Kiedy potrzebny jest wniosek o ściganie sprawcy przestępstwa?

Jakie przestępstwa ścigane są na wniosek pokrzywdzonego? 

Niektóre przestępstwa ścigane są na wniosek pokrzywdzonego. Są to tzw. przestępstwa wnioskowe. Należy do nich m.in. groźba bezprawna lub kradzież popełniona na rzecz osoby najbliższej, np. kradzież rzeczy rodzicom czy małżonkowi. Przestępstw wnioskowych nie należy utożsamiać z przestępstwami ściganymi z oskarżenia prywatnego.

W przypadku przestępstw wnioskowych po złożeniu wniosku postępowanie toczy się tak samo, jak w przypadku przestępstw ściganych z oskarżenia publicznego (a zatem potrzebne jest przeprowadzenie postępowania przygotowawczego, zaś akt oskarżenia wnosi oskarżyciel publiczny, a nie sam pokrzywdzony). Jednakże bez takiego wniosku postępowanie nie może się toczyć. To zatem od decyzji pokrzywdzonego zależy, czy sprawca będzie ścigany, czy też nie.

Jak składa się wniosek o ściganie?

Wniosek o ściganie należy złożyć do organu ścigania. Najczęściej będzie on składany razem z zawiadomieniem o przestępstwie lub w trakcie przesłuchania i może nawet zostać wciągnięty do jednego protokołu, z którego jednak powinno wyraźnie wynikać, iż pokrzywdzony żąda ścigania sprawcy. Pokrzywdzony powinien być pouczony o możliwości złożenia wniosku.

Jeżeli o przestępstwie zawiadomi inna osoba niż pokrzywdzony, organy ścigania mają obowiązek pojąć kroki w celu ustalenia, czy wniosek będzie złożony, czy też nie. Pokrzywdzony zostanie zatem wezwany do złożenia oświadczenia, czy taki wniosek składa. Podobnie będzie, gdy postępowanie zostanie już wszczęte i w jego toku okaże się, że przestępstwo jest ścigane na wniosek (np. doszło do kradzieży, wszczęte zostało postępowanie, a potem się okazało, że rzecz ukradł syn pokrzywdzonego).

Wniosek o ściganie może być złożony na piśmie, np. razem z zawiadomieniem o popełnieniu przestępstwa lub też na wezwanie prokuratora, by pokrzywdzony się oświadczył, czy składa wniosek. Należy zwrócić uwagę na wymogi pism procesowych w postępowaniu karnym.

Czy wniosek obejmuje wszystkich sprawców przestępstwa?

Jeżeli przestępstwo popełniło kilka osób, to wniosek obejmie ich wszystkich, nawet jeśli pokrzywdzony wiedział tylko o niektórych i tylko o nich zawiadomił organy ścigania. Jest to tzw. niepodzielność podmiotowa wniosku. Pokrzywdzony nie może też wybrać, kto będzie ścigany, a kto nie. O tym także pokrzywdzonego mają obowiązek pouczyć organy ścigania.

Przykład:

• Janowi Kowalskiemu skradziono traktor. Zgłosił on zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa i jako sprawcę wskazał Krzysztofa Nowaka. W toku postępowania Policja ustaliła, że Krzysztofowi Nowakowi pomagał w popełnieniu przestępstwa Piotr Nowak. Jan Kowalski zna Piotra Nowaka i z pewnych względów nie chciałby, by był on ścigany. Jednakże jego wniosek obejmuje obu współsprawców i wobec obu będzie się toczyło postępowanie.

Wyjątek dotyczy osób najbliższych – tu potrzebny jest osobny wniosek.

Przykład:

• Janowi Kowalskiemu skradziono samochód.

  Jako sprawcę wskazał on Krzysztofa Nowaka. Wszczęte zostało dochodzenie. Po kilku dniach okazało się, że samochód ukradło dwóch sprawców, a drugim był wnuk Jana Kowalskiego, Paweł Kowalski. W tej sytuacji, by móc prowadzić postępowanie wobec Pawła Kowalskiego, organy ścigania muszą uzyskać osobny wniosek o ściganie od Jana Kowalskiego. Jeśli oświadczy on, że nie składa wniosku, postępowanie wobec Pawła Kowalsiego nie zostanie wszczęte.

Czy można żądać ścigania tylko niektórych przestępstw?

Może się zdarzyć, że ta sama osoba padnie ofiarą kilku przestępstw ściganych na wniosek. Tu już możliwy jest wybór, które przestępstwa mają być ścigane. Inaczej mówiąc – wniosek o ściganie nie obejmuje automatycznie wszystkich przestępstw popełnionych na szkodę pokrzywdzonego.

Przykład:

• Jan Kowalski w poniedziałek groził Krzysztofowi Nowakowi, że podpali jego samochód. Następnie w piątek Paweł Kowalski groził mu, że go pobije. Krzysztof Nowak może złożyć jeden wniosek o ściganie tylko jednego z tych przestępstw bądź dwa wnioski o ściganie każdego z tych przestępstw z osobna.

Co gdy pokrzywdzony jest osobą małoletnią?

Jeśli pokrzywdzony jest małoletni, wtedy wniosek mogą złożyć za niego jego przedstawiciele ustawowi, czyli z reguły rodzice (o ile nie zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej, bo jeśli tak, to złożony przez nich wniosek nie miałby mocy prawnej).

Gdyby przedstawiciel ustawowy nie złożył wniosku o ściganie, a byłoby to sprzeczne z dobrem dziecka, wtedy ingerować może sąd opiekuńczy (np. nakazując rodzicom złożenie takiego wniosku na podstawie art. 109 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego).

Kiedy pokrzywdzony osiągnie pełnoletność, nie musi ponownie składać wniosku. Może jednak samodzielnie już złożony wniosek cofnąć.

Do kiedy można złożyć wniosek?

Wniosek o ściganie można złożyć dopóty, dopóki nie doszło do przedawnienia karalności przestępstwa. Wniosek można złożyć nawet po tym, gdy postępowanie wcześniej już umorzono, gdyż brak było wniosku lub też pokrzywdzony oświadczył, że wniosku nie będzie składał.

Kiedy wniosek można cofnąć, a kiedy nie?

Wniosek o ściganie można cofnąć, ale wymaga to zgody prokuratora – w postępowaniu przygotowawczym (dochodzeniu lub śledztwie), albo sądu – w postępowaniu przed sądem, na dodatek tylko do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej, czyli do chwili odczytania aktu oskarżenia. O możliwości cofnięcia wniosku organy ściagania mają obowiązek pouczyć pokrzywdzonego. Oświadczenie o cofnięciu wniosku powinno być wyraźne. Może być złożone na piśmie lub ustnie do protokołu.

Pouczenie o braku możliwości cofnięcia wniosku o ściganie nie jest obowiązkowe. Jednakże brak takiego pouczenia, a także pouczenia o znaczeniu wniosku o ściganie dla możliwości wdrożenia postępowania, może spowodować sytuację, w której pokrzywdzony nie ma podstawowej wiedzy na temat trybu ścigania. W takiej zaś sytuacji nie sposób przyjąć, że u podstaw wniosku o ściganie legła swobodnie podjęta decyzja - czyli że został złożony wniosek (Postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 20 lutego 1996 r., sygn. akt II KRN 166/96, OSNKW 1996/5-6 poz. 28).

Podstawa prawna:

• ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (Dz.U. 1997 r. Nr 89, poz. 555, ze zm.);

• Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (Dz. U. 1997 r., Nr 88, poz. 553, ze zmianami)

Zespół
e-prawnik.pl