Jak zawrzeć i jakie są skutki umowy o zrzeczenie się dziedziczenia?

Umowa o zrzeczenie się dziedziczenia jest uregulowana w art. 1048-1050 kodeksu cywilnego. Jest ona jedyną dopuszczalną przez polski system prawny umową o spadek po osobie żyjącej.

Jak zawrzeć umowę o zrzeczenie się dziedziczenia?

Spadkobierca ustawowy może przez umowę z przyszłym spadkodawcą zrzec się dziedziczenia po nim. Umowa taka powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.

Zawarta ona może być wyłącznie przez przyszłego spadkodawcę, z osobą należąca do kręgu jego spadkobierców ustawowych. Treścią umowy jest zrzeczenie się dziedziczenia przez potencjalnego spadkobiercę ustawowego po przyszłym spadkodawcy. Można przy tym zauważyć, iż chodzi o osobę należącą do którejkolwiek z grup spadkobierców ustawowych (także do grupy dalszej, nawet jeśli w chwili zawierania umowy do dziedziczenia doszliby spadkobiercy z grup bliższych). Umowa taka nie może być jednak zawarta ze Skarbem Państwa lub gminą. Stroną umowy nie może być też osoba prawna - nie może być ona bowiem powołana do dziedziczenia z mocy ustawy. Stroną umowy może być jednak pasierb i to niezależnie od tego, czy obydwoje jego rodzice żyją w chwili zawierania umowy.

Umowa zrzeczenia się dziedziczenia może być zawarta jedynie za życia spadkodawcy. Umowa ta może zostać zawarta przez pełnomocnika. Pełnomocnictwo wymaga zachowania formy aktu notarialnego.

Umowa zrzeczenia się dziedziczenia musi zostać pod rygorem nieważności zawarta w formie aktu notarialnego, a skutek wywołuje z chwilą otwarcia spadku po spadkodawcy. Żadna ze stron umowy o zrzeczenie się dziedziczenia nie ma możliwości odstąpienia od niej.

Skutki umowy o zrzeczenie 

Zrzeczenie się dziedziczenia obejmuje również zstępnych zrzekającego się, chyba że umówiono się inaczej.

Zrzekający się oraz jego zstępni, których obejmuje zrzeczenie się dziedziczenia, zostają wyłączeni od dziedziczenia, tak jakby nie dożyli otwarcia spadku.

Umowa ta nie ma więc charakteru obligacyjnego (żadna ze stron nie zobowiązuje się do spełnienia jakiegokolwiek świadczenia na rzecz drugiej strony), ani tym bardziej rozporządzającego (nie można rozporządzić prawem, które nie istnieje, a "nadzieja na zostanie spadkobiercą" nie jest prawem podmiotowym. Nie jest też umową przysparzającą, a tym samym niecelowe byłoby zastanawianie się nad jej ewentualną kauzalnością. Umowa taka nie może przybrać postaci umowy odpłatnej (choć zrzekający się może uzyskać korzyść majątkową w zamian za zrzeczenie się dziedziczenia na podstawie jakiejś innej umowy, dla której kauzę stanowić będzie umowa o zrzeczenie się dziedziczenia.

Przedmiotem umowy zrzeczenia się jest prawo do dziedziczenia z ustawy. Przyjmuje się, iż możliwe jest zrzeczenia się dziedziczenia do ułamkowej części spadku (lub udziału w spadku), mającego przypaść zrzekającemu się na podstawie dziedziczenia ustawowego, jak również zrzeczenie się jedynie prawa do zachowku. Należy przy tym pamiętać, iż skutki prawne zrzeczenia się dziedziczenia nie rozciągają się na dziedziczenie testamentowe. W związku z powyższym, spadkobierca ustawowy, który zrzekł się przez umowę z przyszłym spadkodawcą dziedziczenia po nim, może dziedziczyć po tym spadkodawcy na podstawie sporządzonego przez niego testamentu (uchwała SN z dnia 15 maja 1972 r., sygn. akt III CZP 26/72, OSNC 1972, nr 11, poz. 197), może też otrzymać zapis.

Umowne uchylenie skutków zrzeczenia się

Zrzeczenie się dziedziczenia może być uchylone przez umowę między tym, kto zrzekł się dziedziczenia, a tym, po kim się dziedziczenia zrzeczono. Umowa powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.

Podstawa prawna: 

• ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2022 r., poz. 1360).

Joanna Bacior

Radca Prawny