rozumieniu art. 3 dyrektywy 90/435/EWG nie obejmuje użytkowania udziałów (pkt 49 powołanego wyroku).

Wydaje się, że uprawniony - w świetle powyższego wyroku - byłby wniosek, według którego państwo członkowskie nie jest zobowiązane na mocy prawa wspólnotowego do ustanowienia zwolnienia z podatku u źródła dla dywidend wypłacanych użytkownikowi udziałów, jeśli użytkownik udziałów nie posiada udziałów przekraczających wymagany próg w spółce wypłacającej dywidendą. Użytkownik udziałów nie jest bowiem - w związku z użytkowaniem udziałów ? spółką dominującą w rozumieniu art. 3 ust. 1 lit. a) dyrektywy 90/435/EWG (wniosek z pkt 38 wyroku w sprawie C-48/07).

Nie sposób nie zauważyć przy tym, że odmiennej odpowiedzi na postawione Trybunałowi pytanie udzieliła Rzecznik Generalna Eleanor Sharpston w opinii z dnia 3 lipca 2008 r. w sprawie C-48/07. Stwierdziła, że dyrektywa 90/435/EWG wymaga od państw członkowskich, aby przyznały one korzystne traktowanie pod względem podatkowym dywidend otrzymywanych przez spółkę dominującą od spółki zależnej, co jest zalecane przez art. 4 ust. 1 w sytuacji, gdy własność udziałów w spółce zależnej została rozdzielona w taki sposób, że dywidendy są otrzymywane przez jedną spółkę na podstawie prawa użytkowania podczas gdy własność udziałów pozostaje przy innej spółce (pkt 64 powołanej opinii).

Trzeba podkreślić że Trybunał wcale nie odniósł się do zagadnienia będącego przedmiotem Wniosku. Nie dokonywał bowiem oceny sytuacji, w której dywidendę otrzymywałby użytkownik akcji, który niezależnie od bycia użytkownikiem akcji byłby również udziałowcem spółki zależnej w rozumieniu art. 3 ust. 1 lit. b) dyrektywy 90/435/EWG.

Warto niewątpliwie zwrócić uwagę na pkt 48 wyroku w sprawie C-48/07, w którym ETS stwierdził: ?(...) wykładnia, według której państwo członkowskie, które dla celów zwolnienia otrzymanych dywidend traktuję w ten sam sposób spółkę otrzymującą dywidendy, która jest użytkownikiem udziałów, i spółkę będącą pełnoprawnym właścicielem udziałów, powinno rozszerzyć to samo traktowanie pod względem podatkowym na dywidendy otrzymane od spółki mającej siedzibę w innym państwie członkowskim, jest zgodna z celami dyrektywy 90/435/EWG polegającymi na wyeliminowaniu niedogodności w konsolidacji spółek i unikaniu podwójnego opodatkowania dywidend wypłacanych w ramach grupy transgranicznej?.

Z cytowanego punktu orzeczenia wynika bezsprzecznie, że europejskie prawo wspólnotowe nie sprzeciwia się temu, by państwo członkowskie siedziby spółki zależnej zwolniło z podatku u źródła dywidendę wypłacaną na rzecz użytkownika akcji mającego siedzibę w innym państwie członkowskim Wspólnoty Europejskiej. Wprost przeciwnie, zwolnienie takie z pewnością może przysłużyć się osiągnięciu celów dyrektywy 90/435/EWG, na co zwróciła uwagę Rzecznik Generalna Eleanor Sharpston w opinii z dnia 3 lipca 2008 r. w sprawie C-48/07 pisząc, że byłoby to sprzeczne z celem dyrektywy, gdyby dywidenda otrzymywana przez użytkownika podlegała podwójnemu opodatkowaniu w okolicznościach, w jakich art. 4 ust. 1 dyrektywy 90/435/EWG wymagałby zwolnienia tam, gdzie nie powstało prawo użytkowania (pkt 48 opinii, w trakcie postępowania przed ETS stanowisko takie prezentowała też Komisja Europejska).

Trzeba jednocześnie podkreślić, że postanowienia dyrektyw mogą być dla podatników bezpośrednio jedynie źródłem uprawnień, a nie obowiązków. Nawet zatem gdyby czysto hipotetycznie przyjąć, że dyrektywa 90/435/EWG nie nakazuje zwolnienia z podatku u źródła dywidendy wypłacanej użytkownikowi akcji, a nawet tym bardziej hipotetycznie, iż nie zezwala na ustanowienie takiego zwolnienia, nie miałoby to żadnego znaczenia dla podatników podatku w Polsce tak długo, jak polskie przepisy prawne przewidują takie zwolnienie.

W konkluzji tego fragmentu uzupełnienia Wniosku należy stwierdzić, że dyrektywa 90/435/EWG nie sprzeciwia się zwolnieniu użytkownika akcji spółki, w której użytkownik posiada akcje w ilości przekraczającej wymagany próg, z podatku źródła. Jej przepisy interpretowane na gruncie językowym mogą nawet skłaniać do przyjęcia tezy, że państwa członkowskie powinny takie zwolnienie wprowadzić do swoich porządków p