Przebaczenie a wydziedziczenie

Odpowiedź prawnika: Przebaczenie a wydziedziczenie

Na wstępie należy wskazać, iż spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie) tylko, jeżeli uprawniony do zachowku:

1. wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;  

2. dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;   

3. uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych (art. 1008 k.c.).

Przy czym przyczyna wydziedziczenia uprawnionego do zachowku powinna wynikać z treści testamentu (art. 1009 k.c.). Jeżeli wymaganie to nie jest spełnione (z treści testamentu nie wynika bowiem co było powodem wydziedziczenia), wydziedziczenie nie wywoła skutków prawnych. Tym samym więc wydziedziczony nie będzie pozbawiony prawa do zachowku; por. orz. SN z 9.2.1961 r., sygn. akt I CR 365/60, OSP 1962, Nr 3, poz. 74, z krytyczną glosą J. Gwiazdomorskiego, OSP 1963, Nr 6, poz. 136).

Odnośnie zaś skutków prawnych przebaczenia, do którego doszło po wydziedziczeniu, należy wskazać iż w tym przedmiocie istnieją spory w doktrynie. Zgodnie z przeważającym poglądem skutki wydziedziczenia mogą być usunięte tylko przez samego spadkodawcę w sporządzonym przez niego testamencie bądź odwołującym w całości wcześniejszy testament zawierający wydziedziczenie bądź odwołującym jedynie oświadczenie w przedmiocie wydziedziczenia (tak C. Tabęcki, Zachowek..., s. 1124; J. Pietrzykowski, w: Komentarz 1972, t. 3, s. 1924; J. Kosik, w: System, t. IV, s. 541; J. Gwiazdomorski, Glosa do uchw. SN z 14.6.1971 r., III CZP 24/71, NP 1972, Nr 10, s. 1583; Skowrońska-Bocian, Komentarz 2001, s. 186; tak też M.Pazdan [w:] K.Pietrzykowski [red.], Kodeks cywilny. Komentarz, Warszawa 2003).

Część przedstawicieli doktryny dopuszcza jednakże wyjątek od ww. sposobu uzewnętrznienia przebaczenia w sytuacji, gdy przyczynę wydziedziczenia stanowi stan trwały, istniejący (już i jeszcze) w chwili wydziedziczenia; jego ustanie po wydziedziczeniu a przed otwarciem spadku sprawia, iż wydziedziczenie "traci moc" (tak: J. Gwiazdomorski, Prawo spadkowe w zarysie, 1990, Piątowski, Prawo spadkowe, s. 281.) Także zdaniem L. Steckiego, w: Komentarz 1989, t. II nie jest konieczne, aby wydziedziczenie zostało unicestwione przez samego spadkodawcę w sporządzonym przez niego testamencie, a radykalna zmiana postępowania wydziedziczonego po sporządzeniu testamentu, stwarza podstawę do uznania wydziedziczenia za bezskuteczne.

Należy również wskazać na stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w uchwale z 14.6.1971 r., sygn. akt III CZP 24/71, publ. OSN 1972, Nr 2, poz. 23, zgodnie z którym przebaczenie dokonane po wydziedziczeniu jest skuteczne bez względu na formę, w jakiej ono nastąpiło. Stanowisko to jest jednakże krytykowane z uwagi na fakt, iż testament zawierający wydziedziczenie może być zmieniony jedynie poprzez sporządzenie nowego testamentu, bądź odwołanie dotychczasowego (art. 946, 947 k.c.)

Reasumując, Pana sytuację należy rozpatrywać w następujących płaszczyznach:

• czy doszło do skutecznego wydziedziczenia - zależy to od treści testamentu (czy wskazano w nim przyczynę wydziedziczenia) oraz od faktycznego istnienia tej przyczyny;

• czy przyczyna wydziedziczenia podana w testamencie można zakwalifikować jak stan trwały, który uległ zmianie przed otwarciem spadku (spadek otwiera się wraz ze śmiercią spadkodawcy - art. 924 k.c.);

• czy doszło do skutecznego przebaczenia - przeważający pogląd głosi, iż przebaczenie winno być uzewnętrznione co najmniej oświadczeniem o odwołaniu wydziedziczenia zawartym w nowym testamencie. Pewną możliwość daje powołanie się na ww. uchwałę Sądu Najwyższego, zgodnie z którą forma oświadczenia spadkodawcy może być dowolna. Ciężar dowodu, iż takie oświadczenie zostało złożone spoczywa na Panu. Przebaczenie wykazywać można by - według tego poglądu - wszelkimi środkami dowodowymi. Świadczyć może o nim np. zachowanie się spadkodawcy względem Pana po przebaczeniu, zwierzenie się spadkodawcy komuś z faktu przebaczenia, świadkowie przebaczenia itp.