Darowizna a zachowek

Odpowiedź prawnika: Darowizna a zachowek

Meble znajdujące się w mieszkaniu nie stają się automatycznie własnością osoby, które w drodze darowizny przekazano mieszkanie. Jednakże nieprzekazanie mebli wraz z mieszkaniem w drodze aktu notarialnego nie oznacza, że darowizna mebli w ogóle nie nastąpiła. Wprawdzie, co do zasady, darowizna powinna być dokonana w drodze aktu notarialnego jednakże, zgodnie z art. 890 § 1 zd. 2, umowa darowizny zawarta bez zachowania tej formy staje się ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione. Przepisy te nie uchybiają przepisom,  które ze względu na przedmiot darowizny wymagają zachowania szczególnej formy dla oświadczeń obu stron. Z analizy tych przepisów wynika następujący wniosek: jeżeli do przeniesienia własności potrzebna jest forma aktu notarialnego, to darowizna dla swej ważności musi być dokonana w tej formie, jednakże gdy do przeniesienia własności nie jest potrzebna szczególna forma, tak jak w przypadku mebli, darowizna dochodzi do skutku z chwilą spełnienia świadczenia. Zatem, możliwe jest, że darowizna mebli została dokonana na rzecz syna. Dokładniej na ten temat się nie możemy wypowiedzieć, gdyż są to już kwestie zależne od stanu faktycznego. Jeżeli tak było, wartość tej darowizny również wlicza się do kwoty od której zależy wysokość zachowku. Fakt, że w mieszkaniu znajdowały się meble, może być udowodniony za pomocą wszelakich środków dowodowych, w tym za pomocą, np. zeznań świadków, przesłuchania stron.

Zakładając, że spadek był "pusty", zastosowanie znajdzie art. 991 kc, zgodnie z którym, jeżeli uprawniony nie może otrzymać od spadkobiercy należnego mu zachowku, może on żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Kodeks cywilny stanowi, że do spadku nie dolicza się, między innymi, drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych oraz darowizn dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, na rzecz osób nie będących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku. Zatem, spadkobierca pozbawiony zachowku może, co do zasady, żądać uzupełnienia zachowku od obydwu obdarowanych osób (uwzględniając jednak przepis art. 1001 kc, zgodnie z którym, spośród kilku obdarowanych obdarowany wcześniej ponosi odpowiedzialność stosownie do przepisów artykułu poprzedzającego tylko wtedy, gdy uprawniony do zachowku nie może uzyskać uzupełnienia zachowku od osoby, która została obdarowana później), przy czym może pojawić się problem, jeżeli darowizna na rzecz wnuka została poczyniona przed 10 laty (darowiznę na rzecz syna dolicza się bez względu na to, ile lat wstecz została dokonana). W takiej sytuacji powstanie problem, czy taką darowiznę można uznać za doliczaną. Naszym zdaniem nie, gdyż w konkretnej konfiguracji opisanej w pytaniu wnuk nie był, ani spadkobiercą, ani uprawnionym do zachowku. Jeżeli darowizna nie jest zaliczalna, nie można żądać od obdarowanego uzupełnienia zachowku.

Obdarowany jest obowiązany do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny. Jeżeli obdarowany sam jest uprawniony do zachowku, ponosi on odpowiedzialność względem innych uprawnionych do zachowku tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek. Roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanej od spadkodawcy darowizny przedawnia się z upływem lat trzech od otwarcia spadku.