Europejski nakaz dochodzeniowy

Wszedł w życie europejski nakaz dochodzeniowy. Dzięki niemu łatwiej będzie występować o dowody znajdujące się na terytorium innego państwa UE. Przykładowo - francuski prokurator prowadzący śledztwo w sprawie terrorystów ukrywających się w Belgii może zwrócić się do tamtejszej prokuratury, by w jego imieniu przesłuchała świadków lub przeszukała mieszkania. Europejski nakaz uprości i przyspieszy transgraniczne śledztwa.

Na czym polega europejski nakaz dochodzeniowy?

Europejski nakaz dochodzeniowy oparty jest na zasadzie wzajemnego uznawania, zgodnie z którą każde państwo członkowskie UE jest zobowiązane do uznawania i wykonywania wniosków innych państw, tak jak gdyby wniosek ten pochodził od jego własnych organów.

Europejski nakaz dochodzeniowy przyniesie następujące korzyści:

• Wprowadza jeden kompleksowy instrument o szerokim zakresie - zastąpi obecne fragmentaryczne ramy prawne pozyskiwania dowodów. W przypadku uczestniczących w tym instrumencie państw członkowskich nakaz obejmie cały proces gromadzenia materiału dowodowego, od zabezpieczenia środków dowodowych po przekazywanie istniejących dowodów.
• Określa ścisłe terminy gromadzenia dowodów, których dotyczy wniosek - państwa członkowskie mają 30 dni na decyzję, czy przyjąć wniosek. Od przyjęcia wniosku biegnie 90-dniowy termin na przeprowadzenie czynności, o które zwrócił się wnioskodawca. Wszelkie opóźnienia należy zgłaszać państwu, które wystawiło nakaz dochodzeniowy.
• Ogranicza przyczyny odmowy przyjęcia takich wniosków - organ przyjmujący może odmówić wykonania nakazu wyłącznie w określonych okolicznościach, np. gdy wniosek jest sprzeczny z podstawowymi zasadami prawa danego państwa lub narusza interesy w zakresie bezpieczeństwa narodowego.
• Redukuje formalności, wprowadzając jednolity standardowy formularz przetłumaczony na język urzędowy państwa wykonującego, stosowany przez organy potrzebujące pomocy w zebraniu materiału dowodowego.
• Chroni podstawowe prawo do obrony - organy wydające wniosek muszą ocenić konieczność i proporcjonalność czynności, o których przeprowadzenie się zwracają. Europejski nakaz dochodzeniowy musi zostać wydany lub zatwierdzony przez organ wymiaru sprawiedliwości. O wydanie nakazu może zwrócić się podejrzany lub oskarżony bądź prawnik działający w imieniu takiej osoby w ramach prawa do obrony oraz zgodnie z krajową procedurą karną. Państwa członkowskie muszą zapewnić środki odwoławcze równoważne środkom, które przysługiwałyby w podobnej sprawie krajowej. Należy także właściwie poinformować osoby objęte nakazem o takich możliwościach.

Europejski nakaz dochodzeniowy umożliwia:

• tymczasowe przekazywanie osób pozbawionych wolności w celu zgromadzenia dowodów;
• sprawdzanie rachunków bankowych i operacji finansowych podejrzanego lub oskarżonego;
• prowadzenie dochodzeń niejawnych i przechwytywanie przekazów telekomunikacyjnych;
• zabezpieczanie dowodów.

Vĕra Jourová, unijna komisarz do spraw sprawiedliwości, konsumentów i równouprawnienia płci, powiedziała: - "Przestępcy i terroryści nie uznają granic. Dysponując europejskim nakazem dochodzeniowym, organy wymiaru sprawiedliwości będą mogły skuteczniej walczyć z przestępczością zorganizowaną, terroryzmem, przemytem narkotyków i korupcją. Sądy i prokuratorzy będą miały szybki dostęp do materiału dowodowego, niezależnie od miejsca w Unii, w którym się on znajduje. Apeluję do państw członkowskich o jak najszybsze wdrożenie europejskiego nakazu, abyśmy mogli wspólnie lepiej zwalczać przestępczość i terroryzm. W czerwcu będziemy także omawiać z państwami członkowskimi rozwiązania ułatwiające gromadzenie i wymianę dowodów w formie cyfrowej. Nadszedł czas, by w pełni zmodernizować narzędzia pozostające w dyspozycji organów wymiaru sprawiedliwości na potrzeby prowadzenia śledztw".

Tradycyjne narzędzia dochodzeniowe nie zawsze są dostosowane do wymogów otaczającego nas środowiska cyfrowego. Organy wymiaru sprawiedliwości potrzebują dostępu do dowodów znajdujących się w chmurze obliczeniowej, w innych państwach członkowskich lub poza UE. Komisja pracuje obecnie nad rozwiązaniami, które wyposażą organy wymiaru sprawiedliwości w nowoczesne narzędzia dochodzeniowe upraszczające dostęp do dowodów w formie cyfrowej.

Dalsze działania

22 maja 2017 r. upłynął termin wdrożenia przez państwa członkowskie europejskiego nakazu dochodzeniowego do prawa krajowego. Komisja Europejska przeanalizuje teraz sytuację w zakresie wdrożenia dyrektywy i podejmie stosowne kroki wobec państw członkowskich, które nie wprowadziły jeszcze koniecznych środków.

Podczas obrad Rady ds. Wymiaru Sprawiedliwości w dniu 8 czerwca Komisja zaproponuje rozwiązania poprawiające transgraniczny dostęp do dowodów cyfrowych.

Kontekst prawny

Dyrektywa jest oparta na zasadzie wzajemnego uznawania orzeczeń sądowych w zakresie pozyskiwania materiału dowodowego na potrzeby postępowania karnego.

Ma ona zastosowanie do wszystkich państw UE z wyjątkiem Danii i Irlandii, które nie brały udziału w jej przyjęciu. Zjednoczone Królestwo postanowiło uczestniczyć w przyjęciu proponowanej dyrektywy. Zastępuje ona obowiązujące systemy wzajemnej pomocy prawnej w zakresie gromadzenia dowodów, mianowicie konwencję UE o wzajemnej pomocy prawnej z 2000 r. i decyzję ramową 2003/577/WSiSW w sprawie zabezpieczenia mienia.

21 maja 2010 r. siedem państw członkowskich UE (Austria, Belgia, Bułgaria, Estonia, Słowenia, Hiszpania i Szwecja) przedstawiło inicjatywę dotyczącą europejskiego nakazu dochodzeniowego. Rada i Parlament Europejski wspólnie przyjęły dyrektywę w 2014 r.

Więcej informacji

• Dyrektywa 2014/41/UE w sprawie europejskiego nakazu dochodzeniowego w sprawach karnych
• Wymiar sprawiedliwości w sprawach karnych - uznawanie dowodów
• Unia bezpieczeństwa: po dwóch latach

A.J.
Zespół e-prawnik.pl