Koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego w ramach Unii Europejskiej

Wspólne przepisy UE mają na celu ochronę praw pracowników i ubezpieczonych w zakresie zabezpieczenia społecznego za granicą (kraje UE-28, Islandia, Liechtenstein, Norwegia i Szwajcaria). Przepisy dotyczące koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego nie przewidują zastąpienia systemów krajowych jednym systemem europejskim. Wszystkie kraje mają swobodę decydowania o tym, kto ma być objęty ubezpieczeniem na podstawie ich ustawodawstwa, jakich udziela się świadczeń i na jakich warunkach.

Przepisy o koordynacji w ramach Unii Europejskiej

Koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego to regulacje prawne, które uzupełniają prawo wewnętrzne danego państwa, chroniąc osoby wykonujące pracę za granicą przed utratą ochrony w zakresie zabezpieczenia społecznego. Regulacje te - poprzez zapewnienie harmonijnego współistnienia systemów zabezpieczenia społecznego poszczególnych państw - służą ochronie interesów osób przemieszczających się w celu podejmowania zatrudnienia i posiadających okresy zatrudnienia przebyte na terytorium różnych państw.

 Od 1 maja 2004 roku Polska jest pełnoprawnym członkiem Unii Europejskiej. Możemy swobodnie podróżować po terytorium Unii, osiedlać się, gdzie nam się spodoba, podejmować pracę, czy też studiować. Prawo do swobodnego przemieszczania się w obrębie Unii nie miałoby jednak w praktyce żadnego znaczenia, gdyby nie towarzyszyły jej dodatkowe gwarancje w dziedzinie zabezpieczenia społecznego. Gwarancje te stwarza właśnie koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego.


Przepisy o koordynacji nie powstały po to, żeby zastąpić różne krajowe systemy zabezpieczenia społecznego jednym wspólnym systemem europejskim. Każde państwo członkowskie zachowało prawo do decydowania o tym, kto jest objęty jego systemem, jakie składki trzeba do tego systemu wpłacić, jakie świadczenia będą z niego przyznawane i na jakich warunkach. Przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego zawierają reguły, dzięki którym osoby podejmujące pracę równocześnie lub kolejno w kilku państwach członkowskich, unikają negatywnych następstw podlegania systemom zabezpieczenia społecznego różnych państw. Zapewniają równe traktowanie każdego obywatela Unii i dają prawo do opieki lekarskiej, świadczeń chorobowych, rodzinnych, emerytur czy rent bądź zasiłków dla bezrobotnych. Wskazują, któremu państwu podlega osoba pracująca lub prowadząca działalność za granicą.  Gwarantują, że świadczenia nabyte w jednym państwie, np. emerytura, będą wypłacane, także jeśli osoba uprawniona przeniesie się do innego państwa.

Przepisy o koordynacji mają wartość nadrzędną nad przepisami krajowymi państw członkowskich Unii Europejskiej. Dotyczą one tylko osób, które przemieszczają się w obrębie Unii.

Dotychczasowe doświadczenia instytucji ubezpieczeniowych (przede wszystkim ZUS, KRUS i NFZ) wskazują, że wielu Polaków, zaczynając legalną pracę za granicą, zapomina o zatroszczeniu się o własne sprawy, najczęściej niedopełniając wymaganych formalności. Powoduje to niepotrzebne kłopoty, zagubienie w gąszczu przepisów, procedur oraz instytucji.

Od dnia 1 maja 2010 r. stosuje się nowe rozporządzenia w sprawie koordynacji (rozporządzenia 883/2004 i 987/2009). 

Przepisy dotyczące koordynacji w UE zawarte są w dwóch podstawowych aktach prawnych:

  • rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 roku w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.U. UE L 166 z dnia 30 kwietnia 2004 roku z późn. zm.; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 5, t. 5, z późn. zm.),
  • rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 roku dotyczącym wykonywania rozporządzenia (WE) Nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 roku w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.U. UE L 284 z dnia 30 października 2009 roku, z późn. zm.).  

13 grudnia 2016 r. Komisja Europejska przedstawiła zmiany do unijnych przepisów dotyczących koordynacji zabezpieczenia społecznego

Jakie zasady koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego obowiązują w Unii Europejskiej?

Koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego jest oparta na czterech generalnych zasadach:

  1.  równego traktowania (lub niedyskryminacji) – zasada ta zabezpiecza osoby przemieszczające się przed jakąkolwiek dyskryminacją, bezpośrednią lub pośrednią, przy stosowaniu przepisów z zakresu zabezpieczenia społecznego. Oznacza to, że masz takie same prawa i obowiązki jak obywatele kraju, którego przepisom podlegasz. Decyzję o tym, które ustawodawstwo ma zastosowanie w Twoim przypadku, podejmują instytucje zabezpieczenia społecznego. Ty sam o tym nie decydujesz.

  2.  jedności stosowanego ustawodawstwa – zasada ta zabezpiecza przed sytuacją, w której osoba wykonująca pracę w jednym lub kilku państwach nie jest objęta zabezpieczeniem społecznym w żadnym z nich lub jest nim objęta w kilku państwach jednocześnie.

  3.  zachowania praw nabytych oraz w trakcie nabywania – zasada ta zapewnia, że świadczenia przyznane w jednym z państw członkowskich UE są przekazywane osobie uprawnionej niezależnie od jej miejsca zamieszkania.

  4.  sumowania okresów ubezpieczenia – zasada ta umożliwia uwzględnianie okresów ubezpieczenia  lub innych równorzędnych okresów przebytych w kilku państwach członkowskich UE przy ustalaniu prawa do świadczeń z zabezpieczenia społecznego.  

Oznacza to, że gdy ubiegasz się o przyznanie świadczenia w danym kraju, w razie potrzeby uwzględnia się Twoje poprzednie okresy ubezpieczenia, pracy lub pobytu w innych krajach.

  5.  transferu świadczeń. Jeśli zatem przysługują Ci świadczenia pieniężne w danym kraju, zasadniczo możesz je otrzymać, nawet jeśli mieszkasz w innym kraju.

Gdzie obowiązują zasady koordynacji?

Obowiązują one:

  • w państwach członkowskich Unii Europejskiej: Austrii, Belgii, Bułgarii, Chorwacji, na Cyprze, w Czechach, Danii (z wyjątkiem Grenlandii i Wysp Faro), Estonii, Finlandii, we Francji (także na obszarze Reunion, Martyniki, Gwadelupy i Gujany Francuskiej), Grecji, Hiszpanii, Irlandii, na Litwie, w Luksemburgu, na Łotwie, Malcie, w Niemczech, Holandii, Polsce, Portugalii (w tym na Maderze i Azorach), Rumunii, na Słowacji, w Słowenii, Szwecji, na Węgrzech, we Włoszech, w Wielkiej Brytanii w tym na Gibraltarze (zasady nie obowiązują natomiast na Wyspie Man i Wyspach Normandzkich), 
  • w państwach Europejskiego Obszaru Gospodarczego - Islandii, Lichtensteinie i Norwegii, na podstawie umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym,
  • w Szwajcarii, na podstawie umowy UE – Szwajcaria o swobodnym przepływie osób. 

Przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego mają pierwszeństwo przed wewnętrznymi przepisami państw członkowskich UE. Oznacza to, że w przypadku kolizji przepisów krajowych z przepisami unijnymi, zastosowanie  mają zawsze te ostatnie. Przepisy o koordynacji zawarte zostały w rozporządzeniach. Obowiązują zatem w całości i są stosowane bezpośrednio we wszystkich państwach nimi objętych. Państwa te nie mogą stosować tych przepisów wybiórczo.

 

  • do obywateli UE, Islandii, Liechtensteinu, Norwegii lub Szwajcarii, którzy są lub byli ubezpieczeni w jednym z tych krajów, i do członków ich rodzin;
  • do bezpaństwowców lub uchodźców mieszkających w UE, Islandii, Liechtensteinie, Norwegii lub Szwajcarii, którzy są lub byli ubezpieczeni w jednym z tych krajów, i do członków ich rodzin;
  • do obywateli krajów nienależących do UE, legalnie mieszkających na terytorium UE, którzy przeprowadzają się między tymi krajami, i do członków ich rodzin.

Jakie świadczenia podlegają koordynacji?

 Świadczenia, których dotyczy unijna koordynacja to:

  • emerytury,
  • renty inwalidzkie,
  • renty rodzinne,
  • świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych,
  • świadczenia rodzinne,
  • świadczenia z tytułu choroby i macierzyństwa oraz równoważne świadczenia dla ojca,
  • świadczenia dla osób bezrobotnych,
  • świadczenia zdrowotne, w tym opieka medyczna,
  • zasiłki pogrzebowe,
  • świadczenia przedemerytalne.

Kto interpretuje przepisy o koordynacji?

Co to jest komisja administracyjna?

Komisja Administracyjna ds. Koordynacji Systemów Zabezpieczenia Społecznego składa się z jednego przedstawiciela rządu każdego z krajów UE oraz przedstawiciela Komisji. Jest ona odpowiedzialna za sprawy administracyjne, pytania dotyczące interpretacji przepisów rozporządzeń dotyczących koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego oraz promowanie i rozwijanie współpracy między krajami UE.

Skład, metody działania i zadania komisji administracyjnej zostały określone w art. 71 i art. 72 rozporządzenia nr 883/2004.

Jaka jest rola Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej?

Orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości ograniczają się do wykładni przepisów dotyczących koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego w kontekście poszczególnych przypadków. Wykładnia ta jest jednak wiążąca dla wszystkich zainteresowanych stron (sądów krajowych, instytucji zabezpieczenia społecznego, osób fizycznych).

 

Podstawa prawna:

  • rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 roku w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.U. UE L 166 z dnia 30 kwietnia 2004 roku z późn. zm.; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 5, t. 5, z późn. zm.),
  • rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 roku dotyczącym wykonywania rozporządzenia (WE) Nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 roku w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.U. UE L 284 z dnia 30 października 2009 roku, z późn. zm.).  



A.J.
Zespół e-prawnik.pl

Skomentuj artykuł - Twoje zdanie jest ważne

Czy uważasz, że artykuł zawiera wszystkie istotne informacje? Czy jest coś, co powinniśmy uzupełnić? A może masz własne doświadczenia związane z tematem artykułu?


Masz inne pytanie do prawnika?

 

Komentarze

    Nie dodano jeszcze żadnego komentarza. Bądź pierwszy!!

Potrzebujesz pomocy prawnej?

Zapytaj prawnika