Kurator - kiedy i dla kogo się ustanawia?

Wprowadzenie - czym jest kuratela

U podstaw instytucji opieki oraz kurateli leży troska o interesy tych osób, które z różnych przyczyn nie potrafią lub nie mogą same o nie zadbać. Nie można bowiem w państwie prawa dopuszczać do sytuacji, gdy czyjeś prawa, z przyczyn od niego niezależnych, pozostają bądź nieegzekwowalne, bądź traktowane jako drugiej kategorii.

Prawo nie przyznaje bowiem pełnej zdolności do czynności prawnej osobom niepełnoletnim, ubezwłasnowolnionym, nierzadko zaś wydarzenia życia codziennego mogą faktycznie pozbawić człowieka możliwości reprezentowania swojej osoby przed organami władzy publicznej. Zapobiegać temu mają instytucje opieki i kurateli, które mimo wspólnego celu, nie mogą być utożsamiane.

Charakterystyka kurateli

Zgodnie z ogólną zasadą przepisy dotyczące opieki stosuje się odpowiednio do kurateli, przy zachowaniu pewnych szczególnych unormowań, które oddają różnice pomiędzy instytucją opieki i kurateli.

Rodzaje kurateli

Kuratela należy do instytucji bardzo zróżnicowanych, jej ustanowienie podobnie jak i zakres obowiązków kuratora, będą uzależnione od przepisów, na podstawie których takie ustanowienie nastąpi. Najczęściej ustanawia się kuratora:

Kurator dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo

Kuratora dla osoby częściowo ubezwłasnowolnionej ustanawia sąd opiekuńczy z urzędu na podstawie odpisu postanowienia o ubezwłasnowolnieniu. Ubezwłasnowolniona częściowo może być tylko osoba pełnoletnia, której z powodu różnych zaburzeń psychicznych potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw.

Obowiązki kuratora

Kurator może być powołany do reprezentowania i zarządu majątkiem tylko wtedy, gdy sąd opiekuńczy tak postanowi. W przeciwnym razie przysługuje mu prawo do:

• Sprawowania pieczy nad osobą częściowo ubezwłasnowolnioną
• Wyrażania zgody na czynności prawne dokonywane przez ubezwłasnowolnionego
• Działania w procesie gdy zachodzi potrzeba reprezentacji

Kurator dla dziecka poczętego

Kuratora dla dziecka poczętego ustanawia sąd opiekuńczy z urzędu, właściwy ze względu na miejsce zamieszkania lub pobytu matki. Kuratora takiego ustanawia się zawsze, gdy aktualizuje się potrzeba strzeżenia praw dziecka poczętego, lecz jeszcze nie urodzonego.

Zakres działania

Kurator może podejmować wszelkie działania o charakterze zapobiegawczym:

• Zabezpieczenie spadku lub zapisu
• Zabezpieczenie dowodów w przyszłej sprawie o odszkodowanie
• Przyjęcie darowizny w imieniu dziecka poczętego

Kuratela w tym kształcie ustaje z chwilą urodzenia się dziecka, gdyż od tej pory na straży interesów dziecka będą stali jego rodzice.

Kurator dla osoby niepełnosprawnej - nowe przepisy 2024

Nowe zasady ustanawiania kuratora

Jeżeli pełnoletnia osoba niepełnosprawna potrzebuje wsparcia w prowadzeniu wszelkich spraw, spraw określonego rodzaju albo załatwieniu określonej sprawy, ustanawia się dla niej kuratora. Zakres obowiązków i uprawnień kuratora określa sąd opiekuńczy.

Wymagania wobec kuratora

Zasady współpracy

Zgodnie z nowymi przepisami kurator:

• Uzgadnia z osobą niepełnosprawną sposób prowadzenia spraw
• Informuje o podjętych działaniach i ich wynikach
• Umożliwia osobie niepełnosprawnej podejmowanie własnych decyzji

Uchylenie kurateli może nastąpić jedynie na wniosek osoby niepełnosprawnej i jest on dla sądu wiążący.

Kurator dla osoby nieobecnej

Kuratora dla osoby nieobecnej ustanawia się dla ochrony praw osoby, która z powodu nieobecności nie może prowadzić swych spraw, a nie ma pełnomocnika lub gdy pełnomocnik nie może wykonywać swych czynności.

Kim jest osoba nieobecna?

Osobą nieobecną jest osoba, której miejsce pobytu nie jest znane albo której miejsce pobytu jest znane, jednakże nie ma możliwości prowadzenia swych spraw (np. z powodu przebywania za granicą). Nie jest nią natomiast osoba nieistniejąca, nieznana lub obecna, jednakże zaniedbująca swoje sprawy.

Obowiązki kuratora

Zakres obowiązków takiego kuratora każdorazowo określa sąd opiekuńczy. Kurator powinien przede wszystkim:

• Postarać się o ustalenie miejsca pobytu osoby nieobecnej
• Zawiadomić ją o stanie jej spraw
• Działać jako przedstawiciel ustawowy

Reprezentant dziecka - rewolucyjne zmiany 2023/2024

Czym się różni reprezentant dziecka od kuratora?

Kto może być reprezentantem dziecka?

Reprezentantem dziecka może być ustanowiony adwokat lub radca prawny, który:

• Wykazuje szczególną znajomość spraw dotyczących dziecka
• Ukończył szkolenie dotyczące zasad reprezentacji dziecka
• Ma doświadczenie w sprawach tego samego rodzaju

System szkoleń i list

Od 15 lutego 2024 roku działa system list reprezentantów dziecka prowadzonych przez okręgowe organy samorządów adwokatów i radców prawnych. Szkolenia obejmują:

• Zasady reprezentacji dziecka
• Prawa i potrzeby dziecka
• Psychologiczne aspekty reprezentacji
• Komunikację z dzieckiem z niepełnosprawnościami

Wynagrodzenie kuratora

Kuratela jest instytucją zasadniczo odpłatną, niezależnie od tego czy dotyczy zarządu majątkiem, czy obejmuje dbałość o niemajątkowe interesy osoby zastąpionej.

Wyjątki od wynagrodzenia

Wynagrodzenia nie przyznaje się, jeżeli nakład pracy kuratora jest nieznaczny, a sprawowanie kurateli czyni zadość zasadom współżycia społecznego (np. kurator jest krewnym)

Kiedy ustaje kuratela

Organ państwowy, który ustanowił kuratora, uchyla kuratelę, gdy odpadnie jej cel. Istnieją różne sposoby ustania kurateli:

Podsumowanie

Instytucja kurateli przeszła znaczące zmiany w latach 2023-2024, dostosowując się do współczesnych potrzeb ochrony praw człowieka. Szczególnie ważne są zmiany dotyczące reprezentacji dzieci i wsparcia osób niepełnosprawnych, które kładą nacisk na aktywną pomoc przy zachowaniu autonomii podmiotu.