Jakie prawa ma przesłuchiwany świadek w postępowaniu karnym?

31.12.2010

W przypadku przesłuchania świadkowi przysługują pewne uprawnienia, dzięki którym może on chronić swoje interesy czy swoich bliskich. Samo przesłuchanie jest sytuacją niewątpliwie stresującą, a ten fakt jest często wykorzystywany przez prowadzących przesłuchanie np. dla uzyskania od nas informacji, których wcale nie musimy ujawniać. Warto jednak znać swe prawa i z nich korzystać.

Czy jako świadek masz prawo wypowiedać się swobodnie?

Prawo do umożliwienia swobodnego wypowiedzenia się. Przysługuje ono w granicach określonych celem danej czynności i przed zadawaniem konkretnych pytań. Każdej bowiem osobie przesłuchiwanej trzeba najpierw umożliwić swobodne wypowiedzenie się w granicach określonych celem danej czynności, a dopiero następnie można zadawać pytania zmierzające do uzupełnienia, wyjaśnienia lub kontroli wypowiedzi.

Czy możesz zażądać, aby Twoje zeznania nie zostały wykorzystane?

Prawo żądania nieuwzględniania jako dowodu zeznań oraz oświadczeń złożonych w warunkach wyłączających swobodę wypowiedzi.

Niedopuszczalne jest bowiem:

wpływanie na wypowiedzi osoby przesłuchiwanej za pomocą przymusu lub groźby bezprawnej,
stosowanie hipnozy albo środków chemicznych lub technicznych wpływających na procesy psychiczne osoby przesłuchiwanej albo mających na celu kontrolę nieświadomych reakcji jej organizmu w związku z przesłuchaniem.

Natomiast wyjaśnienia, zeznania oraz oświadczenia uzyskane wbrew wymienionym zakazom lub złożone w warunkach wyłączających swobodę wypowiedzi nie mogą stanowić dowodu.

Czy świadek może żądać zachowania anonimowości?

Prawo żądania przesłuchania na rozprawie z wyłączeniem jawności. Przysługuje ono, jeżeli treść zeznań mogłaby narazić na hańbę świadka lub osobę dla niego najbliższą.

W przypadku zagrożenia - prawo zastrzeżenia danych dotyczących miejsca zamieszkania do wyłącznej wiadomości prokuratora lub sądu.

Jeżeli zachodzi uzasadniona obawa użycia przemocy lub groźby bezprawnej wobec świadka lub osoby najbliższej w związku z jego czynnościami, może on zastrzec dane dotyczące miejsca zamieszkania do wyłącznej wiadomości prokuratora lub sądu. Pisma procesowe doręcza się wówczas do instytucji, w której świadek jest zatrudniony, lub na inny wskazany przez niego adres.

Prawo złożenia wniosku o zachowanie w tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka

Jeżeli zachodzi uzasadniona obawa niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia, wolności albo mienia w znacznych rozmiarach świadka lub osoby dla niego najbliższej, sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, może wydać postanowienie o zachowaniu w tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka, w tym danych osobowych, jeżeli nie mają one znaczenia dla rozstrzygnięcia w sprawie. Postępowanie w tym zakresie toczy się bez udziału stron i objęte jest tajemnicą państwową. W postanowieniu pomija się powyższe okoliczności.

Wniosek o wydanie postanowienia o zachowaniu w tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka, w tym danych osobowych, może zostać złożony w pisemnym zawiadomieniu o przestępstwie do protokołu przyjęcia ustnego zawiadomienia o przestępstwie, do protokołu przesłuchania świadka, a także ustnie lub na piśmie - odpowiednio sądowi, a w postępowaniu przygotowawczym prokuratorowi lub innemu organowi prowadzącemu postępowanie.

Jeżeli wniosek nie został złożony na piśmie albo ustnie do protokołu przyjęcia ustnego zawiadomienia o przestępstwie lub przesłuchania świadka, z jego przyjęcia sporządza się protokół.

Wniosek powinien zawierać imię, nazwisko, numer ewidencyjny PESEL w przypadku jego posiadania, a także miejsce zamieszkania świadka oraz adres dla korespondencji, jak również wskazywać okoliczności uzasadniające obawę niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia, wolności albo mienia w znacznych rozmiarach świadka lub osoby dla niego najbliższej.

Wniosek przyjęty przez inny niż sąd lub prokurator, organ prowadzący postępowanie przekazuje się, z zachowaniem przepisów o ochronie informacji niejawnych, w postępowaniu sądowym sądowi, a w postępowaniu przygotowawczym prokuratorowi prowadzącemu postępowanie lub właściwemu miejscowo.

W razie wydania takiego postanowienia okoliczności, o których mowa, pozostają wyłącznie do wiadomości sądu i prokuratora, a gdy zachodzi konieczność - również funkcjonariusza Policji prowadzącego postępowanie. Protokół przesłuchania świadka wolno udostępniać oskarżonemu lub obrońcy tylko w sposób uniemożliwiający ujawnienie okoliczności. Świadka przesłuchuje wówczas prokurator, a także sąd, który może zlecić wykonanie tej czynności sędziemu wyznaczonemu ze swojego składu - w miejscu i w sposób uniemożliwiający ujawnienie wskazanych okoliczności. W przesłuchaniu świadka przez sąd lub sędziego wyznaczonego mają prawo wziąć udział prokurator, oskarżony i jego obrońca. Oskarżonego pozbawionego wolności sprowadza się tylko wtedy, gdy sąd uzna to za konieczne. Na postanowienie w sprawie zachowania w tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka, świadkowi i oskarżonemu, a w postępowaniu przed sądem także prokuratorowi, przysługuje zażalenie w terminie 3 dni. Zażalenie na postanowienie prokuratora rozpoznaje sąd właściwy do rozpoznania sprawy. Postępowanie dotyczące zażalenia toczy się bez udziału stron i objęte jest tajemnicą państwową.

Czy świadek może odmówić składania zeznań?

Prawo odmowy zeznań, jeśli oskarżonym jest osoba najbliższa dla świadka.

Prawo to trwa mimo ustania małżeństwa lub przysposobienia. Przysługuje ono także świadkowi, który w innej toczącej się sprawie jest oskarżony o współudział w przestępstwie objętym postępowaniem. Skorzystanie przez świadka z prawa odmowy zeznań (art. 182 § 1 k.p.k.) może nastąpić także przez złożenie oświadczenia (art. 186 § 1 k.p.k.) na piśmie (tak: uchwała SN, sygn. I KZP 22/06).

Można, ale już nie trzeba, zwolnić od złożenia zeznania lub odpowiedzi na pytania osobę pozostającą z oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku osobistym, jeżeli osoba taka wnosi o zwolnienie. Chodzi tu nie tylko o więzy rodzinne, ale również o osoby faktycznie szczególnie bliskie, z którymi świadka łączą silne więzy psychiczne (np. opiekun).

Czy świadek może nie udzielić odpowiedzi na poszczególne pytania?

Prawo uchylenia się od odpowiedzi na pytanie, jeżeli udzielenie odpowiedzi mogłoby narazić świadka lub osobę dla niego najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe.

„Osobą najbliższą” jest przy tym: małżonek, wstępny (tj. rodzic, dziadek, babcia, pradziadek itd.), zstępny (tzn. dziecko, wnuk itd.), rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia (adopcji) oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu (np. konkubent).

Czy świadek może odmówić zeznać powołując się na tajemnicę zawodową?

Prawo odmowy zeznań co do okoliczności objętych tajemnicą zawodową. Osoby obowiązane do zachowania tajemnicy służbowej lub tajemnicy związanej z wykonywaniem zawodu (w tym doradcy podatkowi) lub funkcji mogą bowiem odmówić zeznań co do okoliczności, na które rozciąga się ten obowiązek, chyba że sąd lub prokurator zwolni te osoby od obowiązku zachowania tajemnicy.

Każda ze wskazanych wyżej osób uprawnionych do odmowy złożenia zeznań może oświadczyć, że chce z tego prawa skorzystać, nie później jednak niż przed rozpoczęciem pierwszego zeznania w postępowaniu sądowym; poprzednio złożone zeznanie tej osoby nie może wówczas służyć za dowód ani być odtworzone.

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz. U. 1997 r., Nr 89, poz. 555 ze zmianami),
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 czerwca 2003 r. w sprawie postępowania o zachowanie w tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka oraz sposobu postępowania z protokołami z zeznań tego świadka (Dz. U. 2003 r., Nr 108, poz. 1024).

A.J.
Zespół e-prawnik.pl