Obliczanie wysokości należnego zachowku

Odpowiedź prawnika: Obliczanie wysokości należnego zachowku

Podstawą obliczenia zachowku jest wyliczenie substratu zachowku. W skrócie mówiąc jest to wartość majątku spadkowego, która będzie punktem wyjścia dla obliczenia należnego zachowku poszczególnym spadkobiercom.

Spadkobraniu podlegała 1/2 nieruchomości (domu) o wartości 100.000 zł. W niniejszej sytuacji, zgodnie z prawem spadkowym i zasadami wyrażonymi w księdze IV tytule IV kodeksu cywilnego doliczyć należy do substratu zachowku również dokonana darowiznę sprzed 15 laty (art. 994 k.c.). W jaki sposób należy to zrobić? Otóż wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku. Na stan darowizny domu składa się jego stan techniczny w chwili darowizny, niezbędność remontu - ogólnie rzecz ujmując w jakim jest stanie darowany dom. Ceny zaś z chwili ustalania zachowku to ceny aktualnie obowiązujące w momencie ustalania zachowku.

Zatem wartość darowizny należy ustalić dla stanu domu w chwili darowizny (dobry stan techniczny, zły stan) oraz wedle cen z chwili ustalania zachowku tzn. ile obecnie kosztował by dom, który w np. złym stanie technicznym został darowany i wymagał remontu.

Przyjmijmy, że stan domu wymagał remontu, a wartość darowizny wynosi dla uproszczenia 80.000 zł. (Stan techniczny z chwili darowizny ustala np. rzeczoznawca). Zatem wartość substratu zachowku wynosi 180.000 zł. Jeśli jest trzech spadkobierców, to każdy powinien otrzymać wedle dziedziczenia ustawowego po 1/3 wartości spadku czyli po 60.000. jednakże podziałowi podlega tylko wartość 100.000 zł. Czyli każdy ze spadkobierców otrzymuje po 33.300 zł. Zatem dwaj spadkobiercy mogą dochodzić zachowku.

Substrat zachowku wynosi 180.000. Jeśli jest 3 spadkobierców, to każdemu przysługuje zachowek obliczony w sposób następujący: substrat (180.000) razy ilość spadkobierców (1/3) razy 1/2 lub 2/3 (zstępnym, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału).

Kodeks cywilny stanowi, że jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.

Zatem jeśli wartość udziału wynosi 1/2, to zachowek należny wynosił będzie 30.000, a zatem jeśli spadkobiercy, którzy nie otrzymali darowizny, a byli powołani po 1/3 do majątku 100.000 zł i odziedziczyli 33.000 zł nie mają prawa do zachowku. Jeśli jednak, jakiś ze spadkobierców jest trwale niezdolny do pracy np. może to być rencista, to zachowek jego wynosi 40.000 zł. Udział w spadku jaki otrzymał to 33.000 zł (1/3 ze 100.000 zł - połowy domu). Zatem może się w takim przypadku domagać zapłaty 7.000 zł.

Jeśli zaś majątek wynosił razem z darowizną 200.000. To gdy uprawnionym do zachowku nie jest małoletni lub trwale niezdolny do pracy spadkobierca nie może się domagać żadnej kwoty jako uzupełnienia zachowku, gdyż (200.000 razy 1/3 = 66.600 razy 1/2 = 33.300, udział spadkowy ze 100.000 zł = 33.300. Natomiast, gdy jest małoletni lub trwale niezdolny do pracy to może się domagać 11.100 zł, gdyż (200.000 razy 1/3 = 66.600 razy 2/3 = 44.400, udział spadkowy wyniósł 33.300, a zatem 44.400 - 33.300 = 11.100 zł.