Jakie uprawnienia przysługują pracownikowi w razie niezgodnego z prawem rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia?

W zasadzie należy powiedzieć, że pracodawca ma mniej uprawnień niż pracownik. Pracownik może zarówno kwestionować zasadność rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia, jak również zasadność wypowiedzenia umowy o pracę. W razie wypowiedzenia bądź rozwiązania umowy o pracę przez pracodawcę, pracownik może kwestionować również niezgodność z prawem wypowiedzenia bądź rozwiązania umowy o pracę pracownikowi przez pracodawcę, z powodu naruszenia warunków formalnych. Więcej o uzasadnionych przyczynach rozwiązania umowy przez pracodawcę bez wypowiedzenia przeczytasz w artykule: Z jakich przyczyn pracodawca może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika?

Jakie uprawnienia ma do wyboru pracownik?

Pracownikowi, z którym rozwiązano umowę o pracę bez wypowiedzenia z naruszeniem przepisów o rozwiązywaniu umów o pracę w tym trybie, przysługuje roszczenie o: 

• przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach
• albo o odszkodowanie.

O przywróceniu do pracy lub odszkodowaniu orzeka sąd pracy.

Kiedy sąd pracy może nie uwzględnić żądania pracownika przywrócenia do pracy?

Sąd pracy może nie uwzględnić żądania pracownika przywrócenia do pracy, jeżeli ustali, że uwzględnienie takiego żądania jest niemożliwe lub niecelowe. Za niecelowe lub niemożliwe należy uznać przywrócenie w następujących sytuacjach rozstrzygniętych w orzecznictwie:  

1. poważny konflikt między pracownikiem a jego przełożonym;

2. jeżeli zachowanie się pracownika było naganne w takim stopniu, że jego powrót do pracy mógłby wywołać zgorszenie innych zatrudnionych, a naruszenie przez pracodawcę przepisów o rozwiązywaniu umów o pracę bez wypowiedzenia nie było poważne;

3. ukaranie pracownika zajmującego stanowisko kierownicze za przestępstwo wywołujące szkodę w mieniu pracodawcy, gdyż takie działanie wyklucza orzeczenie przywrócenia do pracy, bez względu na wady niezwłocznego rozwiązania umowy o pracę;

4. naruszenie miesięcznego terminu do złożenia oświadczenia woli przez pracodawcę;

5. wielokrotne nieusprawiedliwione nieobecności pracownika oraz używanie alkoholu w pracy mogą, w razie niewłaściwego podania przez pracodawcę przyczyny rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia, uzasadniać zasądzenie na rzecz pracownika odszkodowania zamiast dochodzonego przywrócenia do pracy;

6. nie udzielenie przez pracownika korzystającego ze zwolnienia lekarskiego pomocy pracodawcy w zakresie dostępu do plików zakodowanych w komputerze;

7. nie jest celowe przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach pracownika, z którym z powodu samowolnej odmowy wykonywania pracy rozwiązano umowę o pracę bez wypowiedzenia z jego winy z naruszeniem przepisów

- w takim przypadku sąd pracy orzeka o odszkodowaniu. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego - Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 22 kwietnia 1998 r., sygn. akt I PKN 55/98 odszkodowanie, o którym mowa w art. 56 K.p., ustala się według wynagrodzenia brutto.

Ograniczenia o niecelowości lub niemożliwości przywrócenia do pracy nie stosuje się do pracowników, o których mowa w art. 39 (tj. do pracowników, którym brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, jeżeli okres zatrudnienia umożliwia im uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku) i 177 (tj. do pracownic w okresie ciąży lub urlopu macierzyńskiego) oraz w przepisach szczególnych dotyczących ochrony pracowników przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem umowy o pracę, chyba że uwzględnienie żądania pracownika przywrócenia do pracy jest niemożliwe z przyczyn określonych w art. 41 K.p. (likwidacja lub upadłość pracodawcy) - w takim przypadku sąd pracy orzeka o odszkodowaniu.

Na jakich warunkach pracownik powinien być przywrócony do pracy?

Pracownikowi, który podjął pracę w wyniku przywrócenia (zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego - Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 2 grudnia 1992 r., sygn. akt I PRN 55/92 pracownik przywrócony do pracy na poprzednich warunkach ma prawo domagać się zatrudnienia na tym samym stanowisku pracy, jakie zajmował uprzednio, nie wystarcza zaś zapewnienie mu pracy na stanowisku równorzędnym – przywrócenie na inne stanowisko jest sprzeczne z prawem) do pracy, przysługuje wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy, nie więcej jednak niż za 3 miesiące i nie mniej niż za 1 miesiąc. Wynagrodzenie za cały czas pozostawania bez pracy należy obliczać według wynagrodzenia za pracę, jakie otrzymywałby pracownik, gdyby w tym czasie pracował. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego - Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 25 stycznia 1983 r. (sygn. akt I PRN 139/82), w sytuacji, gdy w okresie pozostawania bez pracy pracownik był czasowo niezdolny do pracy i nabył uprawnienie do zasiłku chorobowego, okres pobierania tego zasiłku należy odliczyć od okresu, za który pracownikowi ma być przyznane wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy. Jeżeli jednak umowę o pracę rozwiązano z pracownikiem, któremu brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, jeżeli okres zatrudnienia umożliwia mu uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku, albo z pracownicą w okresie ciąży lub urlopu macierzyńskiego, wynagrodzenie przysługuje za cały czas pozostawania bez pracy; dotyczy to także przypadku, gdy rozwiązano umowę o pracę z pracownikiem-ojcem wychowującym dziecko w okresie korzystania z urlopu macierzyńskiego albo gdy rozwiązanie umowy o pracę podlega ograniczeniu z mocy przepisu szczególnego, np. osoby podlegające ochronie zgodnie z ustawą o związkach zawodowych.

Pracodawca może odmówić ponownego zatrudnienia pracownika, jeżeli w ciągu 7 dni od przywrócenia do pracy nie zgłosił gotowości niezwłocznego podjęcia pracy, chyba że przekroczenie terminu nastąpiło z przyczyn niezależnych od pracownika. Pracownik, który przed przywróceniem do pracy podjął zatrudnienie u innego pracodawcy, może bez wypowiedzenia, za trzydniowym uprzedzeniem, rozwiązać umowę o pracę z tym pracodawcą w ciągu 7 dni od przywrócenia do pracy. Rozwiązanie umowy w tym trybie pociąga skutki, jakie przepisy prawa wiążą z rozwiązaniem umowy o pracę przez pracodawcę za wypowiedzeniem. Pracownikowi, który podjął pracę w wyniku przywrócenia do pracy, wlicza się do okresu zatrudnienia okres pozostawania bez pracy, za który przyznano wynagrodzenie. Okresu pozostawania bez pracy, za który nie przyznano wynagrodzenia, nie uważa się za przerwę w zatrudnieniu, pociągającą za sobą utratę uprawnień uzależnionych od nieprzerwanego zatrudnienia.

Jak wyliczyć odszkodowanie?

Problem może pojawić się z obliczeniem prawidłowej wysokości odszkodowania. Jak je obliczyć? Odszkodowanie, przysługuje w wysokości wynagrodzenia (jakie by otrzymał w dniu wydawania wyroku jeśli okres orzekania jest długi) za okres wypowiedzenia. Przy czym, jeżeli rozwiązano umowę o pracę, zawartą na czas określony albo na czas wykonania określonej pracy, odszkodowanie przysługuje w wysokości wynagrodzenia za czas, do którego umowa miała trwać, nie więcej jednak niż za 3 miesiące. Przy czym w odniesieniu do niewłaściwego rozwiązania tych umów, z naruszeniem przepisów o rozwiązywaniu umów o pracę bez wypowiedzenia, pracownikowi przysługuje wyłącznie odszkodowanie, jeżeli upłynął już termin, do którego umowa miała trwać, lub gdy przywrócenie do pracy byłoby niewskazane ze względu na krótki okres, jaki pozostał do upływu tego terminu. Zgodnie z dominującym poglądem doktryny i orzecznictwa odszkodowanie przysługujące na podstawie art. 58 K.p. ma charakter odszkodowania ustawowego i przysługuje pracownikowi niezależnie od wysokości rzeczywistej szkody poniesionej przez pracownika, wyczerpując przy tym wszystkie z tego tytułu uprawnienia pracownika, choćby rzeczywista szkoda była wyższa od wysokości należnego odszkodowania. Wskazać należy, że w odróżnieniu od wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy odszkodowanie nie ulega zmniejszeniu o kwotę zasiłku chorobowego wypłaconego w tym czasie pracownikowi.

Na uwagę w zakresie odszkodowania zasługuje uchwała Sądu Najwyższego - Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 25 lipca 1985 r., sygn. akt III PZP 27/85, która stanowi, że roszczenie o odszkodowanie przewidziane w art. 56  K.p. wchodzi w skład spadku po pracowniku, który zmarł przed wydaniem w tym przedmiocie orzeczenia przez organ powołany do rozstrzygnięcia sporów ze stosunku pracy.

Warto również na tym etapie zaznaczyć, że pracownik nie uzyskuje prawa do urlopu wypoczynkowego w okresie, za który przyznano mu odszkodowanie na podstawie art. 56 Kodeksu pracy.

Jakie uprawnienia przysługują pracownikowi, jeśli pracodawca rozwiązał umowę o pracę w okresie wypowiedzenia z naruszeniem przepisów o rozwiązywaniu umów o pracę bez wypowiedzenia?

Jeżeli pracodawca rozwiązał umowę o pracę w okresie wypowiedzenia z naruszeniem przepisów o rozwiązywaniu umów o pracę bez wypowiedzenia, pracownikowi przysługuje wyłącznie odszkodowanie. Odszkodowanie przysługuje w wysokości wynagrodzenia za czas do upływu okresu wypowiedzenia.

Przykład:

• Jan Kowalski wypowiedział swojemu pracownikowi umowę o pracę, która miała się rozwiązać 31 marca. W okresie wypowiedzenia (25 stycznia) pracodawca rozwiązał umowę o pracę z pracownikiem z uwagi na nagminne naruszanie regulaminu zakładu pracy. Uczynił to jednak po upływie 1 miesiąca od dowiedzenia się o tym fakcie (czyli niezgodnie). Pracownik odwołał się do Sądu pracy od złożonego rozwiązania, które uznał za niezgodne z prawem i zażądał przywrócenia do pracy. Jeśli wypowiedzenie było zasadne mimo późniejszego rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia niezgodnego z prawem, pracownikowi będzie przysługiwać odszkodowanie za czas do 31 marca. Sąd żądanie przywrócenia do pracy oddali z dwóch powodów. Po pierwsze, jako niecelowe – naruszanie regulaminu zakładu pracy. Po drugie, jako niemożliwe, gdy wypowiedzenie umowy było zasadne. 

Pracownikowi, któremu przyznano odszkodowanie, wlicza się do okresu zatrudnienia okres pozostawania bez pracy, odpowiadający okresowi, za który przyznano odszkodowanie. Jednak, jak już wskazano, pracownik nie uzyskuje prawa do urlopu wypoczynkowego w okresie, za który przyznano mu odszkodowanie.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. 1998 r., Nr 21, poz. 94, ze zmianami);
• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks" cywilny (Dz. U. 1964 r., Nr 16, poz. 93, ze zmianami);
• Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. o zakresie prowadzenia przez pracodawców dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz sposób prowadzenia akt osobowych pracownika (Dz. U. 1996 r., Nr 62, poz. 286, ze zmianami);
•  Ustawa z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (tekst pierwotny: Dz. U. 1991 r., Nr 55, poz. 234; tekst jednolity: Dz. U. 2001 r., Nr 79, poz. 854, ze zm.)

A.J.
Zespół e-prawnik.pl