Pytanie klienta:
Odpowiedź prawnika:
Testament jako sposób na dziedziczenie przez wnuki
Jeżeli dziadkowie chcą, aby właścicielami nieruchomości stały się ich wnuki, a nie dzieci, powinni spisać testament. Polskie prawo daje pełną swobodę w wyborze spadkobierców, w tym możliwość powołania do spadku wnuków, nawet jeśli żyją dzieci spadkodawcy.
Rodzaje testamentu
Testament może przybrać jedną z trzech form:
- Testament własnoręczny - napisany odręcznie przez testatora, opatrzony datą i podpisem
- Testament notarialny - sporządzony w formie aktu notarialnego
- Testament alograficzny (urzędowy) - złożony ustnie w obecności świadków w szczególnych okolicznościach
Jak prawidłowo powołać wnuki do spadku
W testamencie należy napisać, że powołuje się do spadku konkretne wnuki. Prawidłowy zapis powinien brzmieć na przykład:
"Powołuję do całości mojego spadku moje wnuki: [imię i nazwisko wnuka/wnuczki], [imię i nazwisko drugiego wnuka/wnuczki]. Każde z wnuków dziedziczy po połowie mojego majątku."
Można również zapisać konkretne nieruchomości poszczególnym wnukom poprzez zapis windykacyjny, np.:
"Zapisuję mojemu wnukowi [imię i nazwisko] działkę nr [numer] położoną w [miejscowość]."
W takiej sytuacji testament musi jednak przyjąć formę notarialną.
Zachowek - czego dziadkowie muszą być świadomi
Małżonek, zstępni (dzieci, wnuki) i rodzice spadkodawcy mają prawo do zachowku. Zachowek to roszczenie pieniężne, które wynosi:
- Dwie trzecie wartości udziału spadkowego - gdy uprawniony jest trwale niezdolny do pracy lub jest małoletni
- Połowę wartości udziału spadkowego - w pozostałych przypadkach
Oznacza to, że nawet jeśli dziadkowie w testamencie przekażą całe nieruchomości wnukom, ich dzieci (synowie wymienieni w pytaniu) będą mogły domagać się od wnuków wypłaty zachowku w pieniądzu. Wnuki jako spadkobiercy będą zobowiązane do spełnienia tego roszczenia.
Testament bez wydziedziczenia
Dzieci dziadków mają prawo do zachowku. Wnuki dziedziczące spadek będą musiały wypłacić im odpowiednią kwotę pieniężną.
Testament z wydziedziczeniem
Jeśli wydziedziczenie jest skuteczne, dzieci dziadków tracą prawo do zachowku i nie otrzymają nic. Uwaga: wnuki wydziedziczonych dzieci zachowują prawo do zachowku!
Wydziedziczenie - jak pozbawić dzieci prawa do zachowku
Jeśli dziadkowie chcą, aby ich dzieci w ogóle nic nie otrzymały z ich majątku, muszą te dzieci wydziedziczyć. Wydziedziczenie to pozbawienie prawa do zachowku, a nie tylko pominięcie w testamencie.
Przesłanki wydziedziczenia
Zgodnie z art. 1008 Kodeksu cywilnego, spadkodawca może wydziedziczyć uprawnionego do zachowku tylko z następujących przyczyn:
Przesłanka 1: Postępowanie sprzeczne z zasadami współżycia społecznego
Uprawniony wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego. Może to oznaczać, że spadkobierca uczynił sobie z popełniania przestępstw stałe źródło dochodów, nadużywa alkoholu, używa narkotyków, znęca się nad rodziną, a spadkodawca nie aprobuje takiego postępowania. Zachowanie musi być uporczywe, czyli długotrwałe i świadome.
Przesłanka 2: Przestępstwo lub rażąca obraza czci
Uprawniony dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci. Dotyczy to przestępstw określonych w Kodeksie karnym, takich jak pobicie, groźby karalne, zniewaga czy naruszenie nietykalności cielesnej.
Przesłanka 3: Niedopełnianie obowiązków rodzinnych
Uprawniony uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych. Tytułem przykładu można przywołać zachowanie spadkobiercy, który całkowicie zrywa kontakt z rodzicem, odmawia pomocy, nie interesuje się jego stanem zdrowia, nie odwiedza go w chorobie lub nie udziela wsparcia finansowego mimo możliwości.
Jak prawidłowo wydziedziczyć w testamencie
Dla ważności wydziedziczenia konieczne jest, aby przyczyna wydziedziczenia wynikała jasno z treści testamentu. Testament powinien zawierać:
- Imię i nazwisko osoby wydziedziczanej (można dodać numer PESEL dla jednoznacznej identyfikacji)
- Wyraźne oświadczenie o wydziedziczeniu
- Szczegółowy opis przyczyn wydziedziczenia z powołaniem się na konkretne okoliczności
Prawidłowy zapis w testamencie powinien brzmieć przykładowo:
"Wydziedziczam mojego syna [imię i nazwisko], PESEL [numer], ponieważ wbrew mojej woli przez ostatnie 15 lat prowadził rozwiązły tryb życia, nadużywał alkoholu, dopuszczał się przemocy wobec swojej rodziny, mimo wielokrotnych próśb o zmianę zachowania kontynuował naganne postępowanie. Wielokrotnie wzywałem go do poprawy, lecz ignorował moje apele."
Kluczowa kwestia - wydziedziczenie a prawa wnuków
Ważna informacja prawna
Wydziedziczenie dziecka nie pozbawia automatycznie wnuków prawa do zachowku!
Zgodnie z art. 1011 Kodeksu cywilnego, zstępni wydziedziczonego zstępnego są uprawnieni do zachowku, chociażby ich rodzic (wydziedziczony) przeżył spadkodawcę.
W praktyce oznacza to, że jeśli dziadkowie wydziedziczą swojego syna, to dzieci tego syna (czyli inne wnuki dziadków) nadal będą mogły domagać się zachowku. Aby pozbawić zachowku również te wnuki, dziadkowie musieliby wydziedziczyć je osobno, co wymaga wystąpienia przesłanek z art. 1008 Kodeksu cywilnego także wobec nich.
W przypadku małoletnich wnuków wydziedziczenie jest praktycznie niemożliwe, ponieważ trudno byłoby wykazać ich uporczywe naganne zachowanie lub niedopełnianie obowiązków rodzinnych.
Przebaczenie i jego skutki
Należy pamiętać, że zgodnie z art. 1010 Kodeksu cywilnego, wydziedziczenie jest bezskuteczne, jeżeli spadkodawca wydziedziczonemu przebaczył. Przebaczenie nie musi mieć formy pisemnej - może być dorozumiane, np. poprzez wznowienie kontaktów, udzielanie pomocy czy wspólne spędzanie czasu. Jeśli po sporządzeniu testamentu z wydziedziczeniem dojdzie do pojednania, wydziedziczenie traci moc.
Rekomendacje praktyczne
Krok 1: Sporządzenie testamentu
Każde z dziadków powinno spisać osobny testament (nie wspólny!). Najlepiej skorzystać z pomocy prawnika lub notariusza, aby uniknąć błędów formalnych.
Krok 2: Powołanie wnuków do spadku
W testamencie należy precyzyjnie wskazać, które wnuki dziedziczą i w jakich częściach lub jakie konkretne nieruchomości otrzymują.
Krok 3: Wydziedziczenie dzieci
Jeśli zachodzą ku temu przesłanki prawne, w testamencie należy wydziedziczyć synów, podając szczegółowe uzasadnienie zgodne z art. 1008 Kodeksu cywilnego.
Krok 4: Rozważenie wydziedziczenia innych wnuków
Jeśli dziadkowie chcą, aby innych wnuków (dzieci wydziedziczonych synów) również nie otrzymały zachowku, muszą je osobno wydziedziczyć z uzasadnionych prawnie przyczyn.
Zalecenia końcowe
Ze względu na złożoność materii spadkowej i możliwość kwestionowania testamentu przez pominiętych spadkobierców, zdecydowanie zaleca się skonsultowanie sprawy z radcą prawnym lub adwokatem specjalizującym się w prawie spadkowym. Testament notarialny daje dodatkową pewność co do jego ważności i zmniejsza ryzyko sporów.
Podsumowanie
Dziadkowie mogą w testamencie zapisać swoje nieruchomości wnukom, a także wydziedziczyć swoje dzieci, jeśli zachodzą ku temu ustawowe przyczyny. Kluczowe jest zwrócenie uwagi na następujace kwestie:
- Każde z dziadków musi sporządzić osobny testament
- W testamencie należy precyzyjnie wskazać jakie rozporządzenia są dokonywane
- Wydziedziczenie wymaga szczegółowego uzasadnienia zgodnego z art. 1008 Kodeksu cywilnego
- Wydziedziczenie dzieci nie pozbawia automatycznie ich potomków (innych wnuków) prawa do zachowku
- Przebaczenie unieważnia wydziedziczenie
W związku z powyższym przed podjęciem jakichkolwiek kroków, warto uprzednio skonultować swoją sytuację z prawnikiem.