Tytuł egzekucyjny przeciwko osobie pozostającej w związku małżeńskim

Tytułem egzekucyjnym jest dokument urzędowy stwierdzający istnienie i zakres nadającego się do egzekucji roszczenia wierzyciela i jednocześnie istnienie oraz zakres obowiązku prawnego dłużnika. Natomiast podstawą egzekucji jest tytuł wykonawczy. Jest nim tytuł egzekucyjny, który został zaopatrzony w klauzulę wykonalności w postępowaniu sądowym zwanym postępowaniem klauzulowym, a wyjątkowo - w wypadkach wskazanych w przepisach szczególnych - inny akt prawny, w tym także dokument niezaopatrzony w klauzulę wykonalności.

Zgodnie z przepisem art. 7761. § 1. kodeksu postępowania cywilnego „Tytuł wykonawczy wystawiony przeciwko dłużnikowi pozostającemu w związku małżeńskim jest podstawą do prowadzenia egzekucji nie tylko z majątku osobistego dłużnika, lecz także z pobranego przez niego wynagrodzenia za pracę lub dochodów uzyskanych z prowadzenia przez niego innej działalności zarobkowej oraz z korzyści uzyskanych z jego praw autorskich i praw pokrewnych, praw własności przemysłowej oraz innych praw twórcy”.

Przepis ten zawiera procesową normę umożliwiającą realizację w postępowaniu egzekucyjnym przyjętego w art. 41 k.r.o. modelu ograniczonej odpowiedzialności majątkiem wspólnym za długi jednego z małżonków pozostającego w ustawowym ustroju wspólności majątkowej. Przepis art.  art. 41 § 2 k.r.o. dotyczy zaspokojenia w postępowania egzekucyjnym zobowiązania zaciągniętego tylko przez jednego z małżonków bez zgody drugiego lub zobowiązania jednego z małżonków niewynikającego z czynności prawnej (np. z wyrządzenia czynu niedozwolonego, z bezpodstawnego wzbogacenia). Wówczas wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33 pkt 9, a jeżeli wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, także z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa. Natomiast przepis art.  art. 41 § 3 k.r.o. dotyczy zaspokojenia długu jednego z małżonków za zobowiązania sprzed powstania małżeńskiej wspólności ustawowej lub dotyczące wyłącznie majątku osobistego dłużnika. Wówczas wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33 pkt 9.

Małżonek dłużnika nie jest odpowiedzialny za te zobowiązania, nie jest dłużnikiem w znaczeniu materialnym. Wierzyciel może żądać wszczęcia postępowania egzekucyjnego wyłącznie przeciwko temu z małżonków, który jest jego dłużnikiem.

W przypadku egzekucji z rachunku bankowego stosowanie art. 7761 k.p.c. wyłącza przepis szczególny, a mianowicie art. 8912, który stanowi, że na podstawie tytułu wykonawczego wystawionego przeciwko dłużnikowi pozostającemu w związku małżeńskim można prowadzić egzekucję z rachunku wspólnego dłużnika i jego małżonka.

Sposobem obrony małżonka twierdzącego, że zajęte pieniądze stanowią jego majątek osobisty lub stanowią korzyści uzyskane z praw majątkowych innych niż wymienione w art. 7761 k.p.c., jest podniesienie wobec protokołu zajęcia pieniędzy zarzutu, że przysługuje mu do zajętych pieniędzy prawo stanowiące przeszkodę do wydania ich wierzycielowi, a następnie udowodnienie tego twierdzenia w procesie ekscydencyjnym.

Tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko osobie pozostającej w związku małżeńskim sąd nada klauzulę wykonalności także przeciwko jej małżonkowi z ograniczeniem jego odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością majątkową, jeżeli wierzyciel wykaże dokumentem urzędowym lub prywatnym, że stwierdzona tytułem egzekucyjnym wierzytelność powstała z czynności prawnej dokonanej za zgodą małżonka dłużnika. Pamiętać jednak należy, iż skuteczne nadanie klauzuli wykonalności na podstawie art. 787 k.p.c. następuje wtedy, kiedy ustrój wspólności majątkowej istnieje nie tylko w chwili wydania (podpisania) postanowienia co do nadania tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności lecz także w chwili, w której postanowienie to staje się prawomocne. Gdy zaś w chwili w której postanowienie o nadaniu klauzuli wykonalności staje się prawomocne, ustrój wspólności majątkowej już nie istnieje - art. 787 k.p.c. nie ma zastosowania. W klauzuli wykonalności wydanej w trybie art. 787 k.p.c. sąd stwierdza zgodnie z tym przepisem, że odpowiedzialność małżonka dłużnika ograniczona jest do "majątku objętego wspólnością majątkową" bez szczegółowego wymieniania przedmiotów majątkowych objętych tą wspólnością. Jeżeli w toku postępowania egzekucyjnego opartego na tytule egzekucyjnym opatrzonym klauzulą wykonalności z art. 787 k.p.c. zajęto przedmiot wchodzący w skład majątku odrębnego małżonka dłużnika, to małżonek ten może wytoczyć powództwo z art. 841 § 1 k.p.c. o zwolnienie tego przedmiotu od egzekucji.

Zawarcie umowy majątkowej małżeńskiej nie stanowi przeszkody do nadania klauzuli wykonalności według przepisów art. 787 i art. 7871 oraz prowadzenia na podstawie tak powstałego tytułu wykonawczego egzekucji do tych składników, które należałyby do majątku wspólnego, gdyby umowy majątkowej nie zawarto. Przepis niniejszy nie wyłącza obrony małżonków w drodze powództw przeciwegzekucyjnych, jeżeli umowa majątkowa małżeńska była skuteczna wobec wierzyciela. Powyższe oznacza, iż okoliczność ustanowienia umownej rozdzielności majątkowej nie ma wpływu na to czy wierzyciel będzie mógł uzyskać klauzulę na małżonka dłużnika. Inaczej sytuacja wygląda, jeżeli z mocy ustawy między stronami istnieje ustrój rozdzielności majątkowej.

Małżonek dłużnika z chwilą nadania przeciwko niemu klauzuli wykonalności staje się dłużnikiem egzekwowanym. Przysługuje mu więc obrona przy pomocy środków przewidzianych dla takiego dłużnika w przepisach o postępowaniu egzekucyjnym. Ma on w szczególności możliwość wniesienia powództwa opozycyjnego (art. 840 k.p.c.) oraz o umorzenie egzekucji (art. 825 pkt 3 k.p.c. i art. 53 ust. 3 Prawa bankowego). Nie może natomiast przeciwdziałać prowadzeniu egzekucji z określonego przedmiotu naruszającej jego prawo, gdyż przestał już być osobą trzecią w rozumieniu art. 841 k.p.c

Urszula Borowicz