Możliwość zlecenia przesłuchania świadka w sądzie właściwym dla jego miejsca zamieszkania w trybie pomocy sądowej

Przesłuchanie świadka to jeden z najczęstszych środków dowodowych przeprowadzanych w postępowaniu sądowym. Co do zasady, przesłuchanie świadka, jak każdy inny dowód, winno odbywać się przed sądem orzekającym w sprawie. Wynika to z zasady bezpośredniości postępowania dowodowego, zakładającej, że to sąd orzekający bezpośrednio ma zapoznać się z całym materiałem zgromadzonym w sprawie, a dowody przeprowadza się właśnie przed tym sądem.

            Powyższa zasada nie ma jednak bezwzględnego charakteru, a przepisy postępowania cywilnego wprowadzają od niej pewne wyjątki podyktowane względami praktycznymi oraz regułami ekonomiki procesowej, przy czym podkreślenia wymaga, że możliwe odstępstwa nie podlegają wykładni rozszerzającej.

            Z perspektywy osoby, która otrzymuje wezwanie obligujące do stawiennictwa w charakterze świadka na rozprawie w sądzie znajdującym się w dużej odległości od jej miejsca zamieszkania, kwestia możliwości skorzystania z przesłuchania w trybie tzw. „pomocy sądowej” w sądzie rejonowym właściwym dla miejsca zamieszkania świadka, ma niezwykle istotne znaczenie. Tym bardziej, że niezastosowanie się do wezwania sądu i nieusprawiedliwione niestawiennictwo wiąże się z negatywnymi konsekwencjami dla takiego świadka w postaci grzywny, a nawet zarządzenia przymusowego sprowadzenia.

             Jak wynika z art. 235 § 1 kodeksu postępowania cywilnego (dalej k.p.c.) „postępowanie dowodowe odbywa się przed sądem orzekającym, chyba że sprzeciwia się temu charakter dowodu albo wzgląd na poważne niedogodności lub niewspółmierność kosztów w stosunku do przedmiotu sporu. W takich wypadkach sąd orzekający zleci przeprowadzenie dowodu jednemu ze swych członków (sędzia wyznaczony) albo innemu sądowi (sąd wezwany)”.

             W sytuacji gdy świadek mieszka w znacznej odległości od sądu orzekającego w sprawie, inicjatywa wystąpienia z wnioskiem o przesłuchanie takiej osoby przed sądem właściwym dla jej miejsca zamieszkania może wyjść od strony wnioskującej o dopuszczenie i przeprowadzenia dowodu z przesłuchania świadka. Jeżeli tak się jednak nie stanie i świadek otrzyma wezwanie do stawiennictwa w odległym sądzie, nic nie stoi na przeszkodzie złożeniu bezpośrednio przez wezwaną osobę wniosku o przesłuchanie jej w sądzie rejonowym właściwym dla jej miejsca zamieszkania. Wniosek taki świadek powinien bez zbędnej zwłoki wysłać do sądu, który go wezwał, podając jednocześnie przyczyny uzasadniające wniosek. W praktyce przesłanką skorzystania z pomocy sądu wezwanego oprócz znacznej odległości od siedziby sądu orzekającego w sprawie, mogą być kwestie zdrowotne, problemy z opieką nad dzieckiem, trudności komunikacyjne i inne przyczyny uniemożliwiające lub utrudniające stawiennictwo świadka w odległym od jego miejsca zamieszkania sądzie orzekającym w sprawie. Co istotne, wniosek o przesłuchanie świadka w trybie pomocy sądowej przed sądem właściwym dla jego miejsca zamieszkania nie podlega żadnej opłacie sądowej.

Pamiętać jednak należy, że sąd orzekający nie ma obowiązku uwzględnienia wniosku świadka i zlecenia jego przesłuchania przez inny sąd, wszystko zależy od okoliczności konkretnej sprawy i oceny sądu, czy uzasadnionym jest odstępstwo od zasady bezpośredniości.

            Przepisy dają także podstawę do przesłuchanie świadka za pomocą urządzeń technicznych umożliwiających dokonanie tej czynności na odległość. W takiej sytuacji sąd orzekający przeprowadza dowód w obecności sądu wezwanego lub referendarza sądowego w tym sądzie.

            Pomocnicze znaczenie dla doprecyzowania i dookreślenia warunków, w jakich sąd orzekający może skorzystać z pomocy sądu wezwanego przy przeprowadzeniu dowodu z przesłuchania świadka mają przepisy Regulaminu urzędowania sądów powszechnych (Dz.U. z 2015 r. poz. 2316), w szczególności § 118 tego regulaminu wskazujący na negatywne przesłanki przy korzystaniu z pomocy sądowej.

Zgodnie z tym przepisem „jeżeli odległość od miejsca zamieszkania świadka jest mniejsza do siedziby sądu orzekającego niż do siedziby sądu, w którego okręgu świadek zamieszkuje, wówczas zlecenie przeprowadzenia dowodu temu sądowi jest co do zasady niedopuszczalne, chyba że uzasadniają to szczególne warunki komunikacyjne”. Kwestia zaistnienia w konkretnym przypadku owych szczególnych warunków komunikacyjnych musi zostać każdorazowo należycie wykazana i uzasadniona.

Przyjmuje się także, że jeżeli odległość między miejscem zamieszkania świadka, a siedzibą sądu orzekającego nie przekracza 50 km, nie korzysta się z instytucji pomocy sądowej i nie należy zwracać się do innego sądu o przesłuchanie świadka. Jedynie w sytuacji gdy świadkowie równocześnie mają być obecni w czasie oględzin lub też nie mogą się stawić w siedzibie sądu orzekającego z powodu przeszkód trudnych do usunięcia możliwe jest odstąpienie od granicznej odległości 50 km.

            Opisane zasady dotyczące możliwości skorzystania z pomocy sądowej w przypadku przesłuchania świadków mają odpowiednie zastosowanie do przesłuchania stron, uczestników postępowania nieprocesowego i biegłych.

            Jak przyjmuje się w orzecznictwie „przeprowadzenie określonej części postępowania dowodowego w drodze pomocy sądowej stanowi typowe rozwiązanie procesowe, podyktowane względami ekonomii procesowej (art. 235 § 1 zd. 2 k.p.c.), a skorzystanie z niego przez sąd nie może stanowić samoistnej podstawy do skutecznego konstruowania zarzutów apelacji” (wyrok SA we Wrocławiu z dnia 25.09. 2013 r. I ACa 931/13).

Urszula Vogt-Nesterowicz