Na czym polega koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego?

Koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego to regulacje prawne, które uzupełniają prawo wewnętrzne danego państwa, chroniąc osoby wykonujące pracę za granicą przed utratą ochrony w zakresie zabezpieczenia społecznego. Regulacje te - poprzez zapewnienie harmonijnego współistnienia systemów zabezpieczenia społecznego poszczególnych państw - służą ochronie interesów osób przemieszczających się w celu podejmowania zatrudnienia i posiadających okresy zatrudnienia przebyte na terytorium różnych państw.

Osoby, które mieszkają i wykonują pracę w jednym państwie, korzystają z ochrony w zakresie zabezpieczenia społecznego na podstawie wewnętrznych przepisów tego państwa. Przepisy te regulują ich prawa i obowiązki w odniesieniu do obciążeń (składek) oraz korzyści (świadczeń) w ramach systemu zabezpieczenia społecznego państwa, w którym mieszkają. Kiedy osoby te wyjeżdżają za granicę, w celu wykonywania pracy zarobkowej lub zamieszkania, przepisy wewnętrzne nie wystarczają dla zapewnienia im takiej ochrony. Gwarancję ochrony można wówczas uzyskać dopiero dzięki aktom prawa międzynarodowego w zakresie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego.

W ramach Unii Europejskiej koordynację systemów zabezpieczenia społecznego zapewniają przepisy w randze rozporządzeń Rady i Parlamentu; z kolei w stosunkach z innymi państwami - ratyfikowane umowy dwustronne o zabezpieczeniu społecznym. Dlatego też możemy wyróżnić koordynację systemów zabezpieczenia społecznego:

• wielostronną (wspólnotową/unijną) oraz
• dwustronną (umowną).

Czego dotyczą umowy dwustronne o zabezpieczeniu społecznym?

Dwustronne umowy o zabezpieczeniu społecznym zapewniają koordynację systemów zabezpieczenia społecznego obowiązujących w Polsce i drugim umawiającym się państwie. Umowy te poprawiają sytuację świadczeniobiorców w zakresie możliwości nabywania prawa do świadczeń z zabezpieczenia społecznego, gdyż gwarantują ochronę ubezpieczeniową wszystkim osobom objętym zakresem podmiotowym danej umowy.
Dwustronne umowy o zabezpieczeniu społecznym powodują, że podejmowanie przez polskich obywateli pracy w państwach związanych
z Polską taką umową zapewnia możliwość w zakresie nabycia prawa do świadczeńz zabezpieczenia społecznego.

Zawierane przez Polskę dwustronne umowy o zabezpieczeniu społecznym oparte są na międzynarodowych standardach w zakresie zawierania tego typu umów, czyli podstawowych zasadach koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, a więc:

• zasadzie równego traktowania,
• zasadzie stosowania jednego ustawodawstwa,
• zasadzie sumowania okresów ubezpieczenia,
• zasadzie zachowania praw nabytych (eksportu świadczeń).

Zakres przedmiotowy umów jest zróżnicowany. Zazwyczaj obejmuje on: świadczenia z tytułu starości (emerytury), świadczenia z tytułu niezdolności do pracy (renty inwalidzkie), świadczenia z tytułu śmierci żywiciela rodziny (renty rodzinne), świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, świadczenia chorobowe (zasiłki chorobowe); a jeżeli obie strony wyrażą taką wolę, także świadczenia zdrowotne, zasiłki rodzinne oraz zasiłki z tytułu bezrobocia. 

Wykaz umów o zabezpieczeniu społecznym

Obowiązujące umowy o zabezpieczeniu społecznym

Obecnie obowiązują następujące umowy o zabezpieczeniu społecznym: 

• Umowa z dnia 16 stycznia 1958 r. między Rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej a Rządem Federacyjnej Ludowej Republiki Jugosławii o ubezpieczeniu społecznym - w odniesieniu do: Bośni i Hercegowiny, Serbii oraz Czarnogóry,
• Umowa z dnia 6 kwietnia 2006 r. między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Macedonii o zabezpieczeniu społecznym,
• Umowa z dnia 2 kwietnia 2008 r. o zabezpieczeniu społecznym między Rzecząpospolitą Polską a Stanami Zjednoczonymi Ameryki,
• Umowa z dnia 2 kwietnia 2008 r. o zabezpieczeniu społecznym między Rzecząpospolitą Polską a Kanadą,
• Umowa z dnia 25 lutego 2009 r. o zabezpieczeniu społecznym między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Korei,
• Umowa z dnia 7 października 2009 r. między Rzecząpospolitą Polską a Australią o zabezpieczeniu społecznym.
• Umowa z dnia 18 maja 2012 r. między Rzecząpospolitą Polską a Ukrainą o zabezpieczeniu społecznym,
• Umowa z dnia 9 września 2013 r. między Rzecząpospolitą Polską a Mołdawią o zabezpieczeniu społecznym,
• Porozumienie z dnia 3 czerwca 2015 r. o zabezpieczeniu społecznym między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Quebecu, 

a także na podstawie zapisu w załączniku nr II Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/04:

• art. 33 ust. 3 umowy z dnia 7 września 1998r. między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Austrii o zabezpieczeniu społecznym (Dz.U. z 2000 r. nr 104, poz. 1105),
• umowa z dnia 9 października 1975 r. między Polską Rzecząpospolitą Ludową a Republiką Federalną Niemiec o zaopatrzeniu emerytalnym i wypadkowym (Dz.U. z 1976 r. nr 16, poz. 101) pod warunkami i w zakresie określonym w art. 27 ust. 2-4 umowy z dnia 8 grudnia 1990 r. między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec o zabezpieczeniu społecznym (Dz.U. z 1991 r. nr 108, poz. 468),
• art. 11 ust. 3, art. 19 ust. 4, art. 27 ust. 5, art. 28 ust. 2 umowy z dnia 8 grudnia 1990 r. między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec o zabezpieczeniu społecznym (Dz.U. z 1991r. nr 108, poz. 468).

Powyższe oznacza, że mimo obowiązywania od dnia 1 maja 2004 r. w polsko-austriackich oraz polsko-niemieckich stosunkach z zakresu zabezpieczenia społecznego przepisów unijnych, tj. w okresie od 1 maja 2004 r. do 30 kwietnia 2010 r. Rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71, a począwszy od 1 maja 2010 r. Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/04, nadal obowiązują także pewne szczególne (korzystne dla polskich obywateli) regulacje, wynikające z obowiązujących do dnia 30 kwietnia 2004 r. między Polską a Austrią oraz Polską a Niemcami umów dwustronnych o zabezpieczeniu społecznym. 

Wiążące Polskę umowy o zabezpieczeniu społecznym

Dwustronne umowy a Unia Europejska 

Do dnia 30 kwietnia 2004 r. stosunki w zakresie zabezpieczenia społecznego między Polską a innymi państwami regulowały dwustronne umowy (konwencje) o zabezpieczeniu społecznym. W latach 1948-2004 Polska związała się tego typu umowami z kilkunastoma państwami. Wśród tych państw (potocznie zwanych „państwami umownymi”), były także państwa członkowskie Unii Europejskiej. Umowy te z dniem 1 maja 2004 r. zostały zastąpione przez przepisy Rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71 i już nie obowiązują. Do umów tych zaliczamy:

• Umowę z dnia 7 września 1998 r. między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Austrii o zabezpieczeniu społecznym (Dz.U. z 2000 r. nr 104, poz. 1105),
• Konwencję Generalną z dnia 26 listopada 1965 r. między Polską Rzecząpospolitą Ludową a Królestwem Belgii o zabezpieczeniu społecznym (Dz.U. z 1967 r. nr 40, poz. 201),
• Umowę z dnia 5 kwietnia 1948 r. pomiędzy Rzecząpospolitą Polską i Republiką Czechosłowacką o ubezpieczeniu społecznym (Dz.U. z 1949 r. nr 6, poz. 34),
• Umowę z dnia 5 kwietnia 1948 r. pomiędzy Rzecząpospolitą Polską i Republiką Czechosłowacką o współpracy w dziedzinie polityki i administracji społecznej (Dz.U. z 1949 r. nr 6, poz. 32),
• Konwencję Generalną z dnia 9 czerwca 1948 r. pomiędzy Polską a Francją o zabezpieczeniu społecznym (Dz.U. z 1949 r. nr 24, poz. 158),
• Umowę z dnia 3 maja 1985 r. między Rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej a Rządem Republiki Greckiej o ubezpieczeniu społecznym osób zatrudnionych na terytorium drugiego Państwa (Dz.U. z 1986 r. nr 30, poz.147),
• Umowę z dnia 3 maja 1985 r. między Rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej a Rządem Republiki Greckiej o uregulowaniu niektórych problemów zabezpieczenia społecznego (niepublikowana),
• Konwencję z dnia 22 lutego 2001 r. między Rzecząpospolitą Polską a Królestwem Hiszpanii o zabezpieczeniu społecznym (Dz.U. z 2004 r. nr 28, poz. 244),
• Umowę z dnia 26 marca 2003 r. między Rzecząpospolitą Polską a Królestwem Niderlandów o zabezpieczeniu społecznym (Dz.U. z 2005 r. nr 75, poz. 660),
• Umowę z dnia 16 stycznia 1958 r. między Rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej a Rządem Federacyjnej Ludowej Republiki Jugosławii o ubezpieczeniu społecznym (Dz.U. z 1959 r. nr 19, poz.114) - w odniesieniu do Republiki Słowenii,
• Umowę z dnia 16 stycznia 1958 r. między Rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej a Rządem Federacyjnej Ludowej Republiki Jugosławii o współpracy w dziedzinie polityki społecznej (Dz.U. z 1959 r. nr 19, poz.116) - w odniesieniu do Republiki Słowenii,
• Konwencję z dnia 1 lipca 1996 r. między Rzecząpospolitą Polską a Wielkim Księstwem Luksemburga w sprawie zabezpieczenia społecznego (Dz.U. z 2001 r. nr 143, poz. 1596),
• Umowę z dnia 25 kwietnia 1973 r. między Polską Rzecząpospolitą Ludową a Republiką Federalną Niemiec o ubezpieczeniu społecznym pracowników wysłanych przejściowo na obszar drugiego Państwa (Dz.U. z 1974 r. nr 42, poz. 250),
• Umowę z dnia 8 grudnia 1990 r. między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec o zabezpieczeniu społecznym (Dz.U. z 1991 r. nr 108, poz. 468),
• Umowę z dnia 14 lutego 1959 r. między Polską Rzecząpospolitą Ludową a Węgierską Republiką Ludową o współpracy w dziedzinie polityki społecznej (Dz.U. z 1959 r. nr 67, poz. 416),
• Porozumienie z dnia 20 grudnia 1934 r. między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Łotewską dotyczące ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 1935 r. nr 47, poz. 322),
• Porozumienie z dnia 2 czerwca 1992 r. w sprawie wzajemnego przekazywania świadczeń emerytalno-rentowych dla uprawnionych osób zamieszkałych w Rzeczypospolitej Polskiej oraz w Republice Litewskiej (niepublikowane). 

Z dniem przystąpienia Bułgarii do Unii Europejskiej, tj. od 1 stycznia 2007 r. Rozporządzenie Rady (EWG) nr 1408/71 zastąpiło także umowę z dnia 9 czerwca 2005 r. między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Bułgarii o zabezpieczeniu społecznym (Dz.U. z 2006 r., nr 172, poz. 1231). 

Jednakże nie oznacza to, że obowiązywanie powyższych umów zostało przez zainteresowane państwa oficjalnie wypowiedziane i, że całkowicie zniknęły one z naszego porządku prawnego. Polska, jak też żadne z państw członkowskich UE/EOG związanych z Polską dwustronną umową o zabezpieczeniu społecznym oficjalnie nie dokonało wypowiedzenia żadnej z tych umów. Umowy te nie zostały wypowiedziane z uwagi na następujące czynniki: 

1. nadrzędność prawa wspólnotowego nad prawem krajowym - nie ma potrzeby wypowiadania dotychczas zawartych z państwami członkowskimi UE/EOG umów o zabezpieczeniu społecznym, gdyż do stanów prawnych obowiązujących od 1 maja 2004 r. automatycznie zastosowanie mają przepisy unijne, czyli w okresie od 1 maja 2004 r. do 30 kwietnia 2010 r. Rozporządzenie Rady (EWG) nr 1408/71, a począwszy od 1 maja 2010 r. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/04; 
2. przeszłość (okres do dnia wejścia Polski do UE) - dwustronne umowy o zabezpieczeniu społecznym nadal obowiązują w stosunku do praw (świadczeń) przyznanych na ich podstawie. W czasie obowiązywania tych umów wiele osób na podstawie ich postanowień uzyskało prawo do pewnych świadczeń. Umowy te stanowiły i nadal stanowią podstawę prawną przyznania im określonych praw. W przypadku jakichkolwiek dalszych działań dotyczących tych świadczeń (np. postępowanie sądowe toczące się w sprawie) nadal mają zastosowanie przepisy umów, na podstawie których prawo (świadczenie) zostało przyznane lub odmówiono jego przyznania. Oznacza to, że nawet po wejściu Polski do Unii umowy te mają zastosowanie do świadczeń nabytych w okresie ich obowiązywania;
3. prawo korzyści - zgodnie z orzecznictwem Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, w pewnych sytuacjach, istnieje możliwość przyznania prawa do świadczenia na podstawie umowy, mimo że w danym państwie obowiązują już postanowienia Rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71. Trybunał stwierdził, że jeżeli pracownikowi na podstawie umowy o zabezpieczeniu społecznym zawartej między państwami członkowskimi przysługują pewne prawa i umowa ta jest dla niego bardziej korzystna niż przepisy wspólnotowe, które go objęły, wówczas prawa wynikające z tej umowy są przez pracownika nabywane trwale, a wszelkie ograniczenia tych praw są niezgodne z art. 39 i 42 TWE. W takim przypadku jest więc możliwe niestosowanie przepisów Rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71, lecz korzystanie z postanowień umowy. Zastosowanie korzystniejszych postanowień umowy międzynarodowej, a nie postanowień rozporządzenia, jest możliwe, o ile spełnione są dwa warunki:

• pracownik skorzystał z prawa do swobodnego przemieszczania się przed wejściem w życie rozporządzenia 1408/71,
• okresy ubezpieczenia uwzględniane do przyznania prawa do świadczenia zostały przebyte w całości lub części w przedziale czasowym poprzedzającym obowiązywanie w danym państwie Rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71.

Renty i emerytury za pracę w getcie

W dniu 1 czerwca 2015 roku weszła w życie Umowa między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec o eksporcie szczególnych świadczeń dla osób uprawnionych, które zamieszkują na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2015 r. poz. 714), podpisana w Warszawie dnia 5 grudnia 2014 r.

Na podstawie tej umowy, niemieckie renty i emerytury z tytułu pracy w getcie, będą transferowane do osób uprawnionych, które zamieszkują na terytorium RP.
 
Umowa ułatwia osobom zainteresowanym uzyskanie prawa do niemieckich świadczeń z tytułu zatrudnienia w getcie. Kwestie merytoryczne, jak i proceduralne dotyczące przyznawania i wypłaty tych świadczeń pozostają w wyłącznej kompetencji Strony niemieckiej.

Pliki do pobrania: 

• Umowa o eksporcie szczególnych świadczeń  (418.7 KB) 
• Abkommen zum Export besonderer Leistungen  (403.5 KB)
• http://www.deutsche-rentenversicherung.de/Allgemein/de/Inhalt/2_Rente_Reha/01_rente/01_grundwissen/05_rente_und_ausland/07a_zrbg/07_06_zrbg_formulare.html

Władza właściwa

WŁADZA WŁAŚCIWA

Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej – w zakresie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego z wyłączeniem  rzeczowych świadczeń leczniczych

ul. Nowogrodzka 1/3/5 
00-513 Warszawa.
tel: 222 500 108 (Informacja dla Obywatela)
www.mrpips.gov.pl

Departament Koordynacji Systemów Zabezpieczenia Społecznego MRPiPS
tel. (022) 461 62 00
fax. (022) 461 62 01
e-mail: sekretariat.dsz@mrpips.gov.pl 

Instytucje łącznikowe

INSTYTUCJE ŁĄCZNIKOWE

Dla świadczeń w razie choroby lub macierzyństwa

DLA SYSTEMU POWSZECHNEGO
 
Centrala Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
Departament Zasiłków
ul. Szamocka 3, 5
01-748 Warszawa
tel. (0-22) 667 19 05
fax. (0 22) 667 19 25
e-mail: dsk@zus.pl
www.zus.pl

DLA ROLNIKÓW
 
Centrala Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego
Biuro Świadczeń
ul. Aleje Niepodległości 190
00 - 608 Warszawa
tel. (022) 592 64 12
fax. (022) 592 66 53
e-mail: bs@krus.gov.pl
www.krus.gov.pl

Dla emerytur i rent, świadczeń z tytułu wypadku przy pracy, choroby zawodowej, zasiłków pogrzebowych

DLA SYSTEMU POWSZECHNEGO
 
Centrala Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
Departament Rent Zagranicznych
ul. Szamocka 3, 5
01-748 Warszawa
tel. (022) 667 26 20, 667 26 21
fax. (022) 667 26 25
e-mail: drz@zus.pl
www.zus.pl

 
DLA ROLNIKÓW
 
Centrala Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego
Biuro Świadczeń
ul. Aleje Niepodległości 190
00 - 608 Warszawa
tel. (022) 592 64 12
fax. (022) 592 66 53
e-mail: bs@krus.gov.pl
www.krus.gov.pl

Dla ubezpieczeń i składek

DLA SYSTEMU POWSZECHNEGO
 
Centrala Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
Departament Ubezpieczeń i Składek
ul. Szamocka 3, 5
01-748 Warszawa
tel. (0-22) 667 10 77
fax. (0 22) 667 10 88
e-mail: dus@zus.pl
www.zus.pl
 
DLA ROLNIKÓW
 
Centrala Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego
Biuro Ubezpieczeń
ul. Aleje Niepodległości 190
00 - 608 Warszawa
tel. (022) 592 64 11
fax. (022) 592 66 58
e-mail: bu@krus.gov.pl
www.krus.gov.pl

Dla spraw związanych z pracą i świadczeniami dla osób bezrobotnych

Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej

Departament Koordynacji Systemów Zabezpieczenia Społecznego
ul. Nowogrodzka 1/3/5
00-513 Warszawa

tel. (022) 461 62 00
fax. (022) 461 62 01
e-mail: sekretariat.dsz@mrpips.gov.pl
www.mpips.gov.pl

Dla świadczeń rodzinnych

Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej
Departament Koordynacji Systemów Zabezpieczenia Społecznego
ul. Nowogrodzka 1/3/5
00-513 Warszawa

tel. (022) 461 62 00
fax. (022) 461 62 01
e-mail: sekretariat.dsz@mrpips.gov.pl
www.mrpips.gov.pl

Dla medycznych świadczeń rzeczowych

Narodowy Fundusz Zdrowia
ul. Grójecka 186
02 – 390 Warszawa
tel. (0 22) 572 60 00
fax. (0 22) 572 63 33
infolinia@nfz.gov.pl

Instytucje właściwe

Dla świadczeń w razie choroby lub macierzyństwa

 Pracodawcy zobowiązani do wypłacania swoim pracownikom świadczeń w razie choroby i macierzyństwa.

Oddziały ZUS – w odniesieniu do osób pracujących na własny rachunek oraz pracowników tak zwanych „małych” przedsiębiorstw, czyli zatrudniających do 20 pracowników.

http://www.zus.pl

Oddziały KRUS – w odniesieniu do rolników

http://www.krus.gov.pl

 Dla emerytur i rent, świadczeń z tytułu wypadku przy pracy, choroby zawodowej, zasiłków pogrzebowych

DLA SYSTEMU POWSZECHNEGO

Szczegółowe informacje dostępne na stronie internetowej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

DLA ROLNIKÓW 

Szczegółowe informacje dostępne na stronie internetowej Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego.

Dla ubezpieczeń i składek 

Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) – terenowe jednostki organizacyjne ZUS właściwe ze względu na siedzibę pracodawcy, u którego dana osoba jest zatrudniona lub firmy prowadzonej przez osobę pracującą na własny rachunek. 

Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS) - jednostki terenowe KRUS właściwe ze względu na miejsce położenia gospodarstwa rolnego

Na podst. www.gov.pl/web/rodzina

A.J.
Zespół e-prawnik.pl