Kiedy prowadzi się śledztwo, a kiedy dochodzenie w sprawie karnej?

W jakich sprawach prowadzi się dochodzenie?

Dochodzenie jest uproszczoną formą prowadzenia postępowania przygotowawczego (przedsądowego) w sprawie karnej. Generalnie można powiedzieć, iż jest ono prowadzone w drobniejszych sprawach.

Zgodnie z art. 325b § 1 K.p.k., dochodzenie prowadzi się w sprawach o przestępstwa należące do właściwości sądu rejonowego (aby sprawdzić, które to sprawy należą do właściwości sądu rejonowego, przeczytaj poradę: Który sąd osądzi przestępcę?):

1. zagrożone karą nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności, z tym że w wypadku przestępstw przeciwko mieniu tylko wówczas, gdy wartość przedmiotu przestępstwa albo szkoda wyrządzona lub grożąca nie przekracza 100 000 zł;

2. przewidziane w art. 159 (tj. udział w bójce lub pobiciu człowieka, używając broni palnej, noża lub innego podobnie niebezpiecznego przedmiotu) i 262 § 2 (tj. ograbianie zwłok, grobu lub innego miejsca spoczynku zmarłego) Kodeksu karnego - niezależnie od wysokości ustawowego zagrożenia karą; 

3. przewidziane w  art. 279 § 1 (tj. kradzież z włamaniem), art. 286 § 1 i 2 (tj. doprowadzenie innej osoby - w celu osiągnięcia korzyści majątkowej - do niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem za pomocą wprowadzenia jej w błąd albo wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania, albo też żądanie korzyści majątkowej w zamian za zwrot bezprawnie zabranej rzeczy) oraz w art. 289 § 2 (tj. zabranie w celu krótkotrwałego użycia cudzego pojazdu mechanicznego, jeśli sprawca pokonuje zabezpieczenie pojazdu przed jego użyciem przez osobę nieupoważnioną, pojazd stanowi mienie znacznej wartości albo sprawca następnie porzuca pojazd w stanie uszkodzonym lub w takich okolicznościach, że zachodzi niebezpieczeństwo utraty lub uszkodzenia pojazdu albo jego części lub zawartości) Kodeksu karnego, jeżeli wartość przedmiotu przestępstwa albo szkoda wyrządzona lub grożąca nie przekracza 100 000 zł. 

Z powyższego wypunktowania wynika, że zakres spraw, w których prowadzi się dochodzenie, został wyznaczony m.in. ze względu na zagrożenie karne za dane przestępstwo - ale tylko zagrożenie karą pozbawienia wolności. Natomiast możliwość orzeczenia środków karnych czy innych środków prawnych (np. środków zabezpieczających) nie ma wpływu na dopuszczalność prowadzenia dochodzenia. Przez ustawowe zagrożenie karą należy rozumieć zagrożenie przewidziane w sankcji przepisu określającego dany typ przestępstwa (tj. kara przewidziana przede wszystkim w Kodeksie karnym za dane przestępstwo, bez uwzględniania możliwości modyfikacji kary, zarówno w górnym, jak i w dolnym progu zagrożenia, zaostrzających lub łagodzących jej wymiar w konkretnym przypadku).

Kiedy dochodzenie jest wyłączone?

Jednak, według art. 325b § 2 K.p.k., spośród spraw o przestępstwa wymienione w ww. punkcie 1 nie prowadzi się dochodzenia w sprawach o przestępstwa określone w Kodeksie karnym w: 

• art. 155 (tj. nieumyślne spowodowanie śmierci człowieka), art. 156 § 2 (tj. nieumyślne spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu w postaci: pozbawienia człowieka wzroku, słuchu, mowy, zdolności płodzenia, bądź innego ciężkiego kalectwa, ciężkiej choroby nieuleczalnej lub długotrwałej, choroby realnie zagrażającej życiu, trwałej choroby psychicznej, całkowitej albo znacznej trwałej niezdolności do pracy w zawodzie lub trwałego, istotnego zeszpecenia lub zniekształcenia ciała), art. 157a § 1 (tj. spowodowania uszkodzenia ciała dziecka poczętego lub rozstroju zdrowia zagrażającego jego życiu),

• art. 164 § 2 (tj. nieumyślne sprowadzenie bezpośredniego niebezpieczeństwa zdarzenia, które zagraża życiu lub zdrowiu wielu osób albo mieniu w wielkich rozmiarach, mające postać: pożaru, zawalenia się budowli, zalewu albo obsunięcia się ziemi, skał lubśniegu, eksplozji materiałów wybuchowych lubłatwo palnych albo innego gwałtownego wyzwolenia energii, rozprzestrzeniania się substancji trujących, duszących lub parzących, bądź też gwałtownego wyzwolenia energii jądrowej lub wyzwolenia promieniowania jonizującego), art. 165 § 2 (tj.

  nieumyślne sprowadzenie niebezpieczeństwa dla życia lub zdrowia wielu osób albo dla mienia w wielkich rozmiarach: powodując zagrożenie epidemiologiczne lub szerzenie się choroby zakaźnej albo zarazy zwierzęcej lub roślinnej, wyrabiając lub wprowadzając do obrotu szkodliwe dla zdrowia substancje, środki spożywcze lub inne artykuły powszechnego użytku lub też środki farmaceutyczne nie odpowiadające obowiązującym warunkom jakości,powodując uszkodzenie lub unieruchomienie urządzenia użyteczności publicznej, w szczególności urządzenia dostarczającego wodę, światło, ciepło, gaz, energię albo urządzenia zabezpieczającego przed nastąpieniem niebezpieczeństwa powszechnego lub służącego do jego uchylenia, albo też zakłócając, uniemożliwiając lubw inny sposób wpływając na automatyczne przetwarzanie, gromadzenie lub przekazywanie danych informatycznych, bądź działając w inny sposób w okolicznościach szczególnie niebezpiecznych), art. 168 (tj. czynienie przygotowań do przestępstwa sprowadzenia ww. zdarzeń lub niebezpieczeństw, bądź do podstępnego albo za pomocą gwałtu na osobie lub groźby bezpośredniego użycia takiego gwałtu, przejęcia kontroli nad statkiem wodnym lub powietrznym, czy też do umieszczenia na statku wodnym lub powietrznym urządzenia lub substancji zagrażającej bezpieczeństwu osób lub mieniu znacznej wartości),

• art. 174 § 2 (tj. nieumyślne sprowadzanie bezpośredniego niebezpieczeństwa katastrofy w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym), art. 175 (tj. czynienie przygotowań do przestępstwa sprowadzenia katastrofy w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym zagrażającą życiu lub zdrowiu wielu osób albo mieniu w wielkich rozmiarach),

• 181-184 (tj. powodowanie zniszczenia wświecie roślinnym lub zwierzęcym w znacznych rozmiarach; wbrew przepisom obowiązującym na terenie objętym ochroną, niszczenie albo uszkadzanie roślin lub zwierząt, powodując istotną szkodę, bądź niezależnie od miejsca czynu niszczenie albo uszkadzanie roślin czy zwierząt pozostających pod ochroną gatunkową powodując istotną szkodę - także nieumyślne; zanieczyszczanie - nawet nieumyślne - wody, powietrza lub ziemi substancją albo promieniowaniem jonizującym w takiej ilości lubw takiej postaci, że może to zagrozić życiu lub zdrowiu wielu osób lub spowodować zniszczenie wświecie roślinnym lub zwierzęcym w znacznych rozmiarach; wbrew przepisom składowanie, usuwanie, przetwarzanie, dokonywanie odzysku, unieszkodliwianie albo transportowanie odpadów czy substancji w takich warunkach lubw taki sposób, że może to zagrozić życiu lub zdrowiu wielu osób lub spowodować zniszczenie wświecie roślinnym lub zwierzęcym w znacznych rozmiarach; przywóz wbrew przepisom z zagranicy substancji zagrażających środowisku, bądź przywóz odpadów z zagranicy lub wywóz odpadów za granicę wbrew przepisom albo dopuszczanie, wbrew obowiązkowi, do popełnienia takich czynów; bez wymaganego zgłoszenia lub zezwolenia, albo wbrew jego warunkom przywożenie z zagranicy lub wywożenie za granicę odpadów niebezpiecznych; wszystkie te przestępstwa mogą być nawet popełnione nieumyślnie; przewożenie, gromadzenie, składowanie, porzucanie czy pozostawianie bez właściwego zabezpieczenia materiału jądrowego albo innego źródła promieniowania jonizującego, jeżeli może to zagrozić życiu lub zdrowiu człowieka lub spowodować zniszczenie wświecie roślinnym lub zwierzęcym w znacznych rozmiarach, a także wbrew obowiązkowi dopuszczanie do popełnienia takiego czynu), 186 (tj.

  wbrew obowiązkowi nie utrzymywanie w należytym stanie lubnie używanie urządzeń zabezpieczających wodę, powietrze lub ziemię przed zanieczyszczeniem lub urządzeń zabezpieczających przed promieniowaniem radioaktywnym lub jonizującym, bądź też oddawanielub wbrew obowiązkowi dopuszczanie do użytkowania obiektu budowlanego czy zespołu obiektów niemających wymaganych prawem urządzeń określonych wyżej - i to nawet jeśli sprawca działa nieumyślnie),

• 201 (tj. dopuszczanie się obcowania płciowego w stosunku do wstępnego - czyli rodzica, dziadka, babci, prababci itd., zstępnego - czyli dziecka, wnuka, prawnuka itd., przysposobionego - zwanego potocznie adoptowanym, przysposabiającego - pot. adoptującego, brata lub siostry),

• art. 231 § 1 i 3 (tj. gdy funkcjonariusz publiczny, który, przekraczając swoje uprawnienia lubnie dopełniając obowiązków, działa na szkodę interesu publicznego lub prywatnego, również, gdy działa on nieumyślnie, a wyrządza istotną szkodę),

• art. 233 § 1 i 4 (tj. składając zeznanie mające służyć za dowód w postępowaniu sądowym lubw innym postępowaniu prowadzonym na podstawie ustawy, zeznawanie nieprawdy lub zatajanie prawdy, bądź też jako biegły, rzeczoznawca czy tłumacz, przedstawianie fałszywej opinii lub tłumaczenia mającego służyć za dowód w postępowaniu),

• art. 240 § 1 (tj. niezawiadamianie niezwłocznie organu powołanego do ścigania przestępstw, mając wiarygodną wiadomość o karalnym przygotowaniu albo usiłowaniu lub dokonaniu czynu zabronionego określonego w art. 118, 127, 128, 130, 134, 140, 148, 163, 166 lub 252 K.k. - m.in. udziału w działalności obcego wywiadu przeciwko RP i zabójstwa),

• art. 250a § 1-3 (tj.

  będąc uprawnionym do głosowania, przyjmowanie korzyści majątkowej lub osobistej albo takiej korzyści żądanie za głosowanie w określony sposób, a także udzielanie korzyści majątkowej lub osobistej osobie uprawnionej do głosowania, aby skłonić ją do głosowania w określony sposób lubza głosowanie w określony sposób - i to nawet w wypadkach mniejszej wagi), art. 265 § 3 (tj. nieumyślne ujawnienie informacji stanowiących tajemnicę państwową, z którą zapoznał sięw związku z pełnieniem funkcji publicznej lub otrzymanym upoważnieniem)

• oraz w rozdziale XXXVI i XXXVII (normujących przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu oraz przestępstwa przeciwko obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi).

Warto tu zaznaczyć, że dochodzenia nie prowadzi się także, jeśli zarzucony podejrzanemu czyn wyczerpuje znamiona określone w dwóch lub więcej przepisach ustawy karnej, pozostających w związku kumulatywnym (wg art. 11 § 2 K.k.), z których chociaż jeden przepis wyłącza możliwość prowadzenia dochodzenia (tak: postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Karna z 30 czerwca 2004 r., sygn. akt I KZP 8/2004).

Ponadto art. 325c K.p.k. określa okoliczności wyłączające dochodzenie. Przepis ten stanowi, że dochodzenia nie prowadzi się:

1. w stosunku do oskarżonego pozbawionego wolności w tej lub innej sprawie (karnej lub nie-karnej, prowadzonej bądź już prawomocnie zakończonej), chyba że: 

   • zastosowano zatrzymanie, 

   • sprawcę" ujętego na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem tymczasowo aresztowano, 

2. jeżeli oskarżony jest nieletni, głuchy, niemy, niewidomy lub gdy biegli lekarze psychiatrzy powołani do wydania opinii w sprawie stwierdzą, że poczytalność oskarżonego w chwili popełnienia zarzucanego mu czynu lub w czasie postępowania jest wyłączona albo w znacznym stopniu ograniczona. Nie wyłącza zatem dochodzenia samo tylko pojawienie się uzasadnionej wątpliwości co do poczytalności oskarżonego, czy też jej ograniczenie w stopniu poniżej „progu" określonego w art. 31 § 2 K.k.  

Każde pozbawienie wolności, z wyjątkiem zatrzymania bądź też tymczasowego aresztowania wobec sprawcy ujętego na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem wyłącza więc możliwość prowadzenia postępowania przygotowawczego w formie dochodzenia (tak: postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Karna z 20 lipca 2005 r., sygn. I KZP 19/2005). Pozbawieniem wolności jest przy tym każde przebywanie oskarżonego w miejscu, którego nie może opuścić z własnej woli, bez narażenia się na ujemne skutki. Pozbawiona wolności jest więc m.in.:

• osoba odbywająca karę pozbawienia wolności (także zastępczą), karę aresztu, zastępczą karę aresztu,

• osoba tymczasowo aresztowana lub zatrzymana,

• osoba umieszczona w zakładzie zamkniętym tytułem środka zabezpieczającego czy przebywająca w zakładzie leczniczym na obserwacji psychiatrycznej,

• osoba, która korzysta z zezwolenia na czasowe opuszczenie zakładu karnego (tak: uchwała SN z 21 kwietnia 1989 r., sygn. V KZP 2/89, OSNKW 1989 r.).

Jeśli zajdzie któraś z ww. okoliczności wyłączających prowadzenie dochodzenia, ale już po wszczęciu postępowania przygotowawczego czy w jego toku, konieczne jest wszczęcie śledztwa albo przekształcenie dochodzenia w śledztwo. Gdy już jednak wszczęto śledztwo bądź zmieniono formę prowadzenia postępowania przygotowawczego z dochodzenia na śledztwo, to jest to nieodwracalne i konieczne jest prowadzenie postępowania przygotowawczego w formie śledztwa aż do jego zakończenia. Jest to więc droga jednokierunkowa. W każdej sprawie, w której dopuszczalne jest dochodzenie, może być bowiem prowadzone legalnie dochodzenie, ale już nie odwrotnie.

Przykład:

• Jeśli podejrzany odzyska wolność w toku śledztwa, to nie można już jednak wrócić do prowadzenia dochodzenia w jego sprawie.   

W jakich sprawach prowadzi się śledztwo?

We wszystkich sprawach karnych, w których nie można prowadzić dochodzenia, postępowanie przygotowawcze (tj. przedsądowe) prowadzi się w formie śledztwa. Ta forma postępowania przygotowawczego jest bardziej sformalizowana. Zgodnie z art. 309 K.p.k., śledztwo prowadzi się w sprawach:

1. w których rozpoznanie w pierwszej instancji należy do właściwości sądu okręgowego (tzn. m.in. śledztwo w sprawach o zbrodnie prowadzi się wobec każdego sprawcy) - zob.: Który sąd osądzi przestępcę?, 

2. o występki - gdy osobą podejrzaną jest sędzia, prokurator, funkcjonariusz Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego lub Centralnego Biura Antykorupcyjnego, 

3. o występki - gdy osobą podejrzaną jest funkcjonariusz Straży Granicznej, Żandarmerii Wojskowej, finansowego organu postępowania przygotowawczego (funkcjonariusz urzędu skarbowego, urzędu celnego czy inspektor kontroli skarbowej) lub organu nadrzędnego nad finansowym organem postępowania przygotowawczego, w zakresie spraw należących do właściwości tych organów lub o występki popełnione przez tych funkcjonariuszy w związku z wykonywaniem czynności służbowych, 

4. o występki, w których nie prowadzi się dochodzenia, 

5. o występki, w których prowadzi się dochodzenie, jeżeli prokurator tak postanowi ze względu na wagę lub zawiłość sprawy. 

Przestępstwo jest bowiem zbrodnią albo występkiem. Zbrodnią jest czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 albo karą surowszą. Występkiem zaś jest czyn zabroniony zagrożony grzywną powyżej 30 stawek dziennych, karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc.

Śledztwo w przypadkach wskazanych w ww. pkt 1-4 jest obligatoryjne (obowiązkowe), a w sytuacji przewidzianej w pkt 5 zależy od decyzji prokuratora. Zakres spraw, w których wymagane jest prowadzenie śledztwa, wyznaczony jest przez kryterium przedmiotowe - rodzaj spraw (ww. pkt 1 i 4), oraz kryterium podmiotowe (pkt 2 i 3). 

Osobą podejrzaną jest osoba, w stosunku do której istnieją okoliczności uzasadniające podejrzenie, że mogła ona popełnić przestępstwo, ale której nie przedstawiono jeszcze zarzutu. O obowiązku prowadzenia postępowania przygotowawczego w formie śledztwa na podstawie ww. pkt 2 i 3 decyduje status sprawcy w momencie wszczęcia śledztwa, nie zaś w czasie popełnienia przestępstwa.

Forma śledztwa obowiązuje dla wszystkich czynów ujawnionych w trakcie jego prowadzenia, objętych jednym postępowaniem ze względu na łączność podmiotową, przedmiotową czy podmiotowo-przedmiotową, a także czynów, co do których wyłączono materiały do odrębnego postępowania. 

Przeprowadzenie postępowania przygotowawczego w formie dochodzenia zamiast obligatoryjnego śledztwa, tylko wtedy mogłoby uzasadniać wadliwość czynności procesowych, gdyby skutki tej usterki mogły wywrzeć wpływ na treść wyroku, a zatem gdyby przykładowo godziła ona w istotne interesy uczestników postępowania (np. prawo podejrzanego do obrony, czy też przeprowadzenie czynności nastąpiło przez organ w ogóle nieuprawniony). Wady merytoryczne postępowania przygotowawczego, nie zaś samo uchybienie obowiązkowi dokonywania czynności w określonej formie, powinny uzasadniać odmówienie przez sąd rozpoznawczy waloru dowodowego przeprowadzonych w jego toku czynności (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 14 czerwca 2006 r., sygn. II AKa 196/2006).

Podstawa prawna:

• ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (Dz.U. 1997 r. Nr 89, poz. 555, ze zm.);

• Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (Dz. U. 1997 r., Nr 88, poz. 553, ze zmianami)

A.J.
Zespół e-prawnik.pl