Zasady przeszukania i zatrzymania rzeczy

Czym jest przeszukanie? 

Przeszukanie i zatrzymanie rzeczy uregulowane jest w rozdziale 25 k.p.k.

Przeszukanie to czynność procesowa dokonywana przez uprawniony organ, mająca na celu wykrycie lub zatrzymanie albo przymusowe doprowadzenie osoby podejrzanej, a także znalezienie rzeczy mogących stanowić dowód w sprawie lub podlegających zajęciu w postępowaniu karnym czy karnoskarbowym. Można dokonać przeszukania pomieszczeń i innych miejsc oraz osoby, jej odzieży i podręcznych przedmiotów.

Przeszukania może dokonać prokurator albo (na polecenie sądu lub prokuratora) Policja, a w wypadkach wskazanych w ustawach - także inny organ.

Po co dokonuje się przeszukania?

W celu wykrycia lub zatrzymania albo przymusowego doprowadzenia osoby podejrzanej, a także w celu znalezienia rzeczy mogących stanowić dowód w sprawie lub podlegających zajęciu w postępowaniu karnym, można dokonać przeszukania pomieszczeń (np. kancelarii, domu) i innych miejsc, jeżeli istnieją uzasadnione podstawy do przypuszczenia, że osoba podejrzana lub wymienione rzeczy tam się znajdują. W razie takich przypuszczeń w celu znalezienia tych rzeczy można też dokonać przeszukania osoby, jej odzieży i podręcznych przedmiotów. Przeszukania osoby i odzieży na niej należy dokonywać w miarę możności za pośrednictwem osoby tej samej płci.

Na czym polegają oględziny miejsca, osoby lub rzeczy?

W razie potrzeby dokonuje się oględzin miejsca, osoby lub rzeczy. Oględziny to czynność dowodowa w procesie cywilnym i karnym, polegająca na zapoznaniu się przez organ procesowy z miejscem, ciałem osoby lub rzeczą (np. księgami rachunkowymi), celem ujawnienia ich cech charakterystycznych, istotnych dla rozstrzygnięcia o przedmiocie postępowania lub ujawnienia źródła dowodu.

Na jakich zasadach dokonuje się przeszukania?

Osobie, u której dokonuje się przeszukania, należy okazać postanowienie sądu lub prokuratora. Jest to obowiązkiem organu przeszukującego.

Niestety jest jeden wyjątek. W wypadkach nie cierpiących zwłoki, jeżeli postanowienie sądu lub prokuratora nie mogło zostać wydane, organ dokonujący przeszukania (Policja) okazuje nakaz kierownika swojej jednostki lub legitymację służbową, a następnie zwraca się niezwłocznie do sądu lub prokuratora o zatwierdzenie przeszukania. Postanowienie sądu lub prokuratora w przedmiocie zatwierdzenia należy doręczyć osobie, u której dokonano przeszukania, w terminie 7 dni od daty czynności na zgłoszone do protokołu żądanie tej osoby. O prawie zgłoszenia żądania należy ją pouczyć.

Osoba, u której dokonuje się przeszukania, ma prawo do poszanowania pory nocnej. Przeszukania zamieszkałych pomieszczeń można dokonać w porze nocnej (w godz. 22 - 6) tylko w wypadkach nie cierpiących zwłoki. Jednak przeszukanie rozpoczęte za dnia można prowadzić nadal mimo nastania pory nocnej.  

Osoba, u której dokonuje się przeszukania, ma prawo do informacji. Osobę, u której ma nastąpić przeszukanie, należy przed rozpoczęciem czynności zawiadomić o jej celu i wezwać do wydania poszukiwanych przedmiotów.  

Osoba, u której dokonuje się przeszukania, ma prawo do obecności podczas przeszukania wraz ze wskazaną przez siebie osobą. Także osoba przybrana przez prowadzącego tę czynność ma prawo być przy niej obecna. Osoba wskazana przez tego, u kogo dokonuje się przeszukania może być obecna, jeżeli nie uniemożliwia to przeszukania albo nie utrudnia go w istotny sposób. Jeżeli przy przeszukaniu nie ma na miejscu gospodarza lokalu, do przeszukania przywołać trzeba przynajmniej jednego dorosłego domownika lub sąsiada.

Czy można "zasłonić się" np. tajemnicą zawodową? 

Osoba, u której dokonuje się przeszukania, ma prawo do żądania ochrony pism osobistych lub objętych tajemnicą zawodową. Jeżeli osoba, u której dokonano zatrzymania rzeczy lub u której przeprowadza się przeszukanie, oświadczy, że wydane lub znalezione przy przeszukaniu pismo lub inny dokument zawiera informacje niejawne lub wiadomości objęte tajemnicą zawodową lub inną tajemnicą prawnie chronioną albo ma charakter osobisty, organ przeprowadzający czynność przekazuje niezwłocznie pismo lub inny dokument bez jego odczytania prokuratorowi lub sądowi w opieczętowanym opakowaniu. Tryb ten nie obowiązuje jednak w stosunku do do pism lub innych dokumentów, które zawierają informacje niejawne o klauzuli„zastrzeżone” lub „poufne” albo dotyczą tajemnicy zawodowej lub innej tajemnicy prawnie chronionej, jeżeli ich posiadaczem jest osoba podejrzana o popełnienie przestępstwa, i do pism lub innych dokumentów o charakterze osobistym, których jest ona posiadaczem, autorem lub adresatem.

W kwestii wykorzystania dokumentów zawierających informacje niejawne lub wiadomości objęte tajemnicą zawodową lub inną tajemnicą prawnie chronioną albo mających charakter osobisty, stosuje się odpowiednio zakazy i ograniczenia obowiązujące przy przesłuchaniu świadków.

Jeśli Policja, po pouczeniu o odpowiedzialności za nieudzielenie lub za fałszywe zeznania, zażąda od nas ujawnienia jakichś danych, to jesteśmy zobowiązani pod groźbą kary pieniężnej lub aresztu do ich ujawnienia. Nie musimy ujawniać pewnych informacji (np. hasła do zasobów komputera) m.in. w następujących sytuacjach:

• Jeśli występujemy w roli oskarżonego lub podejrzanego, wtedy nie musimy zeznawać i nie mamy obowiązku dostarczania dowodów na swoją niekorzyść;

• Jako świadek możemy uchylić się od odpowiedzi na pytanie, jeżeli udzielenie odpowiedzi mogłoby narazić nas lub osobę dla nas najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo.

• Osoby obowiązane do zachowania tajemnicy służbowej lub tajemnicy związanej z wykonywaniem zawodu lub funkcji mogą odmówić zeznań co do okoliczności, na które rozciąga się ten obowiązek, chyba że sąd lub prokurator zwolni te osoby od obowiązku zachowania tajemnicy.

Kiedy dokonuje się zajęcia rzeczy?

Rzeczy mogące stanowić dowód w sprawie lub podlegające zajęciu w celu zabezpieczenia kar majątkowych, środków karnych o charakterze majątkowym albo roszczeń o naprawienie szkody należy wydać na żądanie sądu lub prokuratora, a w wypadkach nie cierpiących zwłoki - także na żądanie Policji lub innego uprawnionego organu.

Osobę mającą rzecz podlegającą wydaniu wzywa się do wydania jej dobrowolnie. Jeżeli wydania rzeczy żąda organ nie będący prokuratorem, przedstawia nam postanowienie sądu lub prokuratora.

Jeżeli wydania żąda Policja albo inny uprawniony organ działający we własnym zakresie, osoba, która rzecz wyda, ma prawo niezwłocznie złożyć wniosek o sporządzenie i doręczenie jej postanowienia sądu lub prokuratora o zatwierdzeniu zatrzymania, o czym należy ją pouczyć. Doręczenie powinno nastąpić w terminie 14 dni od zatrzymania rzeczy.

W razie odmowy dobrowolnego wydania rzeczy można przeprowadzić jej odebranie. W wypadkach nie cierpiących zwłoki, jeżeli postanowienie sądu lub prokuratora nie mogło zostać wydane, organ dokonujący odebrania (Policja) okazuje nakaz kierownika swojej jednostki lub legitymację służbową, a następnie zwraca się niezwłocznie do sądu lub prokuratora o zatwierdzenie odebrania. Postanowienie sądu lub prokuratora w przedmiocie zatwierdzenia należy doręczyć osobie, u której dokonano odebrania, w terminie 7 dni od daty czynności na zgłoszone do protokołu żądanie tej osoby. O prawie zgłoszenia żądania należy ją pouczyć. 

Przedmioty wydane lub znalezione w czasie przeszukania oraz zatrzymane należy po dokonaniu oględzin, sporządzeniu spisu i opisu zabrać albo oddać na przechowanie osobie godnej zaufania z zaznaczeniem obowiązku przedstawienia na każde żądanie organu prowadzącego postępowanie. Osobom zainteresowanym należy natychmiast wręczyć pokwitowanie stwierdzające, jakie przedmioty i przez kogo zostały zatrzymane.

Protokół przeszukania lub zatrzymania rzeczy czy jej odebrania powinien zawierać m.in. dokładną listę zatrzymanych rzeczy i w miarę potrzeby ich opis. Należy się upominać, żeby wszystkie zabrane rzeczy zostały w nim ujęte. Jeżeli polecenie nie zostało uprzednio wydane, zamieszcza się w protokole wzmiankę o poinformowaniu osoby, u której czynność przeprowadzono, że na jej wniosek otrzyma postanowienie w przedmiocie zatwierdzenia czynności. Protokołu można nie sporządzać, jeżeli rzecz załącza się do akt sprawy.

Jeżeli zatrzymanie rzeczy lub przeszukanie nastąpiło bez uprzedniego polecenia sądu lub prokuratora, a w ciągu 7 dni od dnia czynności nie nastąpiło jej zatwierdzenie, należy niezwłocznie zwrócić zatrzymane rzeczy osobie uprawnionej, chyba że nastąpiło dobrowolne wydanie, a osoba ta nie złożyła wniosku o sporządzenie i doręczenie jej postanowienia sądu lub prokuratora o zatwierdzeniu zatrzymania. Należy również zwrócić osobie uprawnionej zatrzymane rzeczy niezwłocznie po stwierdzeniu ich zbędności dla postępowania karno-skarbowego.

Rozporządzenia przedmiotem dokonane po jego odebraniu lub zabezpieczeniu są bezskuteczne w stosunku do Skarbu Państwa.

Należy pamiętać, że omówione zasady dot. wydania, odebrania i zatrzymania rzeczy mają też zastosowanie, jeśli zostało wydane postanowienie o tymczasowym zajęciu rzeczy ruchomych w celu zabezpieczenia wykonania orzeczenia.

Wspólne zasady dla przeszukania lub zatrzymania rzeczy

Przeszukanie lub zatrzymanie rzeczy powinno być dokonane zgodnie z celem tej czynności, z zachowaniem umiaru i poszanowania godności osób, których ta czynność dotyczy, oraz bez wyrządzania niepotrzebnych szkód i dolegliwości. Przykładowo nie jest uzasadnione zatrzymanie całego komputera, jeżeli wystarcza skopiowanie danych czy zatrzymanie tylko dysku twardego.

Na postanowienie sądu lub prokuratora dotyczące przeszukania, zatrzymania rzeczy i w przedmiocie dowodów rzeczowych oraz na inne czynności przysługuje zażalenie osobom, których prawa zostały naruszone. Zażalenie wnosi się w terminie 7 dni od dnia doręczenia postanowienia.

Na podobnych do przedstawionych powyżej zasadach Policja lub prokurator ma także prawo do przeszukania zasobów komputerów i zatrzymywania różnych urządzeń informatycznych i nośników informacji.

Podstawa prawna:

• Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. 1997 r., Nr 78, poz. 483),

• Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz. U. 1997 r., Nr 89, poz. 555, ze zmianami)

A.J.
Zespół e-prawnik.pl